Onze Belgische gevangenissen zitten al jaren overvol. De Belgische staat is in de voorbije jaren al meerdere keren veroordeeld hiervoor door gewone rechtbanken, maar ook door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. De overbevolking leidt immers in vele gevallen tot een schending van artikel 3 van het EVRM. Dat artikel verbiedt foltering, onmenselijke of vernederende behandeling en bestraffing.

Net zoals het Committee Against Torture klaagt de Centrale Toezichtsraad voor het gevangeniswezen over de ernstige mensenrechtenschendingen in onze gevangenissen. Gedetineerden zitten vaak met meerderen in cellen die maar voorzien zijn op één persoon. Het bed werd al vervangen door een stapelbed, maar vervolgens werd ook nog een matras op de grond gelegd. Dat zorgt uiteraard voor heel wat spanningen. Vaak zitten gedetineerden immers 23 uur op 24 in hun cel. Door een gebrek aan ruimte zitten zij letterlijk op elkaars lip, zonder enig recht op privacy. Maar de overbevolking heeft uiteraard ook nog andere gevolgen. Zo zijn de bezoekerszalen te klein om alle gedetineerden toe te laten bezoek te ontvangen van familie, geliefden of hun advocaat. Reclasseringsambtenaren hebben geen tijd om iedereen behoorlijk voor te bereiden op de vrijlating. De medische staf is overbevraagd, en ga zo maar verder.

Vaak zitten gedetineerden 23 uur op 24 in hun cel.

Deze situatie is voor niemand goed. In de eerste plaats niet voor de gedetineerden. Hun situatie is vaak uitzichtloos. Dagen, maanden, jaren gaan voorbij zonder dat er gewerkt wordt aan hun terugkeer naar de maatschappij. Maar ook het personeel in de gevangenissen lijdt hieronder. Spanningen worden vaak op hen afgereageerd, waardoor cipiers afhaken en het erg moeilijk wordt om nieuwe mensen aan te trekken. Gevangenisdirecteurs zitten met een dilemma. Zij kunnen niet weigeren om mensen op te sluiten als hen dat gevraagd wordt, maar ze voelen uiteraard de druk van hun personeel en van de gedetineerden. Politiemensen raken gedemotiveerd omdat ze in vele gevallen moeten vaststellen dat het werk dat ze gedaan hebben niet resulteert in een aanhouding. Hetzelfde geldt voor parketmagistraten en onderzoeksrechters. Maar bovenal schaadt dit beleid onze samenleving. 99% van alle gedetineerden komt op een dag vrij. We maken onze samenleving echt niet veiliger door mensen op te sluiten, hen te ontdoen van al hun menselijke waardigheid en hen vervolgens weer terug op straat te zetten zonder enige begeleiding. Dat blijkt duidelijk uit de cijfers. 7 op de 10 mensen die uit de gevangenissen worden vrijgelaten, recidiveert.

7 op de 10 mensen die uit de gevangenissen worden vrijgelaten, recidiveert.

Geen van de bevoegde ministers slaagde er in de situatie te verbeteren. Integendeel, de situatie was nooit zo ernstig.

Er rust op de regeringsonderhandelaars dan ook een grote verantwoordelijkheid. Zij kunnen de komende vier jaar de situatie niet verder laten escaleren. Het is een rechtstaat onwaardig om op deze manier met mensen om te gaan. Voor zover ze al bekend zijn, stellen de plannen die op tafel liggen ons niet gerust. Zo zou het de bedoeling zijn om meer gevangenissen te bouwen, mensen onder te brengen in containers, in gevangenisschepen of ze over te brengen naar gevangenissen in het buitenland.

De Raad van Europa heeft het al vaker duidelijk gemaakt: het bouwen van nieuwe gevangenissen is geen oplossing.

Het is duidelijk dat hiermee geen einde zal komen aan de mensenrechtenschendingen. De Raad van Europa heeft het al vaker duidelijk gemaakt: het bouwen van nieuwe gevangenissen is geen oplossing. In de kortste keren zitten die toch weer vol. Bovendien blijkt ook uit meerdere studies en onderzoeken dat mensen opsluiten in de gevangenis hen niet beter maakt. Mensen worden voor een bepaalde periode uit hun omgeving weggehaald, maar daarmee wordt er niet gewerkt aan de oorzaken die aanleiding hebben gegeven tot het crimineel gedrag. Integendeel. Wie voor zijn arrestatie werk had, zal dat doorgaans kwijt spelen. Hetzelfde gevaar bestaat voor de huisvesting, relaties en zo verder. Ook het slachtoffer heeft weinig baat bij een opsluiting, want het stelt de daders doorgaans niet in staat om aan herstel te werken. Tenslotte is ook de maatschappelijke kost gigantisch. Gevangenissen bouwen en uitbaten, kost ontzettend veel geld. Zo gaat een derde van het budget van de FOD Justitie naar de penitentiaire inrichtingen.

Hopelijk hebben de regeringsonderhandelaars aandacht voor de vele alternatieven die voorgesteld worden.

Hopelijk hebben de regeringsonderhandelaars aandacht voor de vele alternatieven die voorgesteld worden.

In de eerste plaats uiteraard voor het pleidooi dat gehouden wordt door de vzw De Huizen voor kleinschalige detentiehuizen, waar begeleiding voorzien wordt die afgestemd is op de specifieke behoeften van de verschillende doelgroepen. Verder moet meer ingezet worden op de re-integratie van gevangenen door het systeem van de detentiehuizen uit te breiden. Maar vooral moet er werk gemaakt worden van preventie om te vermijden dat mensen misdrijven plegen. Meer sociale ondersteuning voor mensen die aan de rand van de maatschappij leven, meer voorzieningen voor mensen die verslavingsproblemen hebben en een realistisch migratiebeleid dat mensen niet in de illegaliteit doet belanden.

In afwachting van het wegwerken van de overbevolking wordt soms gepleit voor het instellen van quota of kleurcodes. Per gevangenis zou een maximumcapaciteit bepaald worden en als die bereikt is zou de directie de opname van nieuwe gevangenen kunnen weigeren. Op die manier zou kunnen worden vermeden dat gedetineerden nog langer slachtoffer worden van mensonterende detentie. Bij dit voorstel moeten toch een paar kanttekeningen gemaakt worden. In de eerste plaats is er de bezorgdheid dat criminelen die een groot gevaar vormen voor hun slachtoffers of de maatschappij niet zouden kunnen opgesloten worden omdat er nergens meer plaats is. Bovendien moet ook goed opgelet worden hoe die quota bepaald worden. Een quotum waarbij uitgegaan wordt van het aantal beschikbare bedden op dit moment zou bijvoorbeeld de huidige situatie alleen maar bestendigen.

Wil men echt werk maken van mensenrechten in het detentiebeleid dan zorgt men in de eerste plaats ervoor dat mensen niet in de criminaliteit belanden.

Wil men echt werk maken van mensenrechten in het detentiebeleid dan zorgt men in de eerste plaats ervoor dat mensen niet in de criminaliteit belanden. Gebeurt dat toch dan gaat men op zoek naar de oorzaken en probeert men daaraan te werken. Detentie moet het ultimum remedium blijven en zelfs in dat geval moet diegene die van zijn vrijheid beroofd wordt op een humane manier behandeld worden en moet zo snel mogelijk werk gemaakt worden van een veilige terugkeer naar de maatschappij.

• column
• justitie
• gevangenis