Op enkele weken tijd trokken miljoenen X (voorheen Twitter) gebruikers de donkere grot van Musk uit en zochten ze de blauwe lucht op; het sociale mediaplatform BlueSky kreeg bij het ter perse gaan van dit artikel 21 miljoen nieuwe gebruikers bij, een cijfer dat met het uur blijft stijgen. Sinds de Amerikaanse verkiezingen, en de benoeming van Elon Musk in het kabinet van Trump, werden X gebruikers voor een voldongen feit gesteld dat het voormalige Twitter een propagandatool van de inkomende extreemrechtste president zal zijn. Maar is de lucht effectief blauwer aan de overkant?

Er zijn al veel woorden vuilgemaakt aan de teloorgang van X, onder andere door mezelf. Alternatieven als Zuckerbergs Threads en het gedecentraliseerde Mastodon beroerden de gemoederen en brachten al migratiegolven tot stand, maar geen van deze vervangers waren zo succesvol om de nieuwe titel van online dorpsplein te vangen als BlueSky in de voorbije weken. Uittredend vice-premier Petra De Sutter riep collega’s ook op om de oversteek te maken. “Ik hoorde dat er hier plaats is voor open gesprekken en echte connectie”, kondigde ze op haar BlueSky profiel aan.

De centrale vraag die echter op iedereens lippen hoort te liggen, is: waar zit de macht?

BLUESKY EN CORPORATE CAPTURE

De grootste kopzorg bij BlueSky is hoe het een Musk-scenario kan vermijden. De ontwikkelaars van het platform weten dit zelf ook. Hun motto is dat het bedrijf zelf een toekomstige vijand kan worden. Daarom is het gedecentraliseerd gebouwd, in tegenstelling tot de gesloten ecosystemen die Big Tech het voorbije decennium gebouwd heeft.

Dit heeft wat technische uitleg nodig om volledig te begrijpen wat er dan anders is.

In gedecentraliseerde netwerken is het de bedoeling dat gebruikers met elkaar kunnen blijven communiceren, ongeacht op welk platform ze zitten en op welke server hun data opgeslagen ligt. BlueSky, het bedrijf, ontwikkelde daarvoor het ATprotocol, dat de basis is van de ‘ATmosfeer’. In de ATmosfeer kunnen verschillende applicaties gebouwd worden, zoals BlueSky. In de praktijk is momenteel enkel BlueSky als platform prominent aanwezig, maar technisch gezien zou iedereen een nieuwe applicatie kunnen maken, en zelfs die van BlueSky kopiëren, gezien die open source beschikbaar is gemaakt. Alle nieuwe accounts op BlueSky worden automatisch op een BlueSky server opgeslagen, maar sinds kort kunnen gebruikers ook hun data verhuizen naar een eigen server. Die verhuis is echter niet gratis en vereist momenteel wat technisch vernuft, wat maakt dat de grote meerderheid waarschijnlijk niet snel de stap zal wagen.

Alle nieuwe accounts op BlueSky worden automatisch op een BlueSky server opgeslagen, waardoor BlueSky veel macht behoudt.

Om duidelijk te maken hoe dit gedecentraliseerde netwerk in elkaar zit, maakte Laurens Hof, een Nederlander die een wekelijks rapporteert over de ATmosfeer, de vergelijking met Google. Alle accounts in de ATmosfeer zijn een beetje zoals websites, waarbij BlueSky de indexeerder is, net zoals Google de indexeerder is van het web. De websites die je in je zoekresultaten ziet, bestaan onafhankelijk van Google. Zo ook de accounts in de ATmosfeer. Er zijn ook andere zoekmachines als Bing, Yahoo of DuckDuckGo, maar mensen verkiezen de indexeerder die zij het gebruiksvriendelijkst vinden of de beste resultaten oplevert.

Het systeem is op die manier veel meer open en resistent voor centrale controle dan X. Maar in de praktijk behoudt BlueSky wel enorm veel macht als alle gebruikers het platform primair gebruiken en hun data op de BlueSky server houden.

De techcriticus Cory Doctorow stelde zich recent vragen bij hoe BlueSky gewapend is tegen ‘enshittification’, een term die hij uitvond om het proces te beschrijven dat alle Big Tech platformen door lijken te gaan in hun nood om geld te verdienen. Op een dag zullen de rekeningen in BlueSky, het bedrijf, wel moeten worden betaald. Wie betaalt, kan ook het platform naar zijn hand zetten.

VRIJE MENINGSUITING GARANDEERT GEEN VRIJ BEREIK

Hoe BlueSky als ‘indexeerder’ invloedrijk kan zijn, is gelijkaardig aan hoe Google kiest welke websites ze tonen en hoe ze zoekresultaten rangschikken. De BlueSky ontwikkelaars hebben echter hun model van de ATmosphere zodanig opgevat dat ‘speech’ en ‘reach’ op twee verschillende lagen zouden werken. Hierbij zou de meest brede interpretatie van vrije meningsuiting worden opgevat. Enkel illegale content zoals beelden van kindermisbruik zou BlueSky van diens server en app verwijderen. Alle andere uitspraken worden met een innovatieve aanpak rond bereik gemodereerd, waarbij gebruikers zelf mogen beslissen wat ze te zien krijgen.

Alle uitspraken op BlueSky worden gemodereerd, waarbij gebruikers zelf mogen beslissen wat ze te zien krijgen.

Er zijn drie delen relevant om deze libertaire logica rond vrije meningsuiting waar te maken.

De eerste is gestapelde moderatie. BlueSky heeft een team aan labelers wiens taak voornamelijk bestaat uit het ‘labellen’ van content. Momenteel zijn er labels als ‘onbeleefd’, ‘discriminerend’, ‘misinformatie’ of ‘sexuele content’, maar ook labels als ‘zelfverminking’ en ‘illegale goederen’ bestaan. Gebruikers kunnen zelf kiezen of ze gelabelde content willen zien, ofwel enkel met een waarschuwingslabel zien, ofwel volledig willen verbergen in hun app. Het is dus best mogelijk dat twee mensen exact dezelfde mensen volgen, maar bepaalde posts niet te zien krijgen. Andere gebruikers kunnen ook zo’n labeler aanmaken, welke bovenop de ingebouwde labeling van BlueSky komt te staan.

De tweede manier waarop BlueSky bereik anders vormgeeft, is door wat ze ‘de marktplaats aan algoritmes’ noemen. Gebruikers kunnen zo zelf algoritmische feeds ontwikkelen in BlueSky. Andere gebruikers kunnen zich op zo’n feeds abonneren en zo zelf bepalen welke ‘tijdslijn’ ze hebben.

De derde manier zijn moderatielijsten, waarbij gebruikers lijsten kunnen maken met mensen die ze liefst niet zien, of zelfs liefst blokkeren. Andere gebruikers kunnen zich ook op die lijsten abonneren, en nieuwe aanvullingen op die lijst worden automatisch ook door de abonnees gemute of geblokkeerd. Hierdoor ontstaat de mogelijkheid dat mensen die op zo’n lijst belanden onzichtbaar worden voor grote groepen aan lijstvolgers.

BLACKSKY

Op deze manier worden volledige netwerken uitgebouwd op het platform, zoals het geval is voor BlackSky. Gebruiker Rudy Fraser ontwikkelde een combinatie van feeds, labeling en moderatielijsten dat BlackSky gedoopt werd, een manier waarop zwarte mensen elkaar op het platform konden vinden zonder dat ze een schietschijf worden voor mensen met slechte bedoelingen.

BlackSky is een voorloper in het uittesten van hoe BlueSky bescherming biedt tegen haatcampagnes.

Het idee was niet om een gesegregeerd uithoekje te maken voor zwarte mensen, maar om te zorgen dat men elkaar in een volle kamer kan vinden en weten dat men niet alleen is. Minderheidsgroepen hebben vaak gevoelig meer last van online intimidatie, en gelden als de kanarie in de koolmijn die sneller aanvoelt dat er wat scheelt in onze publieke ruimtes. Ook in België trok anti-racisme activiste Dalilla Hermans aan de alarmbel dat er iets zwaar misgaat in onze sociale media, nog voor ze opnieuw het doelwit werd van een gecoordineerde online haatcampagne in 2023. Het is dan ook logisch dat BlackSky een voorloper is in het uittesten van hoe BlueSky bescherming biedt.

CALL-OUT CULTURE VS MUTE CULTURE

BlueSky verschilt duidelijk op verschillende manieren van X, ook in hoe gebruikers omgaan met mensen die sociale normen breken. Op X kwam er deels door de architectuur van het platform een call-out culture (ook wel eens pejoratief ‘cancel culture’ genoemd) tot stand. Door de brede openheid van het platform kwam men constant potentieel in contact met mensen die andere sociale normen hebben in de omgang, wat vaak tot conflict leidde. Dit leidde regelmatig tot het openbaar terechtwijzen van mensen, een ‘call-out’, wat vaak gepaard ging met genetwerkte belaging, een manier om mensen het zwijgen op te leggen. Het alternatief dat BlueSky voorstelt is mensen waarmee men clasht onzichtbaar te maken voor zichzelf, en mogelijk anderen in hun netwerk.

Door de decentralisatie op BlueSky kan er ook een ‘collectief gesprek’ verloren gaan, waarbij de gedeelde realiteit zich fragmenteert.

Ik doe geen uitspraak over welk systeem ‘beter’ is, omdat je daarbij de vraag moet stellen: beter voor wie? Mensen die disproportioneel te maken krijgen met online intimidatie kunnen zichzelf op BlueSky mogelijk beter beschermen, tegelijk kunnen mensen die moeilijke maar noodzakelijke gesprekken willen voeren over bijvoorbeeld racisme of genocide in Gaza ook zo onzichtbaar worden gemaakt voor een grote groep die deelneemt aan het publieke debat en liever niet met harde waarheden geconfronteerd wordt. De decentralisatie waar BlueSky op gebouwd is, geldt dus niet enkel voor de technologie, maar kan zich ook doorzetten in gemeenschappen. Dat kan positieve gevolgen hebben, maar zoals academica Christina Dunbar-Hester ook op het gedecentraliseerde Mastodon waarnam, kan er er ook een waarnemen van ‘collectief gesprek’ verloren gaan, waarbij de gedeelde realiteit zich fragmenteert.

WIE HEEFT DE MACHT?

Het is ondertussen duidelijk dat gebruikers niet alleen veel controle hebben over welke content ze zelf zien, maar ook heel veel macht hebben over welke content anderen kunnen zien. Iedereen die zich op een feed, labeling of moderatielijst abonneert, is afhankelijk van de keuzes en ook grillen van diens beheerder. Die beheerder wordt zo een de facto normleider. In theorie heeft iedereen de mogelijkheid om een concurrerende feed, labeler of moderatielijst aan te maken, maar in de praktijk heeft men toch wat basis technische kennis nodig om deze op te stellen, en energie om deze te onderhouden. Macht concentreert zich altijd ergens in bepaalde leiders, ook in gedecentraliseerde systemen.

Macht concentreert zich altijd ergens in bepaalde leiders, ook in gedecentraliseerde systemen.

In conclusie is BlueSky weerbaarder voor een vijandige overname dan de huidige sociale mediaplatformen, met bepaalde nooduitgangen binnen de ATmosphere als het leiderschap verandert. Tegelijk blijft macht zich op bepaalde plekken concentreren, zowel in het bedrijf als in gebruikers, wat een impact zal hebben op zowel een gezondere sociale omgang, als fragmentatie van de publieke sfeer. Enkel de tijd zal uitwijzen hoe goed de nooduitgangen werken, en op welke manier BlueSky het nieuwe online ‘dorpsplein’ zal worden.

• column
• Twitter
• bluesky