Vorige week vond een Europese Raad plaats, waarop lidstaten typisch delibereren over de grote kwesties. Ik had met stip het agenda-item ‘competitiveness’ en ‘industrial deal’ aangeduid, en schreef mee aan een brief naar de heads of state and government, waarin het Climate Action Network Europe pleit voor een ambitieuze, Europese groene industriële strategie om haar competitiviteit op de lange termijn te bewaren.

Uiteindelijk bleek, met migratie en het Midden-Oosten reeds op het bord, het vergadermenu te klein en werd het item verdaagd naar een informele top begin november, waarop Europese leiders in aanwezigheid van de omnipresente Mario Draghi de Europese plannen ter zake zullen bespreken. Deze laatste pleitte onlangs in een lijvig en naar EU-normen vrank rapport onomwonden voor een nieuwe industriële strategie voor Europa.

Sinds deze laatste worp van Super Mario lijkt ‘whatever it takes’ opnieuw het credo in de Europese wijk, deze keer om van de groene en digitale transitie een goede business case te maken. Commissievoorzitster Ursula von der Leyen ambieert hiertoe binnen de eerste honderd dagen met haar nieuwe ploeg – die nog groen licht moet krijgen van het Europees Parlement – een ‘Clean Industrial Deal’ (CID) te presenteren. Wat mogen we hiervan verwachten en welke kansen en risico’s brengt een dergelijk industrieel akkoord met zich mee?

MEER DAN STRATEGISCHE YOGHURT

Het blijft nog wat wennen, zo een revival van industrieel beleid in de Europese Unie: na vier decennia doodzwijgen struikel je nu over de conferenties, briefings, workshops en rondetafels waarin de noodzaak van Europees industrieel beleid wordt bezongen.

In 2005 werden de Fransen nog uitgelachen door de Europese Commissie omdat ze tegen elke prijs een potentiële overname van Danone door Pepsi zouden voorkomen.

In 2005 werden de Fransen nog uitgelachen door de Europese Commissie omdat ze tegen elke prijs een potentiële overname van Danone door Pepsi zouden voorkomen. Vandaag heeft elk land wel de mond vol van hun eigen heat pump valley, hydrogen port of battery cluster. Een scheut dirigisme with a vengeance noteerde The Economist al enkele jaren geleden. Onheilstijdingen in de zware industrie en de automobielsector deden de rest.

Kernvraag voor de CID is dan of deze de terugkeer van industrieel beleid op landelijke niveau kan overstijgen: zo werd 75% van de totale staatssteun aan bedrijven in Europa in 2022 – versoepeld sinds de Russische inval in Oekraïne - uitgedeeld door Frankrijk en Duitsland. Zonder Europese coördinatie dreigen kleinere landen met minder diepe fiscale buidels een extra moeilijke transitie tegemoet te gaan, ten koste van de reeds fragiele cohesie in Europa.

Naast een cruciaal financieringsluik – de zuinige usual suspects staan al op hun achterste poten – is er in schaars gelekte documenten omtrent de CID nog sprake van vijf andere pijlers om het Europese industriële apparaat te stutten: simplificatie (de regelzucht mijnheer), goedkope energie en grondstoffen (gemeenschappelijke gasaankopen, prijsschommelingen afdekken, investeringen in the grid), vraagzijde beleid (producten made in Europe stimuleren, openbare aanbestedingen), globale competitiviteit (grotere bedrijven, ‘partnerships’ met het globale Zuiden en handelsbeschermingsinstrumenten) en skills (allen bijscholen maar).

Het Europa geregeerd door open handelsbeleid, een streng competitiebeleid en interne liberalisering lijkt finaal gepasseerd.

Het Europa geregeerd door open handelsbeleid, een streng competitiebeleid en interne liberalisering lijkt dus finaal gepasseerd. Niemand kraait nog naar het Letta-rapport over de Europese binnenmarkt. Draghi en de hele Europese meute willen actief gaan sturen en vermijden dat Europa verder achterop raakt in de huidige geo-economische wereldkoers. Een goede zaak?

GEEN BLANCO CHEQUES GRAAG

Deze terugkeer van industrieel beleid is vooreerst noodzakelijk: een economische transformatie van de schaal die we nodig hebben om de triple planeetcrisis (klimaat, vervuiling en biodiversiteitsverlies) te bezweren, vereist massale publieke investeringen en sturing. Externaliteiten inprijzen en competitieve marktwerking volstaan niet.

Enerzijds zou de CID dan de start kunnen betekenen van een groene industriële strategie op EU-niveau, gericht op de Europese Green Deal en de klimaatdoelstellingen, die de productie van net-zero technologie stimuleert, onze fossiele afhankelijkheid beëindigt en onze honger naar grondstoffen en energie vermindert. Anderzijds kan de CID een deregulerende koers inzetten ten koste van mens en omgeving, vergezeld van blanco publieke cheques voor private bedrijven om te decarboniseren en een eenzijdige nadruk op technologische doorbraken om binnen de planetaire grenzen te blijven.

Gerichte financiering aan bedrijven moet voorwaardelijk zijn aan strenge sociale en ecologische normen.

Gerichte financiering aan bedrijven moet dus voorwaardelijk zijn aan strenge sociale en ecologische normen, zodat we niet de sectoren van het fossiele verleden, maar van de groene toekomst steunen. Derisking van bedrijven dient te worden aangevuld met profit-sharing mechanisms om mee een regressieve distributieve impact van industrieel beleid te vermijden.

Laat ons in deze prille fase van Europees industrieel beleid alvast voldoende publieke ruimte en debat voorzien om een koers te bepalen, in samenspraak met het bedrijfsleven én het middenveld. En elkaars briefjes lezen.

• column
• Europese Unie
• industrieel beleid