Wijnand Duyvendak, voormalig Tweede Kamerlid en campagneleider van GroenLinks, deelt in Recept voor maatschappelijke verandering zijn inzichten en ervaringen over hoe maatschappelijke bewegingen succesvol kunnen zijn. Het boek is rijk aan persoonlijke verhalen en praktijkvoorbeelden die zijn theorieën tot leven brengen. Duyvendak wijst op het belang van strategisch geplande acties met de juiste timing en de noodzaak van gemeenschappelijkheid en hoop in het bereiken van politieke en maatschappelijke verandering.

DE JUISTE TIMING

Eén van de vele voorbeelden in Duyvendaks boek is de actie van Milieudefensie tijdens de VN-klimaatconferentie in 2000. Door een symbolische dijk te bouwen in Den Haag wist Milieudefensie de publieke aandacht te trekken en het debat over klimaatverandering te beïnvloeden. De keuze voor de dijk, een sterk Nederlands symbool, was niet alleen visueel indrukwekkend, maar droeg ook een duidelijke boodschap uit over de urgentie van het probleem. Duyvendak stelt dat de precieze timing doorslaggevend was voor het succes van deze actie. Voor Duyvendak is op het juiste moment handelen minstens zo belangrijk als een goede strategie.

Voor Duyvendak is op het juiste moment handelen minstens zo belangrijk als een goede strategie.

Een ander voorbeeld van de kracht van timing is de campagne tegen de uitbreiding van Schiphol. Milieudefensie en lokale bewonersgroepen stonden voor een enorme uitdaging toen ze de strijd aangingen tegen de economische belangen achter de groei van de luchthaven. Door vastberadenheid en strategische acties slaagden ze erin beperkingen op te leggen aan de expansie van Schiphol, ondanks de sterke tegenstand. Duyvendak toont hiermee aan dat zelfs tegen grote politieke en economische machten in, verandering mogelijk is als de timing en strategie juist zijn.

De auteur beperkt zich niet tot zijn persoonlijke ervaringen, maar kijkt ook naar historische en internationale bewegingen om zijn punten kracht bij te zetten. Hij bespreekt bijvoorbeeld de Amerikaanse burgerrechtenbeweging onder leiding van Martin Luther King. Deze beweging toont volgens Duyvendak duidelijk de kracht van volharding, strategisch geplande acties, en de juiste timing aan. King wist precies wanneer de druk moest worden opgevoerd, zoals tijdens de Montgomery-busboycot en de mars naar Washington, waardoor deze acties maximale impact hadden.

Daarnaast haalt Duyvendak de campagnes van Greenpeace aan, zoals de strijd tegen de walvisjacht en het dumpen van afval in de oceanen. Greenpeace slaagde erin om op precies de juiste momenten wereldwijde aandacht te genereren, wat de publieke en politieke druk op beleidsmakers vergrootte. On the right place at the right time.

DE NOODZAAK VAN GEMEENSCHAPPELIJKHEID EN HOOP

Een terugkerend thema in Duyvendaks werk is het creëren van sterke, hechte gemeenschappen bij politieke actie. Hij beklemtoont dat gemeenschappelijkheid vaak de ruggengraat vormt van effectieve bewegingen. Fysieke bijeenkomsten, gedeelde ervaringen en collectieve acties zijn essentieel om de basis te leggen voor politieke successen. Dit komt volgens hem naar voren in de GroenLinks-campagne van 2017, waar grote meet-ups en huis-aan-huis campagnes centraal stonden. Duyvendak laat zien dat gemeenschappen niet alleen bewegingen voeden, maar ook veerkracht en doorzettingsvermogen bieden in de strijd voor verandering.

Duyvendak maakt duidelijk dat gemeenschappelijkheid niet alleen een middel is om acties te organiseren, maar tevens een manier is om een gevoel van solidariteit en verbondenheid te scheppen onder de deelnemers. In een tijd waarin individualisme en sociale fragmentatie toenemen, biedt het opbouwen van hechte gemeenschappen een tegenwicht en een bron van collectieve kracht. Deze gemeenschappen fungeren als een veilige haven waar ideeën gedeeld kunnen worden en waar steun gevonden kan worden, wat fundamenteel noodzakelijk is voor het volhouden van lange, vaak moeizame campagnes. Hierdoor worden mensen niet alleen medestanders, maar ook bondgenoten in een gezamenlijke missie.

Hoop wordt gepresenteerd als een krachtige drijfveer voor politieke actie, niet vanuit naïviteit, maar als een onmisbare voorwaarde voor verandering.

Hoop wordt gepresenteerd als een krachtige drijfveer voor politieke actie, niet vanuit naïviteit, maar als een onmisbare voorwaarde voor verandering. Hij gebruikt Barack Obama’s succesvolle campagne als voorbeeld van hoe hoop en de belofte van verandering mensen kunnen mobiliseren. Zonder hoop kan woede destructief zijn, maar met hoop wordt het een drijvende kracht voor langdurige strijd. Deze benadering onderstreept het belang van positieve motivatie binnen activisme, een thema dat Duyvendak consistent door het hele boek heen aanhaalt.

Hoop is volgens Duyvendak ook een essentieel element om bewegingen te verduurzamen. Hoop biedt een visie op een betere toekomst en houdt de energie van een beweging levendig, ook tijdens tegenslagen. Dit optimisme, gekoppeld aan een duidelijk doel, maakt het mogelijk om weerstand te bieden aan cynisme en apathie, die vaak verlammend werken.

HET GEMIS AAN IDEEËN OVER DIGITALE MEDIA EN LANGETERMIJNSTRATEGIEËN

Hoewel Duyvendak waardevolle inzichten biedt in traditionele vormen van activisme, blijft zijn analyse van de rol van digitale media en technologie enigszins oppervlakkig. In een tijd waarin sociale media platforms zoals X (vroeger Twitter), Facebook en Instagram een centrale rol spelen in het mobiliseren van mensen, het verspreiden van boodschappen en het coördineren van acties, had een diepgaandere verkenning van deze digitale tools het boek relevanter kunnen maken voor de hedendaagse context. Digitale mobilisatie heeft bewezen een gamechanger te zijn, zoals te zien was bij de Arabische Lente en de #MeToo-beweging. Deze bewegingen tonen aan hoe sterk en snel online netwerken kunnen zijn in het aanwakkeren van sociale verandering, iets dat in Duyvendaks analyse onvoldoende wordt uitgediept.

Duyvendak had eveneens meer aandacht kunnen besteden aan de uitdagingen en zwaktes die gepaard gaan met digitale activisme, zoals de vluchtigheid van online betrokkenheid en de risico’s van desinformatie. Hoewel digitale media bewegingen snel kunnen laten groeien, kunnen ze ook leiden tot een oppervlakkige vorm van betrokkenheid, waarbij likes en shares niet altijd omgezet worden in concrete actie. Bovendien brengt het gebruik van sociale media nieuwe ethische en strategische dilemma’s met zich mee, zoals de vraag hoe om te gaan met online haatcampagnes en trolling. Een uitgebreidere behandeling van deze complexe aspecten van modern activisme had het boek niet alleen meer diepgang gegeven, maar ook relevanter gemaakt voor activisten die zich in de digitale ruimte begeven.

Het boek mist soms een kritische reflectie op de beperkingen van bepaalde actiemethoden. Terwijl Duyvendak vooral de kracht van publieke evenementen en visuele spektakels belicht, komen langetermijnstrategieën en institutionele veranderingen, die essentieel zijn voor duurzame impact, minder aan bod. Een te grote focus op zichtbare kortetermijnacties kan leiden tot een gebrek aan duurzame verandering. Tevens lijkt het boek soms te optimistisch en te positief over de mogelijkheden van verandering door activisme alleen. Hierdoor komt de complexiteit van structurele veranderingen in politiek en economie soms onderbelicht naar voren. Een diepere analyse van de barrières die vaak onoverkomelijk lijken, evenals de noodzaak om systeemfouten aan te pakken, had het boek verder kunnen versterken.

Ondanks deze kritieken biedt Recept voor maatschappelijke verandering waardevolle inzichten en inspiratie voor iedereen die betrokken is bij of geïnteresseerd is in politieke en maatschappelijke actie. Het boek draagt bij aan het debat over hoe we een duurzamere en rechtvaardigere wereld kunnen creëren en biedt praktische handvatten voor iedereen die daaraan wil bijdragen. Duyvendaks persoonlijke betrokkenheid en passie voor het onderwerp maken het boek niet alleen informatief, maar ook zeer motiverend.

Tarik Fraihi

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 7 (september), pagina 66 tot 68