De grote verrassing op verkiezingsavond was dat Vlaams Belang ruim onder de peilingen scoorde. Hoewel de partij zich wel degelijk tot winnaar mag rekenen, aangezien ze consistent in elke kieskring enkele procentpunten groeide en in drie provincies de grootste werd, blijft de perceptie hangen dat de partij de hoge verwachtingen niet heeft kunnen inlossen. Toen later op de avond bleek dat een coalitie in het Vlaams parlement met N-VA één zetel ontbrak voor een meerderheid, maakte dit de ‘verkiezingsnederlaag’ compleet. Ondertussen zijn de formatierondes volop aan de gang, terwijl Tom Van Grieken – ondanks de hoop die hij uitsprak in “Nu is het aan ons” – opnieuw aan de zijlijn staat.

Vlaams Belang komt voorlopig nergens aan zet. Het cordon sanitaire blijft intact. De partij zal niet – zoals in Italië, Nederland, Zweden of Finland – mee besturen in een regering of gedoogsteun leveren. De strategie van Bart De Wever (N-VA) om een stem voor Vlaams Belang weg te zetten als nutteloos door de partij uit te sluiten, heeft hier – in combinatie met andere factoren – mee toe bijgedragen.

Toch is de analyse dat Vlaams Belang irrelevant zou zijn kort door de bocht. De partij zal weliswaar geen rechtstreekse beleidsverantwoordelijkheid dragen, maar de invloed van de partij de afgelopen decennia valt niet te onderschatten. De kans is groot dat de nieuw gevormde regeringen op een groot aantal punten beleid op vlak van migratie en integratie zullen introduceren zoals dat door Vlaams Belang al jarenlang wordt bepleit. Zo moet de partij zelf geen verantwoordelijkheid dragen, kan ze haar vertrouwde oppositierol blijven vervullen, en als zweeppartij de regeringspartijen verder opjutten in de richting van een inhumaan migratiebeleid.

NORMALISERING VAN MIGRATIESTANDPUNTEN

De Vlaamse partijen hebben grotendeels de standpunten van Vlaams Belang overgenomen. Dit vormt een perfecte toepassing van ‘mainstreaming’ of normalisering. Niet enkel Vlaams Belang als partij wordt genormaliseerd, maar ook hun politieke ideeën. Hierbij wordt gedoeld op een proces waarbij (centrum)partijen de standpunten op vlak van migratie van radicaal-rechts overnemen. Dat argument past binnen onderzoek over strategieën die mainstream partijen kunnen hanteren wanneer ze geconfronteerd worden met electorale winst voor radicaal-rechts. Die partijen maken vaak de analyse dat het succes van radicaal-rechts (minstens deels) te verklaren valt door hun strenge migratiestandpunten. Eén van de strategieën om zulke partijen te bestrijden en kiezers te heroveren is imitatie, waarbij tegenstanders standpunten overnemen. Meestal zijn het centrumrechtse partijen (bijvoorbeeld liberalen of conservatieven) die heil zien in deze tactiek omdat ze nauw concurreren met radicaal-rechts, maar ook links zijn er voorbeelden te bekennen.

Bijna alle Vlaamse partijen zijn richting de migratiestandpunten van Vlaams Belang opgeschoven.

Uit een analyse van de antwoorden van de partijen op de VRT Stemtest, samen met Stefaan Walgrave, blijkt zeer duidelijk dat bijna alle Vlaamse partijen richting de migratiestandpunten van Vlaams Belang zijn opgeschoven. Daartoe hebben we de posities van de partijen op alle migratiestellingen in de edities van 2014, 2019 en 2024 van de VRT Stemtest onderzocht.

De verschillen tussen linkse en rechtse partijen blijven overeind. De linkse partijen (Groen, PVDA en Vooruit) delen minder standpunten met Vlaams Belang over migratie dan de rechtse partijen. Vooral Groen neemt een afwijkende positie in, en vertoont de minste overlap met de migratiestandpunten van Vlaams Belang. In 2024 beantwoorden ze geen enkele stelling hetzelfde als Vlaams Belang.

Tussen 2019 en 2024 zien we een toename in congruentie, die vooral wordt gedreven door Vooruit (+19,7%), CD&V (+16,7%) en PVDA (+10,5%).

Tussen 2014 en 2019 was er nog een daling in congruentie tussen de migratiestandpunten van de meeste partijen en Vlaams Belang. Tussen 2019 en 2024 tekent zich echter de omgekeerde evolutie af: er sprake van een toename in congruentie met migratiestandpunten voor Vlaams Belang, voor alle partijen (+5.0%). Dit wordt vooral gedreven door Vooruit (+19,7%), CD&V (+16,7%) en PVDA (+10,5%). Ook N-VA komt dichter bij het standpunt van Vlaams Belang, maar de evolutie is minder uitgesproken. N-VA stond ook in 2019 al dicht bij het migratiestandpunt van Vlaams Belang. Twee partijen maakten net de omgekeerde beweging: Open Vld (-10,6%) en Groen (-9,10%). Zij staan in 2024 minder dicht bij Vlaams Belang dan in 2019. Het dominante beeld is echter één van toenemende normalisering van radicaal-rechtse standpunten over migratie, gemeten op basis van de VRT Stemtest.

DE GRENS SCHUIFT OP

Kortom, ook al zit Vlaams Belang niet mee aan de knoppen, de partij zal gezien haar sterke electorale resultaten in belangrijke mate mee de richting van het migratiebeleid bepalen. Het staat quasi vast dat de toekomstige regeringen een meer migratie kritische koers zal varen. Alle partijen die deel zouden uitmaken van de Arizona-coalitie (Vooruit, LesEngagés, CD&V, MR en N-VA) die federaal in de steigers staat, maakten immers de beweging richting een meer rechts sociaal-cultureel profiel, en schoven op richting Vlaams Belang wat hun migratiestandpunten betreft. De kans is daarbij groot dat voorstellen die vroeger nog onbespreekbaar werden geacht en waar Vlaams Belang voor werd verguisd, zoals woonstbetredingen, het onderwerp uitmaken van regeringsbeleid.

Alle partijen die deel zouden uitmaken van de federale Arizona-coalitie schoven op richting Vlaams Belang wat hun migratiestandpunten betreft.

Dit zal zich voltrekken in een Europese context waar radicaal-rechts globaal genomen versterkt is: in belangrijke EU-landen Duitsland en Frankrijk zetten Alternative für Deutschland (AfD) en Rassemblement National (RN) een sterk resultaat neer. Jordan Bardella (RN) maakt de komende weken kans om de eerste radicaal-rechtse premier te worden van Frankrijk. Bovendien is de trend naar mainstreaming binnen de EU al jarenlang evident. De ingeslagen migratiekoers – met deals met corrupte regimes, push- en driftbacks die worden gedoogd – zal worden gezet, zeker nu Ursula von der Leyen quasi zeker een tweede termijn als Commissievoorzitter zal aanvatten.

Centrumpartijen zien niet in dat het voor radicaal-rechtse partijen nooit voldoende zal zijn. Door mee te gaan in het discours – en het beleid daaraan te spiegelen – hoopt men radicaal-rechts electoraal te verzwakken. Daar is nog steeds geen overtuigend bewijs voor. De tragiek is dat deze strategie op lange termijn radicaal-rechts net versterkt, doordat hun ideeën worden genormaliseerd. Dit opent de deur naar het verschuiven van de grens, waarbij telkens rode lijnen worden overgeschreden.

Het is wel heel ironisch dat politieke tegenstanders zich verkneukelen om de verkiezingsnederlaag van Vlaams Belang. Een coalitie met Vlaams Belang zal er niet komen. Het zou wel heel ironisch zijn als de regeringspartijen vervolgens grotendeels alsnog het Vlaams Belang-programma inzake migratie- en integratiebeleid zouden uitvoeren.

• column
• Vlaams Belang
• migratie