Kathleen Van Brempt (Europees parlementslid voor Vooruit) en Frank Moreels (voorzitter van de Europese vakbond van transportarbeiders) hebben beiden net een boek uit waarin ze op basis van hun eigen professionele ervaringen hun visie geven op Europese en internationale uitdagingen. De boeken van Van Brempt en Moreels hebben veel gemeenschappelijks. Allebei breken ze, zonder die term te gebruiken, een lans voor sociaaldemocratisch internationalisme. Dat is in de huidige tijdsgeest een moedige maar allesbehalve gemakkelijke boodschap om te brengen.

Vandaag sociaaldemocraat zijn is sowieso al een uitdaging in een publieke sfeer die gedomineerd wordt door snelle oneliners en polariserende tweets. Sociaaldemocraten proberen stapsgewijs een meer rechtvaardige maatschappij te creëren via een markt-corrigerend overheidsbeleid. Dat is een lastiger aan de man te brengen boodschap dan te verkondigen dat de markt per definitie rechtvaardig is (het liberale standpunt) of niet kan gecorrigeerd worden (de radicaal-linkse positie), en dat de overheid niet te vertrouwen is (de stellingname van populisten links- en rechtsom).

Nog complexer wordt het door te erkennen dat vele uitdagingen vandaag grensoverschrijdend zijn en dus ook in internationale samenwerkingsverbanden moeten worden aangepakt. De transportsector waarin Moreels actief is, is daar een voorbeeld bij uitstek van. De liberalisering van de Europese markt en de internationale mobiliteit van werknemers zoals truckchauffeurs of maritiem personeel maakt de sector extra kwetsbaar voor race-to-the-bottom dynamieken waardoor lonen en arbeidsvoorwaarden onder druk komen te staan.

Als socialistische vakbondsman moet Moreels aan zijn achterban uitleggen dat de slechtere lonen en werkomstandigheden waarmee het geconfronteerd wordt niet de schuld zijn van buitenlandse arbeiders maar van het systeem, waarvan die buitenlanders evenzeer slachtoffer zijn. En dat de oplossing voor problemen die internationaal gecreëerd worden net in méér internationale samenwerking ligt. Dan is een boodschap die angst tegenover buitenlanders uitbuit en terugplooien binnen de eigen grenzen bepleit gemakkelijker te begrijpen.

De oplossing voor problemen die internationaal gecreëerd worden, ligt net in méér internationale samenwerking.

Voor Van Brempt als sociaaldemocratisch Europees Parlementslid geldt dezelfde uitdaging. Haar houding tegenover de Europese Unie is kritisch-constructief. Kritisch omdat het Europese project dat gestart is vanuit een enge economische marktlogica nog steeds sterk bijgestuurd moet worden om te sporen met een links programma. Constructief omdat de geglobaliseerde markt op een progressieve manier reguleren vandaag niet meer lukt op nationale schaal maar de Europese Unie daar het geschikte niveau voor is. Opnieuw minder simpel om te verkopen dan een zuiver eurofiel of eurosceptisch verhaal.

Toch slagen de auteurs er overtuigend in om het complexe pleidooi voor sociaaldemocratisch internationalisme uit te dragen. Een effectieve manier waarop ze dat beiden doen, is door recente successen in de schijnwerpers te zetten.

Met hun lange staat van dienst én machtige posities in en rond de politiek, kunnen ze terugkijken op aardig wat realisaties. Zo was Van Brempt voorzitter van twee belangrijke speciale commissies in het Europees Parlement: de Dieselgate- en de Covid-Commissie. In haar boek vernemen we ook dat ze aan de basis lag van de baanbrekende Europese Klimaatwet en dat die invloed liep via… een stuk dat ze samen met Frans Timmermans schreef voor Samenleving & Politiek in april 2019! Er zijn in Vlaanderen weinig politici die een even grote steen in de maatschappelijke rivier hebben verlegd.

Een linkse overwinning waaraan Moreels en Van Brempt samen hebben meegewerkt, is de dubbele verwerping van het ‘havenpakket’ aan het begin van deze eeuw. Met deze richtlijn trachtte de Europese Commissie tot tweemaal toe de havenarbeid te liberaliseren en het beschermde statuut van dokwerkers af te bouwen. Van Brempt, wiens vader zelf dokwerker is geweest, vertelt hoe de havenarbeiders tijdens en na een betoging in Gent tegen deze voorstellen haar hart hebben gestolen en haar hebben gemotiveerd onverzettelijk tegen deze liberalisering te strijden. Door fel sociaal protest in Brussel en Straatsburg zou het liberale havenpakket uiteindelijk sneuvelen. Ook voor Moreels is dit hét voorbeeld dat ‘actievoeren in Europa loont’.

Liberale Europese voorstellen tegenhouden om te vermijden dat de EU sociale bescherming verder aanvreet is één ding, de Unie socialer maken is nog iets anders. Maar ook daar, betogen beide auteurs, zien we recente successen. Terwijl de Europese Unie tijdens de eurocrisis nog hardvochtig lidstaten dwong te besparen en eiste dat ze de knip zouden zetten in sociale bescherming en arbeidsmarktregulering, heeft de Unie de Covid-crisis veel beter en socialer aangepakt.

In plaats van de eis tot flexibilisering van de arbeidsmarkt kwam er een Europees werkloosheidsverzekeringsinstrument (SURE) waarmee lidstaten gemakkelijker tijdelijke werkloosheidsuitkeringen konden financieren. Moreels en Van Brempt vermelden ook het Europees minimumloon, de zorgplichtwetgeving en platformwerkrichtlijn als bewijsstukken dat de EU sociale maatregelen kan nemen, als er genoeg druk is van buitenaf en de krachtsverhoudingen binnen de Europese instellingen naar links overhellen.

Als er genoeg druk is van buitenaf en de krachtsverhoudingen binnen de Europese instellingen naar links overhellen, kan de EU sociale maatregelen nemen.

De auteurs beperken zich niet tot het bespreken van sociale uitdagingen op Europese en internationale schaal. Beide boeken behandelen alle grote maatschappelijke uitdagingen vandaag – zoals migratie, uitholling van de democratie, de bedreiging van extreemrechts – en kijken verder dan Europa.

In het hoofdstuk ‘Iedereen is van de wereld, en de wereld is van iedereen’ bespreekt Moreels internationale samenwerkingsverbanden van zijn vakbond in Kenia en Ivoorkust, en legt hij uit dat het versterken van vakbonden in alle uithoeken van de wereld ook in het belang van Europese en Belgische werknemers is. Bij Van Brempt heet het dat ‘de wereld groter is dan China en Amerika’. Zij pleit voor een assertief Europa dat haar belangen verdedigt door échte wederkerige samenwerking met de rest van de wereld.

Uiteraard komt ook de klimaattransitie in beide boeken uitvoerig aan bod. Voor vakbonden – ook en vooral in de transportsector – is het helpen vergroenen van de economie op een manier die de bescherming van werknemers versterkt misschien wel de belangrijkste hedendaagse opdracht. Voor Van Brempt is de klimaattransitie al geruime tijd één van haar stokpaardjes. Al lang benadrukt zij dat deze crisis een opportuniteit is om een rechtvaardigere economie op te bouwen.

Dé uitdaging voor Europese sociaaldemocraten en vakbonden de komende jaren is een concrete uitwerking te geven aan het abstracte concept van een ‘rechtvaardige transitie’. Ervoor zorgen dat de Green Deal op een rode manier wordt ingevuld. Van Brempt en Moreels bewijzen in hun publicaties zich daar zeer bewust van te zijn. Hopelijk kunnen ze in hun volgende boeken terugblikken op vele successen op dat vlak.

Ferdi De Ville

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 5 (mei), pagina 70 tot 72