Hoe verslaan we extreemrechts? Dat is wat iedereen met een hart voor onze democratie bezighoudt. In de vorige editie van Samenleving & Politiek gaf politicoloog Cas Mudde een begin van antwoord op deze vraag. Hoewel hij enkele terechte punten aanhaalt, focust het stuk te veel op de mogelijkheden die een beter (lees: linkser) sociaal beleid bieden om extreemrechts terug te dringen.

Dit argument weerklinkt wel vaker in progressieve middens: een overheid die sterk economisch beleid voert, zou de groei van het extreemrechtse gedachtegoed onder haar inwoners kunnen doen slinken. Maar is dat wel zo? Structurele antwoorden tegen extreemrechts moeten zich immers niet alleen richten op het economische, maar vooral op dé drijvende kracht achter extreemrechtse bewegingen: de toenemende diversiteit.

WAT MOTIVEERT DE EXTREEMRECHTSE KIEZER?

Om te weten hoe we extreemrechtse kiezers kunnen overtuigen, is het belangrijk om eerst te achterhalen waarom ze juist de keuze maken voor Vlaams Belang. Verschillende onderzoeken tonen aan dat er vooral één thema belangrijk is voor de Vlaams Belang-kiezer: immigratie.

Verschillende onderzoeken tonen aan dat er vooral één thema belangrijk is voor de Vlaams Belang-kiezer: immigratie.

Ook gesprekken met de kiezers zelf tonen het grote belang van dit thema aan in hun keuze voor Vlaams Belang. Zo sprak Dominique Willaert in Niet alles maar veel begint bij luisteren (epo, 2023) met de inwoners van de Denderstreek, een regio waar Vlaams Belang bij uitstek sterk scoort. In die gesprekken komen bezorgdheden over immigratie en de toenemende diversiteit vaak naar voren. Woorden zoals ‘zwetten’ en ‘vreemden’ vallen regelmatig. Een progressief ingestelde inwoner duidt het probleem als volgt: ‘Als er op korte tijd, in nauwelijks twintig jaar, zo’n grote groep nieuwe mensen in je dorp komt wonen, dan weegt dat zwaar op een gemeenschap’.

VAN KLIMAATVERANDERING TOT MIGRATIEPOLITIEK

Een andere interessante invalshoek om te analyseren hoe extreemrechtse kiezers teruggehaald kunnen worden, is die van het volgende gedachte-experiment: hoe zouden we de kiezers van een andere partij willen overtuigen?

Neem bijvoorbeeld Groen. Vlaams Belang en Groen zijn vaak tegengestelden, en toch hebben ze iets gemeen: de meeste van hun stemmen zijn afhankelijk van één thema: klimaat voor Groen, immigratie voor Vlaams Belang. Hoe zou je, mocht je dat willen, een partij als Groen dan buitenspel kunnen zetten? Na de verkiezingen van 2004 verdween Groen al eens uit de Kamer, maar niet voor lang. Een ecologische partij kan namelijk pas verdwijnen als er geen kiezers meer zijn die het klimaat het belangrijkste thema vinden, en bovendien eveneens vinden dat Groen de klimaatverandering het beste zou aanpakken. Met andere woorden: om Groen permanent onder de kiesdrempel te duwen, zou je de klimaatproblematiek moeten oplossen. Of, op zijn minst, mensen ervan kunnen overtuigen dat ze zich er geen zorgen meer over hoeven te maken.

Wanneer we dit vertalen naar Vlaams Belang, moeten we er dus toe komen dat haar kiezers diversiteit en immigranten niet langer als een grote bedreiging beschouwen.

BUBBELS DOORPRIKKEN…

Dat is natuurlijk gemakkelijker gezegd dan gedaan. Vooroordelen en stereotypen over nieuwkomers zijn diepgeworteld en worden voortdurend aangewakkerd door Vlaams Belang zelf. Daarnaast leven we veel te vaak in onze eigen bubbel, en die bubbel dient als een ideale kweekvijver voor dergelijke vooroordelen. Zo toonde onderzoek van het Agentschap Binnenlands Bestuur aan dat een kwart (!) van de Belgen geen vrienden of kennissen heeft met een migratieachtergrond. Tegelijkertijd leven er meer dan honderdduizend mensen in de illegaliteit in Brussel, een gevolg van ons falend migratiebeleid. Het is niet verwonderlijk, of zelfs onterecht, dat dit falen voor woede zorgt bij het deel van de bevolking dat zich tegen immigratie verzet. De kloof in onze samenleving, gekoppeld aan de reële uitdagingen van diversiteit en het falend migratiebeleid, zal moeten worden gedicht als we de Vlaams Belang-kiezer ooit willen overtuigen.

De kloof in onze samenleving, gekoppeld aan de reële uitdagingen van diversiteit en het falend migratiebeleid, zal moeten worden gedicht.

Het ‘doorprikken van bubbels’ klinkt echter niet sexy als oplossing tegen de groei van extreemrechts. Het is ook niet eenvoudig en zal niet snel vruchten afwerpen. Er is simpelweg geen antwoord dat er op de korte termijn voor zal zorgen dat Vlaams Belang aanzienlijk inkrimpt. Als de partij vandaag ophoudt te bestaan, zou er morgen waarschijnlijk een nieuwe groep opstaan die haar verhaal verder schrijft. Zolang er een vraag is naar extreemrechts, zal het aanbod zichzelf blijven creëren.

… OM BRUGGEN TE BOUWEN

Dit wil niet zeggen dat we in de komende maanden, en zelfs jaren, niet moeten proberen het vertrouwen van de bevolking in de politiek terug te winnen. Of dat we met een sterk sociaal beleid niet een aantal kiezers van extreemrechts terug kunnen overhalen. En het wil al helemaal niet zeggen dat de centrumpartijen in hun retoriek extreemrechts achterna moeten lopen, iets waar Cas Mudde terecht voor waarschuwt.

Toch zullen we er op de lange termijn alleen in slagen extreemrechts klein te krijgen als we allemaal onze bubbels doorprikken. Dat is een moeilijke opgave die geen garantie op slagen biedt en waarvan de concrete invulling minstens een opiniestuk op zichzelf verdient. Het is bovendien een opdracht die de politiek slechts kan stimuleren, en niet opleggen. De kloof in onze samenleving zullen we allemaal samen moeten dichten. Stap voor stap, bubbel voor bubbel.

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 3 (maart), pagina 62 tot 63

• links
• Vlaams Belang
• extreemrechts