Voor ik begin: ik ben het kotsbeu gehoord. Het A-woord. Elke dag wel weer een sensationele kop over Artificiële Intelligentie (AI). Je kan er niet omheen. Wat daarnet gewoon internet en software heetten, wordt plots met een modieuze term AI genoemd. Het is een hype geworden, een catch-all begrip dat al onze oude en nieuwe dromen met technologie moet vangen. De echte vraag is: komt er een gouden tijd aan met mythische overvloed aan rijkdom en mogelijkheden door magische technologie, of zijn kapitalisten ons voor hun kar aan het spannen?

DE GEBROKEN BELOFTE

Want vergis je niet: been there, done that. Ook de uitvinding van de stoommachine in de 18^e eeuw zorgde voor een andere wereld. De Industriële Revolutie en machinale productie zouden zorgen voor welvaart en brede toegang tot goederen voor iedereen. Dat draaide anders uit. De uitvinding van de stoommachine was ook de uitvinding van sloppenwijken, uitbuiting en kinderarbeid. Het fabriekssysteem nam arbeiders hun productiemiddelen en zelfstandigheid af, het vervreemde hen van hun werk. Enter: sociale bewegingen. Want gelukkig kennen we allemaal het verhaal dat de stoommachine naast die van kapitalisten ook de uitvinding was van socialisten.

Dezelfde vergelijking van een belofte die anders uitdraaide, gaat op voor het internet: wereldwijde democratisering van informatie maakte plaats voor desinformatie, privacyschending en dataroof. Het grote verschil: hier hinken we nog mijlenver achter de feiten aan. We hebben nochtans geen tijd te verliezen.

GEEN DATA ZONDER BIG TECH

AI is onze nieuwe stoommachine. De hoge vlucht die AI neemt, is gebaseerd op veel computerkracht met efficiënte algoritmes en de beschikbaarheid van grote hoeveelheden data. Alleen de allergrootste technologiebedrijven beschikken hier over. Met andere woorden: Big Tech beslist over de evolutie van AI. Het accumuleert steeds meer data en bestendigt daarmee een monopolistische positie. Hoewel AI gegroeid is uit start-ups, berusten alle innovaties op datadeals met de grote technologiebedrijven. Ze zijn er nu volledig of deels onderdeel van geworden. De top 5 AI-bedrijven horen nu bij Microsoft, NVIDIA, Alphabet (Google), Meta (Facebook) en Tesla. Je hoort het goed: in de huidige wereld komt de toekomst van AI terecht in de handen van de Zuckerbergs en Musks. Je kunt er zeker van zijn dat AI hen dan ook gaat dienen.

De top 5 AI-bedrijven horen nu bij Microsoft, NVIDIA, Alphabet (Google), Meta (Facebook) en Tesla.

Neem het voorbeeld van OpenAI en hoe aandeelhouderschap zijn goedbedoelde missie verdrong. Terwijl het bedrijf werd opgericht met een non-profit raad van bestuur, met als missie ‘veilige AI creëren zonder de mensheid in gevaar te brengen’, beslist het ook over for-profit onderdelen (zoals ChatGPT). Onder CEO, Sam Altman, sloeg het bedrijf via samenwerking met Microsoft steeds meer de for-profit weg in. Dat leidde in november van vorig jaar tot zijn ontslag door de non-profit raad van bestuur. Daaropvolgend bood Microsoft Sam Altman, en iedereen die met hem wilde vertrekken, een nieuwe job aan. Dat dreigden meer dan 700 medewerkers in een open brief ook te doen, waarop Sam Altman de OpenAI-leiding zo ver kreeg hem opnieuw aan te stellen, de bestuursleden zelf ontslag te laten nemen en de nieuwe raad van bestuur te vullen met for-profit aanhangers. Geld wint altijd. De missie van OpenAI is officieel nog steeds dezelfde maar lijkt nu veel meer op, wat wordt genoemd, ‘safety washing’. De vraag is: op wiens voorwaarden wordt over AI safety gesproken?

RIJKE MENSEN MET GEVAARLIJKE HOBBY’S

Dat rijke mensen aan extreme sporten doen, wisten we al langer. Wat wel zorgen moet maken, is dat AI-bedrijven met onze menselijke toekomst spelen. Sam Altman zegt hierover: “AI will probably most likely lead to the end of the world, but in the meantime there’ll be great companies.” Kan het nog neoliberaal dystopischer?

Yann LeCun, hoofd AI bij Meta, spreekt Sam Altman echter tegen. Hij zegt fijntjes dat als iets gevaarlijk is, we dat gewoon niet gaan maken. Hebben we de atoombom, en alle andere wapens in de wereld, dan ook niet gemaakt? Hoe naïef. Gaat het dan allemaal zo een vaart lopen? Waarschijnlijk ook niet. Op lange termijn zeggen even bevoegde AI-wetenschappers tegengestelde dingen.

Wel zeker is dat de wedloop om het marktaandeel volop bezig is. Dat betekent dat veiligheid en ethiek als eerste sneuvelen. Winstmaximaliserende actoren zullen volop vooruitgang blijven boeken en concurrentiedruk zal AI-systemen steeds meer autonomie geven, terwijl de risico’s verder geëxternaliseerd worden op ons allemaal. Naast winst, roomt AI voortaan onze data en toekomst af.

AI-ontwikkeling kan geen beweging boven onze hoofden blijven, maar één waar de linkerzijde een plek moet opeisen.

Terwijl Musk droomt over transhumanisme en wederopstanding, moet de linkerzijde ook verder kijken dan enkel kwesties zoals antidiscriminatie bij AI. AI-ontwikkeling mag geen beweging boven onze hoofden blijven, maar één waar we een plek moeten opeisen. Steve Jobs zei dat we niet altijd weten wat we willen tot we het zien. Maar we moeten ons ook de vraag durven stellen of we sommige uitvindingen wel willen. Kunnen we toelaten dat we binnenkort in een wereld leven met winstmaximaliserende robots zonder moraal?

ANTIDEMOCRATISCHE ECONOMIE VAN SCHAALVOORDELEN

Begrijp me niet verkeerd: dit zijn spannende tijden. Wetenschap en innovatie zijn er om aan te moedigen en te bewonderen. We kijken nu naar AI zoals mensen in de jaren 1960 naar de maan staarden. Er zijn echter twee grote verschillen met toen, en dat zijn meteen de twee grote problemen: 1) doorgeslagen kapitalisme en oligarchisme en 2) een overheid die totaal niet op hetzelfde niveau speelt. Dit zorgt voor een inherent antidemocratische economie van schaalvoordelen, met een overheid die niet weet hoe te reguleren en dus niet weet hoe onze veiligheid te waarborgen.

Om deze trends om te keren, is een sterke overheid op Europese schaal nodig. Met eigen opgebouwde expertise kan de overheid de groei van technologie richting geven en begrenzen. Want vergis u niet, ook de expertise van universiteiten staat momenteel ver achter op die van privélabs. Wachten op de uitvoering van de Europese AI-wet, die net door de triloog geraakte, is niet voldoende: de huidige mechanismen van mededinging en databescherming moeten volledig benut worden. Belangrijk is dat de race een halt wordt toegeroepen en dat AI-producten hun geschiktheid bewijzen nog voordat ze voor het publiek beschikbaar worden. Op internationaal vlak zijn, net als bij biogeneeskunde en non-proliferatie, sterkere normen nodig.

Belangrijk is dat AI-producten hun geschiktheid bewijzen nog voordat ze voor het publiek beschikbaar worden.

Tot slot moeten we voorbij onze horizon van het denkbare kapitalisme proberen treden. Technologie zal de wereld onomkeerbaar veranderen, dat kunnen we niet tegenhouden. Maar de verandering moet ten goede zijn. Dat is in het huidige systeem niet het geval. We moeten dus kijken naar nieuwe ideeën. Daar horen vrije beschikbare kennis zonder patenten bij, net als commons, het loskoppelen van inkomen van arbeid, en een voluntaristisch transformatief overheidsbeleid.

AI kan ons naar de afgrond richten, maar kan ook een nieuwe start zijn. En zo balanceer ik op het dunne koord van eeuwig pessimisme en optimisme.

• Elon Musk
• AI
• column