In de jaren 1970 werd Europa geteisterd door een oliecrisis en toen leek het een slim idee: door in de zomer alles een uur vroeger te doen dan in de winter zouden we kostbare energie besparen, want 's avonds zou het immers later donker worden en dan hadden we minder elektriciteit voor verlichting nodig. Het ene land na het andere voerde het zomeruur in, Spanje als eerste in 1974, Andorra als laatste in 1985. België sprong samen met Nederland, Luxemburg, Polen en Portugal in 1977 op de kar. Vandaag hebben bijna alle Europese landen een systeem van zomer- en wintertijd, met uitzondering van Armenië, Azerbeidzjan, Georgië, IJsland, Rusland, Turkije en Wit-Rusland.

We zijn er ondertussen aan gewend om twee keer per jaar al onze klokken te verzetten, maar dat het een goed idee was om dit systeem in te voeren gelooft ondertussen bijna niemand meer. Energie besparen we er namelijk niet mee, zo blijkt, en dat was toch de bedoeling. Studies naar het effect van de zomertijd op het energiegebruik vinden ofwel geen ofwel een verwaarloosbaar klein effect. Negatieve gevolgen zijn er helaas echter wel op andere terreinen. Onze biologische klok geraakt in de war als we plots een uur vroeger moeten opstaan. Dat is vergelijkbaar met een mini jetlag: humeur, concentratievermogen en slaapritme lijden eronder. Vooral kinderen en ouderen geraken moeilijker in slaap omdat het zo lang licht blijft in de zomer. Vanuit gezondheidsoogpunt sluit ons dagritme best zo nauw mogelijk aan bij de zonnetijd, en daarop lopen we zelfs in de winter al een uur voor. Met het zomeruur zitten we er dus twee uur naast. De uurwisseling wordt ook in verband gebracht met onder meer een toename van hartaanvallen, auto-ongelukken, zelfmoorden en ozonvorming. De grootte van deze effecten en de onderliggende mechanismen zijn niet altijd met wetenschappelijke zekerheid vastgesteld, maar er is in ieder geval meer dan voldoende bewijs dat de regelmatige klokwisselingen enerzijds geen substantieel voordeel opleveren en anderzijds wel negatieve gezondheidseffecten hebben.

De uurwisseling wordt in verband gebracht met onder meer een toename van hartaanvallen, auto-ongelukken, zelfmoorden en ozonvorming.

Afschaffen dan maar? Dat zou je denken, en dat dacht ook de Europese Commissie toen ze in 2018 voorstelde om ten laatste in 2021 een einde te maken aan het tijdsverschil tussen zomer en winter. Het Europees Parlement ging hiermee akkoord en uit peilingen bleek dat ook de meerderheid van de Europeanen hiervoor gewonnen was. Een probleempje was dat de Europese Commissie het er niet over eens geraakte of we naar een permanente zomer- of een permanente wintertijd zouden gaan. Men besloot dus om die beslissing aan de lidstaten over te laten. En toen werd het stil: geen enkele lidstaat meldde tegen de afgesproken deadline aan de Europese Commissie welk uur ze verkiest. Het zou uiteraard niet erg praktisch zijn als je tijdens een reis van pakweg Terneuzen naar Rijsel twee keer je uurwerk moet verzetten, dus enige coördinatie zou wel goed zijn. Daar loopt het vast: België en Nederland neigen globaal naar het winteruur, maar Frankrijk en Duitsland zouden iets meer gewonnen zijn voor permanent zomeruur. En ook: in Wallonië zou er een kleine meerderheid zijn voor permanent zomeruur, terwijl er in Vlaanderen dan weer een kleine meerderheid permanent winteruur verkiest. En tussen 2018 en nu was er ook nog de pandemie en de oorlog in Oekraïne en nog van alles, waardoor de afschaffing van de zomer- of wintertijd niet direct prioritair was voor politici.

Hier loopt het vast: België en Nederland neigen globaal naar het winteruur, maar Frankrijk en Duitsland zouden iets meer gewonnen zijn voor permanent zomeruur.

Maar ondertussen zitten we wel in een irritante impasse: er is overduidelijke wetenschappelijke onderbouwing en er is ook een ruim draagvlak om komaf te maken met de uurwisselingen, maar op politiek niveau lijkt niemand er een initiatief voor te willen nemen. De lidstaten wilden zelf beslissen voor welk systeem ze zullen gaan, maar als ze dat dan mogen doen ze het niet. Het is misschien een optie om het terug bij de Europese Commissie te leggen, waar dan meerderheid tegen minderheid gekozen wordt voor zomer- of winteruur, of een combinatie van beide (winteruur in de westelijke landen van de unie en zomeruur in de meer oostelijke). Zelf beslissen of toegeven dat men dat niet kan en de beslissing overlaten aan Europa. Beide opties vragen een spreekwoordelijke vijf minuten politieke moed, en dat is nu echt het enige wat ontbreekt om af te geraken van een zinloze periodieke aanslag op onze gezondheid.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2023: 5 minuten politieke moed van Samenleving & Politiek.

• 5 minuten politieke moed
• zomeruur
• Europa