Een stuk of twintig naakte lijven stond voor me te dansen in een toneelhuis in Amsterdam vorige week. Het was het sluitstuk van de Nacht van de filosofie: een lezing over naakt die eindigde in een blote dans door een lokaal collectief. Ik woonde eerder op de avond een gesprek over garnalen bij tussen een kunstenares en een dierenrechtenfilosoof. Na een kort moment van gegniffel en ongemakkelijk geschuifel toen het naakte danscollectief opkwam, moest ik terug aan die garnalen denken. Roze lijfjes die, geheel volgens het plan van de natuur, wiebelen en schudden.

Vorige maand ging ik mijn broer bezoeken in Japan. We bezochten daar regelmatig de badhuizen, ofwel onsens. Badkledij is er niet toegestaan. Ik zag de vrouwen zich uitgebreid wassen. Ze gingen ook over elkaars huid met rijk schuimende doekjes en sponzen. Dubbelgevouwen onder de lage kraantjes konden ze geen rolletje verbergen of hun buik plat houden door in een flatterende houding te gaan zitten. Tegenwoordig zijn de onsens opgedeeld in ruimtes voor mannen en vrouwen, met aparte kleedkamers. Je moet nu actief op zoek naar een gemengd badhuis, terwijl dat vroeger de standaard was. Mijn broer vertelde me dat die scheiding iets recents is, dat onder de invloed van het Westen steeds bredere ingang vindt.

Waarom hebben we zo'n moeite met publiek naakt? Je zou kunnen zeggen dat het te maken heeft met de seksualisering van het naakte lijf. Wie bloot toont, verleidt, en het is voor vrouwen vaak veiliger om publiek geen naakt te tonen. Als tiener gaf een man me ongevraagd commentaar op de vorm van mijn tepels die hij onder mijn blouse kon zien. 'J'aime tes petits boutons!' Voor mij reden genoeg om de rest van de dag met gekruiste armen te lopen en jarenlang voorgevulde beha's te dragen.

Kledij dragen als een vorm van veiligheid herken ik, al vind ik het jammer dat zoiets nodig is. Maar dat hebben de Japanners opgelost: gescheiden badhuizen. En toch doen wij zelfs dat niet naakt. In de hamam waar ik soms ga, is zelfs op vrouwendagen badkledij verplicht. Terwijl veiligheid hier geen argument is.

Het bedekken van onze naaktheid past in wat Martha Nussbaum beschrijft als het verzet tegen onze kwetsbaarheid.

De bedekking van ons naakte lijf heeft volgens mij met meer dan seksualiteit te maken. Het bedekken van onze naaktheid past in wat Martha Nussbaum beschrijft als het verzet tegen onze kwetsbaarheid. De mens, zo zegt zij, wordt niet graag herinnerd aan haar eigen vergankelijkheid, en probeert daarom alles wat daaraan doet denken in zichzelf te ontkennen en verbergen. Ook het lichaam dat lacteert en bloedt en lekt, is zo'n herinnering aan onze dierlijke natuur. Walging functioneert, volgens Nussbaum, als sleutelmechanisme om ons te verzetten tegen het vergankelijke. Wat vuil is moet zo ver mogelijk van ons weg.

Dat laatste zie je vooral wanneer lichamen naakt zijn die niet in ons ideaalbeeld van een lichaam passen als strak, jong, dun en glad. Niet toevallig zijn het vooral die laatste lijven die we seksualiseren. Mensen reageren met walging op vetrollen, huidplooien, harige vrouwelijke buiken, hangende borsten en oude lijven. Ik herinner me zelf hoe ik als twaalfjarige met een mengeling van walging en lacherigheid zwemgenoten wees op de haren die uit de bikinibroek van mijn zwemleidster kwamen.

Japanners zijn bezig met het wegwerken van al wat ze vuil achten, tot in het extreme zelfs.

Japanners zijn ook bezig met het wegwerken van al wat ze vuil achten, tot in het extreme zelfs. Zelden zag ik een land dat zo proper is. Op de straten is geen sigarettenpeuk te zien. Japanners die een sigaret willen opsteken, hokken samen in een van de zeldzame op straat afgelijnde zones waar roken toegestaan is. Als je afval maakt in Japan, is de kans groot dat je het een hele dag meesleurt, want er zijn amper afvalbakken op straat te vinden. Geen enkel Japans huishouden staat je toe je schoenen aan te houden binnenshuis. Zelfs de toiletten hebben een luchtafzuigsysteem en een ingebouwde white noise geluidsfilter, zodat je maar niet zou vermoeden dat iemand ooit echt naar het toilet gaat.

Maar er zijn objectieve redenen om dit vuil te vinden die we voor dat oordeel over het naakte lijf niet hebben. Je eigen afvalstoffen bestaan uit wat je lichaam niet kan gebruiken, en een peuk is giftig voor ons en voor de natuur waarin die vaak belandt. Beide hebben een onaangename en hinderende geur.

Japanners hebben een beter begrip van wat echt vuil is. Toen ik terug in Antwerpen kwam viel me de smerigheid van onze straten op. Donkere plasjes op straat waarvan je moet raden wat het is, en hoopt op water terwijl de geur je iets anders doet vermoeden, zijn ondenkbaar in Japan. Vervolgens lopen we onze huizen binnen met schoenen waarmee we wellicht langs meerdere van die plasjes zijn gelopen. Maar o wee als we een tepel zien, of een oudere vrouw zich te bloot kleedt, of een dik iemand te veel huid toont. Oh, hoe walgelijk. En dat terwijl het allemaal toch eigenlijk maar gewoon grote garnalen zijn.

• column
• naaktheid
• Japan