Het komt niet meer goed tussen N-VA en CD&V. Dat is geen kwestie van psychologie, ego's of straffe uitspraken. Natuurlijk zijn er wonden geslagen, harde woorden gevallen, is er profileringsdrang. Maar dat is eerder gevolg dan oorzaak. De dagelijkse duiding 'verklaart' de politiek al te veel als een zich voortslepend machtsspel, van incident naar volgend compromis, van bevoegdheid tegen bevoegdheid. De onderliggende maatschappijvisies en botsende projecten blijven daarbij onderbelicht.

CD&V vecht niet alleen voor het overleven als partij, maar ook voor haar vorm van samenlevingsopbouw. De partij, onder verschillende namen – Katholieke Partij, CVP, CD&V – is decennialang de spil geweest in de Belgische en dan Vlaamse politiek. Daarover gaat mijn boek Vlaanderen ontwaak! Tegen de grondstroom (Ertsberg, 2022). De partij was na de oorlog de behoeder van het 'sociaal contract' dat de uitbouw van de welvaartsstaat stutte. Dat 'contract' was in essentie een overeenkomst tussen werkgevers- en werknemersorganisaties, de zogenaamde sociale partners, ondersteund door de staat. De kapitalistische vrijemarkt bleef de basis van de economie, in ruil voor uitgebreide sociale herverdeling (stijging koopkracht, verkorting arbeidsduur, sociale zekerheid). Winst, inkomensherverdeling en arbeidsproductiviteit maakten deel uit van een sociaal geplande overlegeconomie. En daarvan was CVP de belichaming. Het was een standenpartij, waarin verschillende sociale klassen en hun organisaties waren vertegenwoordigd: de grootste arbeidersbeweging, de middenstandsorganisaties, de Boerenbond, de werkgevers, … Vanuit Poupehan kon België worden bestuurd.

CD&V was de behoeder van het 'sociaal contract', maar dat 'contract' is in de jaren 1980 opgezegd door de ondernemers.

Dat 'contract' is in de jaren 1980 opgezegd door de ondernemers. De aanslepende economische crisis vanaf het midden van de jaren 1970 leidde tot een investeringsstaking. De winstverwachting was te laag en de sociale kost te hoog. Er kon elders door speculatie meer worden verdiend. En dus ging het over een 'nieuw investeringsklimaat', over 'concurrentiecapaciteit', over 'loonmatiging'. Dat was de essentie van de neoliberale draai, van het vervangen van Keynes door Hayek. Vandaar de bezuinigingspolitiek, de liberalisering, privatisering en deregulering, de omgekeerde herverdeling waarin beleggen en investeren meer opbrengt dan werken, inkomensherverdeling en sociaal beleid. Iedereen ondernemer. Iedereen belegger. Volkskapitalisme.

Onder die maatschappelijke ommezwaai is CVP/CD&V bezweken. Zoals de sociaaldemocratie is de partij in de jaren 1990 volop meegegaan in de neoliberale politiek. Martens en Dehaene hebben de Belgische economie in de Europese eengemaakte markt en munt verankerd. Maar ze behielden ook de band met het (verzuilde) middenveld, en dus de controle over belangrijke socialisatie-instellingen als onderwijs en zorg. Die band is over de jaren verloren of verzwakt onder de druk van het geblokkeerde welzijnsbeleid. De georganiseerde arbeidersbeweging – ACV, ACW en de vele bewegingen daarrond – haakten af omdat de politieke vertegenwoordigers in het beleid tegen hun belangen ingingen (en ook geen oplossing boden voor de financiële crisis van het Arco-debacle). Andere 'standen' verbreedden hun politieke antennes naar andere partijen en namen een meer autonome positie in. Kortom, CD&V is niet langer de spil in een standen- en klassenoverleg, dat zelf ook niet meer de as is van de samenlevingsopbouw. Maar in haar doodstrijd blijft de partij haar bastions verdedigen. Willen, als het even kan, zeker de ministers van Zorg of Onderwijs leveren. Wil ze de band met het middenveld niet verliezen. Maar het blijkt steeds meer een verloren strijd omdat intussen een ander model van verband tussen staat/overheid en bevolking opgeld maakt.

N-VA werd expliciet de stem van VOKA en de nieuwe Vlaamse burgerij in de geglobaliseerde concurrentie op de Europese en de wereldmarkt.

Dat is het project van een andere partij, N-VA. Zoals bekend is die partij gegroeid uit de rechtervleugel van de Volksunie. VU was zelf geen standenpartij, maar eerder een partij van 'notabelen', gericht op onafhankelijkheid, een zekere deontologie en vooral op ideologie. De verbrokkeling van VU was zelf al een gevolg van de toegenomen maatschappelijke polarisatie die niet langer in één nationalisme was te vangen. Daarom koos de stroming Bourgeois-De Wever duidelijk voor een kamp: ze werden expliciet de stem van VOKA en de nieuwe Vlaamse burgerij in de geglobaliseerde concurrentie op de Europese en de wereldmarkt. En om Vlaanderen als rijk gewest te behouden, tot het Beieren aan de Noordzee om te bouwen, moeten de sociale enkelbanden worden afgeschaft. Weg met de solidariteit met minder sterke economieën in Wallonië en Brussel, voor Vlaamse onafhankelijkheid, tegen de 'transfers'! Weg met het voortdurende overleg met het middenveld, voor 'het primaat van de politiek', regeren via decreten! Weg met een sociale zekerheid beheerd door de sociale organisaties, voor een sociaal beleid gestuurd door de politiek en het budget. Weg met een samenhang op basis van sociaal overleg en herverdeling, voor een herleiden van de democratie tot de politieke vertegenwoordiging! Weg met de multiculturele mengvormen en een zelfstandig middenveld, voor een duidelijke Vlaamse identiteit ingevuld door canon, overheid en decreten! Weg met de sociale democratie en overdreven mensenrechten, de politiek aan de macht!

Maar dat was in 2003 zeer moeilijk met slechts één verkozene en een partij onder de kiesdrempel. En dus: 'If you can't beat them, join them'. In kartel met CD&V behaalt het nieuwe Vlaams-nationalisme tot 30% van de stemmen. Binnen dat kamp (het project Vlaanderen) kiest de burgerij steeds meer voor N-VA. Met het binnenhalen van rechtse voormannen als Jan Jambon en Peter De Roover spreekt men ook uiterst rechtse kiezers aan. En intussen omarmt Yves Leterme en co het Vlaamse groeimodel. Na het opblazen van het kartel in 2008 kan N-VA onder leiding van de eeuwige voorzitter doorgroeien tot de dominante politieke kracht in Vlaanderen. Vanaf 2009 ononderbroken in de regering. In 2010 behaalt N-VA 28% van de stemmen, waarna ze tientallen kaders van Vlaams Belang integreert.

Maar om die positie structureel en maatschappelijk te verankeren moet CD&V uit haar sociale bastions worden gestoten. Het katholiek onderwijs, de zorgsector, de ouderenzorg, de Boerenbond, en vooral de lokale landelijke verankering. Ook het bestaan zelf van een onafhankelijk middenveld moet worden ingeperkt. Die strijd is nu al een paar legislaturen aan de gang en verloopt moeilijker dan gedacht. De weerstand is groot, en welvaartsstaat en overleg zijn ook wettelijk vastgelegd. Maar dat is de rode draad in beleid en vertoog van de N-VA.

CD&V zal de strijd uiteindelijk verliezen, omdat de partij geen eigen positie vindt in de heersende mainstream hegemonie.

Het is een strijd die CD&V uiteindelijk zal verliezen. Omdat de partij niet langer een herverdelend overlegmodel verdedigt. Omdat ze de arbeidersvleugel, nu Beweging.net, omzeggens is verloren. Omdat de achterhoedegevechten daardoor op vrij corporatistische wijze verouderde modellen verdedigen in de landbouw, de ouderenzorg, het binnenlands bestuur. En omdat het geplande ideologisch congres geen echt toekomstmodel zal opleveren. Vandaar ook dat vele lokale bestuurders nu al eerder willen opkomen op Burgemeesterslijsten of Dorpsbelangen dan openlijk als CD&V. De partij vindt geen eigen positie in de heersende mainstream hegemonie.

Maar dat betekent natuurlijk niet dat N-VA dan ook automatisch heeft gewonnen. De lege plekken van CD&V worden ook door Vlaams Belang en Vooruit opgezocht. Beiden onderworpen aan de nieuwe hegemonie van het Vlaams-nationalisme. De enen om het identitair Vlaams project te radicaliseren, de anderen om een sociale toets aan het nationalisme toe te voegen. Het is niet onmogelijk dat N-VA onder dat spagaat bezwijkt. Ook al wordt ze nu bijgestaan door de nieuw-Vlaamse intelligentsia. Het debat over het maatschappelijk model is nog niet helemaal beslecht.

• column
• CD&V
• N-VA