Hoe kan een minister oplossingen zoeken voor taalachterstand in financiële straffen, midden in een aanslepende onderwijscrisis? Hoe kan de overheid massaal luchtvaartmaatschappijen en dysfunctionele luchthavens blijven subsidiëren en ondertussen koppig besparen op gezondheidszorg? Dit alles terwijl de gevolgen van klimaatopwarming zich steeds meer laten voelen, én in de nasleep van een wereldwijde gezondheidscrisis die ons glashelder toonde dat we net meer, en anders, moeten investeren in gezondheid en welzijn. Om het over de structureel genegeerde burn-outpandemie nog niet te hebben, waarbij het belangrijkste politieke antwoord is om de bewijslast van langdurig zieken nog extra te verhogen. En hoe kan het dat we een basisbehoefte als wonen zonder aarzeling in de handen laten van de vrije markt – lees: de rijken worden rijker – die voor gezinnen onhaalbare toppen scheert, terwijl het recht op huisvesting in de Grondwet verankerd staat?

Waarom deze keuzes die regelrecht tegen het algemeen belang ingaan?

Omwille van de partijpolitiek – een moeilijk te doordringen, mettertijd ingesleten, ultracomplex radarwerk, waarin leiders beloond worden bij het maken van goede reclame in plaats van degelijk beleid. De radars in het politieke systeem draaien vooral om economische belangen allerhande intact te houden en gezichtsverlies te vermijden. Deze radars functioneren vaak weinig zichtbaar achter de schermen van de partijpolitiek, die zowel duurzame oplossingen (alles wat na de volgende verkiezingsdatum valt, is andermans probleem) als transparantie (maakt de machtspositie te wankel) belemmert.

Kan iemand mij uitleggen waarom het legaal is dat belastinggeld gebruikt wordt om kiezers te manipuleren?

Over transparantie gesproken, kan iemand mij uitleggen waarom het legaal is dat belastinggeld gebruikt wordt om kiezers te manipuleren? Want dat is het best passende woord om de algoritmes van sociale media te beschrijven die ongebreideld adverteren op basis van individuele, uit persoonlijke data geanalyseerde zwaktes. Op een gelijkaardige manier brengen ook traditionelere media nieuws in functie van clicks en likes, wat geen uitgediepte en genuanceerde berichtgeving ten goede komt, maar polariserende politici des te meer.

Waarom laten wij ons op deze manier besturen?

Behalve omwille van de politieke complexiteit en de te oppervlakkige of ontoegankelijke informatie, zie ik nog een reden: omdat we geen tijd en energie meer over hebben om na te denken over of op te komen voor beter bestuur. Die tijd en energie gaan immers naar het betalen van die door de onbetwiste vrije markt stijgende huur en leningen, en van belastingen (die soms naar klimaatopwarming gaan, maar ook naar oorlogstuig). Die tijd en energie gaan ook naar onze kinderen, die overprikkeld thuiskomen van hun overvolle klas of onderbemande kinderopvang. Die tijd en energie gaan naar het herstellen van de vermoeidheid en psychische problemen, die door al deze zaken optreden maar niet opgevangen kunnen worden omwille van besparingen.

Zijn er alternatieven?

Jawel. Herinnert u zich het boek Tegen Verkiezingen (2013) van David Van Reybrouck? Daarin maakt hij komaf met partijpolitiek en pleit hij voor zorgvuldig gelote, representatieve burgerparlementen. Verschillende experimenten bewezen al dat burgerparlementen, mits goede begeleiding en organisatie, tot erg productieve oplossingen leiden. Momenteel coacht Van Reybrouck een permanente Burgerraad die de klimaatproblematiek aanpakt in Brussel. Ze kiezen de thema's zelf en worden geïnformeerd door academische experts, middenveldorganisaties en belangengroepen. Ze geven aanbevelingen én volgen het beleid op.

Verschillende experimenten bewezen al dat burgerparlementen, mits goede begeleiding en organisatie, tot erg productieve oplossingen leiden.

Zijn onderwijs, gezondheid en wonen ook niet toe aan een dergelijke grondige aanpak die wél het algemeen belang representeert, over ideologische grenzen heen, en gericht op de lange termijn? Gedaan met bijvoorbeeld iedere vier jaar een andere Onderwijsminister die krampachtig zijn of haar stempel probeert te drukken op het onderricht van de toekomstige generaties, en leerplannen en ideeën over inclusie in partijpuntgerelateerde bochten wringt. Verbeeld u de mogelijkheden wanneer wetenschappelijke adviezen niet langer door de filter van het verkiezingstheater gesleurd moeten worden, en wanneer ieders belangen glashelder op de onderhandelingstafel liggen.

Terwijl we ijveren voor meer burgerraden kunnen we geleidelijk de politiek ook wat transparanter maken. Hierboven gebruikte ik een te gemakkelijke retoriek om bijval te oogsten, namelijk het vaag hekelen van enkele belastingen en subsidies. De gebrekkige transparantie van de begroting stimuleert dit soort retoriek. Nochtans bundelt de begroting de belangrijkste politieke beslissingen en ordent ze prioriteiten. Waarom moet ik online zo mijn best doen om begrotingsdocumenten te vinden? Laat staan om de ingewikkelde taal te begrijpen en de cijfers te kunnen kaderen. Waarom zijn er geen overzichtelijke begrotingstaartdiagrammen en -evolutiegrafiekjes? U kunt het al raden: omdat begrotingsakkoorden dan geen buitenkansje meer zouden vormen voor polariserend getwitter en verkiezingsvruchtbare oneliners.

U kunt deze brief ongenuanceerd of idealistisch noemen. Ik had wat historische achtergrond of vergelijkingsmateriaal kunnen voorzien uit mijn onderzoeksgebied, wat knowhow, maar u krijgt ongefilterde verontwaardiging. Ik vermoed dat ik niet alleen ben in deze verontwaardiging. Laten we die verontwaardiging niet langer bewaren voor doelloos te klagen in onze beperkte vrije tijd, ze niet langer braak laten liggen tot ze een al te vruchtbare voedingsbodem wordt voor polariserende partijpolitiek. Laten we die verontwaardiging gericht investeren in het algemeen belang en opkomen voor burgerparlementen op meer domeinen en op grotere schaal, zodat verontwaardiging een vertrekpunt kan worden voor een constructieve zoektocht naar oplossingen over breuklijnen en generaties heen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 2 (februari), pagina 48 tot 49

• partijpolitiek
• democratie
• burgerparlement