Zondagnamiddagen eind jaren 1980. Voetbalcabines van dertien in een dozijn aan de rand van Antwerpen. Nog voordat de wedstrijdkledij goed en wel was verdeeld, deden al weinig subtiele grappen de ronde. Over samenleven, migratie, werk. Een voetbalmatch en enkele pinten later bleek dat het niet zozeer om racisme maar vooral om angst en onzekerheid ging. 'Gaan onze kinderen het qua werk en pensioen nog wel even goed hebben als wij?'

Zondag 24 november 1991 ging de geschiedenis in als Zwarte Zondag. Vlaams Blok piekte in Vlaanderen op 10% en werd in Antwerpen onder leiding van Filip Dewinter met meer dan 20% van de stemmen de grootste partij. Het land was in schok. Zo veel jaar later fulmineert de huidige partijvoorzitter als een kloon van Filip Dewinter nog altijd tegen democratie, pers, academici, justitie en verdedigers van mensenrechten. De omvolking van Vlaanderen en christelijk wit Europa is een variant van het gebruikelijke gore racisme. Volgens peilingen zou Vlaams Belang vandaag goed zijn voor een kwart van de Vlaamse stemmen. Alleen: wie ligt wakker van zelfs mogelijke regeringsdeelname van extreemrechts? Het beroert Vlaanderen op het eerste gezicht minder dan het zoveelste ontslag van één of andere voetbaltrainer.

Koesteren jonge generaties nog de hoop dat ze het ooit zo goed als hun (groot)ouders zouden hebben? Na een financiële crisis waarvoor niet de bankiers maar de belastingbetaler opdraaide, de coronapandemie, terrorisme om de hoek, vluchtelingencrises, extreemrechts dat aan de macht is (geweest) op verschillende continenten, … De oorlog in Oekraïne en de klimaatcrisis leiden mogelijk tot een ingrijpende energietransitie. Alleen is niet duidelijk of deze overgang de leefomstandigheden van gewone en zeker kwetsbare burgers verbetert. Dat was destijds wel het geval met de introductie van aardgas. Wie garandeert – om de Amerikaanse geograaf Matt Huber te parafraseren – duurzame banen, haalbare elektriciteitsprijzen, energiearme en betaalbare woningen, en kwaliteitsvol openbaar vervoer voor de (lagere) middenklasse?

Onlinekanalen zorgen voor de verspreiding van rechts-extremistische boodschappen onder een minstens gedeeltelijk nietsvermoedend publiek – dat bang is zijn bevoorrechte positie te verliezen.

In haar boekje Eigen welzijn eerst (2022) heeft Roxane van Iperen het over hoe de groep van ogenschijnlijk progressieve Nederlandse middenklassevrouwen – als 'influencers' bezig met zelfzorg en 'wellness' – in het virtuele extreemrechtse konijnenhol terechtkwamen. Met het coronavirus als vliegwiel. Eerder al stonden deze vrouwen wantrouwig tegenover de farmaceutische industrie en 'was er sprake van een bovenmatige focus op het moederschap'. Maar de obsessie met hun lichaam en kinderen, angst voor de gevolgen van het coronavaccin en weerstand tegen verplichte vaccinatie duwden het hippe en rijke yogawereldje snel in de armen van de antisemitische en antifeministische complotdenkers van Forum van Democratie. Onlinekanalen zorgden voor de verspreiding van rechts-extremistische boodschappen onder een minstens gedeeltelijk nietsvermoedend publiek – dat ook weer bang was zijn recent verworven bevoorrechte positie te verliezen. Digitaal ging dat veel sneller dan wat gore grappen in voetbalcabines of -kantines maken.

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 2 (februari), pagina 72

• tot slot
• angst
• racisme