'Elke crisis maakt de Europese Unie sterker'. Een opinie die menig Europakenner is toegedaan. Zelf ga ik er niet volledig mee akkoord. Het klopt dat crisissen lidstaten dwingen tot het vinden van Europese oplossingen. De gezamenlijke vaccinaankoop tijdens de pandemie is daar een duidelijk voorbeeld van. Maar eenmaal het ergste achter de rug is, ontbreekt het vaak aan reflectie. Dat leidt tot een Unie die wel kan reageren op crisissen, maar bij wie het aan politieke moed ontbreekt om echte hervormingen door te voeren.

De speciale commissie rond Covid-19 werd opgericht om deze dynamiek fundamenteel te veranderen. Dat is ook dringend nodig, want crisissen worden eerder regel dan uitzondering. De laatste vijftien jaar werden we geconfronteerd met een financiële crisis, een vluchtelingencrisis, een pandemie en op dit moment woedt een oorlog aan onze Europese grenzen, die een ongekende energie- en koopkrachtcrisis veroorzaakt. De toekomst belooft geen beterschap. Een onstabielere wereldorde en de klimaatverandering zullen leiden tot meer natuurrampen, nieuwe oorlogen en pandemieën.

4 LESSEN NA 7 MAANDEN COVIDCOMMISSIE

Hoog tijd dus om te leren uit onze aanpak van de Covidcrisis. De Covidcommissie is ondertussen zeven maanden aan het werk. Ze nodigde een breed spectrum aan experten uit die hun analyses deelden, zowel op vlak van gezondheid als vanuit een globale en socio-economische invalshoek. Laat mij alvast de eerste lessen meegeven.

Een. Om te beginnen zijn robuuste en autonome instellingen onontbeerlijk wanneer een crisis de kop opsteekt. Aan het begin van de pandemie was het contrast tussen de Europese en Amerikaanse aanpak opmerkelijk. Al in het voorjaar van 2020 investeerden de Verenigde Staten meer dan een miljard dollar in het ontwikkelen van vaccins. De Europese Commissie slechts een schamele 5,7 miljoen, bijna tweehonderd keer minder. Hoe dit komt? Nog voor de pandemie uitbrak, hadden de Verenigde Staten al Barda (Biomedical Advanced Research and Development Authority), een sterke instelling met een voldoende groot budget om in crisistijden te kunnen ingrijpen. De EU richtte tijdens de pandemie ook een instelling op om sneller te kunnen schakelen, HERA (Health Emergency Preparedness and Response Authority) gedoopt, maar het ontbreekt haar aan zowel mensen, middelen als autonomie. Willen we in de toekomst in Europa sneller en doeltreffender kunnen werken, dan hebben we een HERA nodig die zowel op juridisch als financieel vlak sterker staat.

Twee. Daarnaast hebben we een snelle toegang nodig tot voldoende middelen. Tijdens de pandemie heeft het noodhulpfonds ESI (Emergency Support Instrument) Europa gered. Dit fonds werd opgericht om problemen als gevolg van de coronacrisis op een strategische en gecoördineerde manier op Europees niveau aan te pakken. Door ESI had de EU de autonomie en de macht om op gelijke voet te kunnen onderhandelen met vaccinproducenten. Maar opnieuw ontbrak het Europa aan geld. Eén dag in lockdown kostte onze economieën het tienvoudige van het bedrag dat we spendeerden aan het ontwikkelen van vaccins. Dat is te gek voor woorden. In noodsituaties moet de EU middelen uit verschillende budgetten kunnen overhevelen naar één centrale pot, zoals ESI.

Drie. Nog een les betreft het belang van transparantie. Wanneer iets belangrijks gebeurt in de EU is het aan de Europese parlementsleden om de situatie aan de mensen en de media uit te leggen. Om dat goed te kunnen doen, moet het Parlement toegang krijgen tot cruciale documenten om zo een correcte evaluatie te kunnen maken van de situatie. Dat was tijdens de pandemie niet het geval bij het veelbesproken derde contract tussen de EU en Pfizer/BioNTech. We weten tot op vandaag niet wat er in het tekstverkeer tussen Ursula von der Leyen en Albert Bourla exact is besproken. Dat kan niet. De Covidcommissie heeft daarom volledige toegang geëist tot alle documenten die betrekking hebben op dat derde contract.

Vier. Last but not least, een vlotte internationale samenwerking mag niet worden onderschat. We leven in een wereld die sterk is geïnterconnecteerd. Tijdens de pandemie werd dat maar al te duidelijk, zeker door de vele toeleveringsproblemen die we ondervonden. Om dat soort obstakels aan te pakken moeten landen op elkaar kunnen vertrouwen. Daarom stel ik voor om in internationale handelsakkoorden een extra hoofdstuk toe te voegen over crisisbeheer en pandemieën, met daarin richtlijnen die transparantie en coördinatie stimuleren.

Ik ben ervan overtuigd dat we in het begin van de pandemie te weinig hebben geluisterd naar het globale Zuiden.

Ook empathie helpt om vertrouwen te creëren. Ik ben ervan overtuigd dat we in het begin van de pandemie te weinig hebben geluisterd naar het globale Zuiden. De meest effectieve vaccins werden opgekocht door rijke landen, waardoor ontwikkelingslanden afhankelijk waren van minder doeltreffende Chinese vaccins en donaties uit het Westen. Die ongelijke toegang tot vaccins leidde terecht tot veel wrevel. Het Zuiden pleitte voor een tijdelijke wereldwijde versoepeling van intellectuele eigendomsrechten op Covidvaccins, zodat deze op veel grotere schaal zouden kunnen geproduceerd worden. Maar Europa zette lang de hakken in het zand.

Die Europese onwil om hen te helpen, zijn de ontwikkelingslanden niet vergeten. China en Rusland waren er als de kippen bij om via vaccindiplomatie hun invloed in die regio's te versterken, met een veranderende loyaliteit tot gevolg. Dat was duidelijk merkbaar toen Rusland Oekraïne binnenviel en vele Afrikaanse landen ervoor kozen om de invasie niet te veroordelen. We kunnen deze fout niet opnieuw maken. Nu de verlenging van de TRIPs-waiver en ook een internationaal pandemieverdrag op tafel liggen, moeten we het Zuiden als gelijke partners behandelen.

De Covidcommissie blijft in het nieuwe jaar verder werken. Er staan de komende maanden opnieuw hoorzittingen met deskundigen op het programma, die zich dit keer zullen toespitsen op mis- en disinformatie tijdens de pandemie en de gevolgen voor de democratie en de rechtsstaat. Deze zomer volgt afsluitend de publicatie van het eindrapport met de bevindingen en aanbevelingen van de commissie.

• column
• Europese Unie
• covid