Ania Skrzypek (1979, Warschau) redigeerde de voorbije maanden twee boeken: Enduring Values. How Progressives across Europe Can Win (FEPS, Fabian Society) en Towards a Social Democratic Century? How European and Global Social Democracy Can Steer a Course through the Crisis (FEPS, Social Europe, Friedrich Ebert Stiftung). Sinds 2009 is ze aan de slag bij de Foundation for European Progressive Studies (FEPS), een denktank verbonden aan de Europese Unie. Daar werkt ze rond de toekomst van sociaaldemocratie, vandaag als Directeur voor Research en Training. "Ik heb de electorale neergang van de sociaaldemocratie vanop de eerste rij mogen aanschouwen", lacht ze. Maar vandaag ziet Skrzypek een revival van het sociaaldemocratische gedachtegoed. "De politiek is een pak complexer geworden. Er is veel polarisering en fragmentering. De voorspelbaarheid van sociaaldemocraten – die vroeger tegen hen speelde, omdat ze werden gezien als deel van het systeem – werkt nu eerder in hun voordeel. In deze turbulente tijden zijn ze een 'voorspelbare' politieke familie met beleidservaring. Ze voelen zich ook meer op hun gemak om die troef uit te spelen."

In het hoofdstuk uit het boek, 'A Social-Democratic Zeitgeist in Europe?', schetst Ania Skrzypek waarom het sinds 2019 weer de goede kant opgaat voor sociaaldemocraten. Vooral de verkiezing van Olaf Scholz als Duits bondskanselier in 2021 wakkerde het zelfvertrouwen aan. Na al die jaren Angela Merkel leek het ondenkbaar dat de macht die ze rond zich had gebouwd, kon worden gebroken. "Olaf Scholz werd gezien als een voorspelbare en integere kandidaat. Maar er is ook sprake van een generatiewissel. In de Bundestag zitten veel jonge SPD-parlementsleden; net als in het Europees Parlement overigens. En uit het regeerakkoord blijkt hoe SPD zich heeft heruitgevonden. Het akkoord leest als een modern sociaal contract, waarbij de overheid moet werken voor de mensen. Een heel andere SPD dus dan bij het debacle van de Hartz IV-hervormingen."

In tegenstelling tot de financiële crisis, bezorgde de coronacrisis sociaaldemocraten electorale rugwind. Hoe verklaart u dat?

"Tijdens de financiële crisis vonden sociaaldemocraten, onder andere in Duitsland, dat de broeksriem moest worden aangetrokken en dat de welvaartsstaat nauwelijks nog te handhaven viel. De reactie nu was fundamenteel anders. Zelfs op het hoogtepunt van de pandemie voerden sociaaldemocratische leiders sterk sociaaldemocratisch beleid, met aandacht voor sociale rechtvaardigheid. De integriteit van sociaaldemocraten, die was verloren gegaan tijdens de financiële crisis, is vandaag terug. Net als een herwonnen verbeeldingskracht, die uitermate belangrijk is voor onze beweging."

De integriteit van sociaaldemocraten, die was verloren gegaan tijdens de financiële crisis, is vandaag terug. Net als een herwonnen verbeeldingskracht.

Wat bedoelt u daarmee?

"Tijdens de financiële crisis gingen sociaaldemocraten over op puur crisismanagement. Nu werd er, zelfs op het hoogtepunt van de coronacrisis, bestuurd met het oog op de toekomst. De Finse regering onder Sanna Marin lanceerde in volle pandemie initiatieven rond inclusieve digitalisering, vrouwenrechten, werkgelegenheid voor jongeren die ook na de coronacrisis van belang waren. In Spanje voerde Pedro Sánchez beleid om vrouwen uit de armoede te trekken, huishoudelijk geweld – een groot probleem in tijden van lockdown – aan te pakken, enzovoort. De agenda van PSOE is consequent sociaaldemocratisch. Met veel aandacht voor rechtvaardige klimaattransitie."

Heeft de coalitie met Podemos PSOE niet gewoon naar links getrokken?

"Ik hou niet zo van de analyse dat sociaaldemocraten naar links of naar rechts bewegen. Dat zou betekenen dat de samenleving stilstaat en dat we de haakjes van het politieke spectrum zomaar kunnen verplaatsen. Heeft Pablo Iglesias Pedro Sánchez naar links geduwd? Neen. Want Pedro Sánchez was altijd al een linkse politicus.

Net zoals in buurland Portugal António Costa dat is. Daar besloten socialisten en sociaaldemocraten in 2015 samen een einde te maken aan het besparingsbeleid van de toenmalige centrumrechtse regering. Maar ook hier voert António Costa sterk sociaaldemocratisch beleid, gericht op Europa, jobs, publieke diensten, pensioenen en vrouwen. Bij de vervroegde verkiezingen van januari 2022 haalde hij daarmee 41% van de stemmen. Er is niets ouderwets aan een sociaaldemocratische agenda."

Zijn Grote Coalities zoals in Portugal tussen centrumlinks en centrumrechts lange tijd het geval was, of zoals in Duitsland tussen CDU en SPD, een relict uit het verleden?

"Grote coalities kunnen nog steeds werken. Ook voor sociaaldemocraten. Het gaat er echter over of je electoraat je nog kan herkennen als partij. Kiezers zijn vandaag goed geïnformeerd. Ze weten ook wel dat je niet je volledige programma kan verwezenlijken in een coalitie. Maar ze willen wel zien dat een politicus vasthoudt aan zijn of haar overtuigingen. Dit is de les die sociaaldemocraten hebben geleerd. Mensen verlangen naar politici die persoonlijk, oprecht en waardengedreven zijn. Daarom ook dat de video met de dansende Sanna Marin is vergeten en vergeven. Een jonge vrouw met een zware job heeft soms ook nood aan ontspanning met vrienden. Ze is menselijk. Een persoonlijke aanpak trekt kiezers aan. Dat is ook waarom Conner Rousseau succesvol is. Hij is aanspreekbaar. Herkenbaar."

Kiezers weten dat je niet je volledige programma kan verwezenlijken in een coalitie. Maar ze willen wel zien dat een politicus vasthoudt aan zijn of haar overtuigingen.

Waarom zijn zoveel sociaaldemocraten in de ban van het 'Deense model' van sociaaldemocratie, met een harde aanpak inzake migratie en integratie?

"Denemarken was op een gegeven moment één van de weinig sociaaldemocratische succesverhalen in Europa. Men keek wanhopig naar strategieën om weer te winnen. Maar het 'Deense model' is een fout pad om te volgen. Sociaaldemocratie gaat over de idee dat iedereen gelijk is en het recht heeft om een betere toekomst voor zichzelf en zijn familie te creëren. Dat staat haaks op de 'Deense lijn'.

Kijk, ik woon in Hoeilaart en voel me stilaan een halve Vlaamse (lacht). In de school van mijn kinderen zitten verschillende nationaliteiten. De school organiseert geen festiviteiten tijdens de ramadan, omdat dat de helft van de kinderen zou uitsluiten. Dat gebeurt zonder problemen. Mensen kunnen wel degelijk met elkaar samenleven. Waarom zouden sociaaldemocraten tegen dit natuurlijke gegeven ingaan, enkel omwille van de illusie dat een deel van hun kiezers voor uitsluiting en xenofobie zou zijn."

Is er dan geen kiezersverloop van sociaaldemocratische naar radicaal-rechtse partijen geweest?

"Het onderzoek van politicoloog Tarik Abou-Chadi weerlegt dat. Hij deed onderzoek in 8 verschillende Europese landen en zag geen bewijs, behalve in marginale aantallen, voor zo'n kiezersverloop. Volgens hem doet een 'flinks' beleid op vlak van integratie en migratie vooral hoogopgeleide kiezers afhaken bij sociaaldemocratische partijen. Alle onderzoeken rond politieke attitude tonen bovendien aan dat kiezers die overwegen om op sociaaldemocratische partijen te stemmen, niet vatbaar zijn voor samenzweringstheorieën en radicaal-rechtse retoriek.

De grote mobilisaties van de afgelopen jaren, zoals Black Lives Matter of MeToo, gaan over 'respect'. Burgers protesteren niet om de uitsluiting van andere mensen te vragen, maar om sociale onrechtvaardigheid aan te klagen. En zelfs als sociaaldemocraten met een meer 'flinkse' agenda de 'witte boze man' zouden kunnen bereiken, gaan we dan echt zijn onvrede wegnemen? Neen, toch? Sociaaldemocraten moeten net de moed hebben om zich feller uit te spreken tegen xenofobie en racisme."

U kan het weten. U komt uit Polen, waar de conservatief-nationalistische partij PiS aan de macht is en geen sociaaldemocraten meer in het parlement zitten.

"Onlangs zei Lech Kaczynski, een centrale figuur in de Poolse politiek, op een rally dat de problemen van Polen te wijten zijn aan het feit dat jonge vrouwen te veel drinken. Ik vind het ongelooflijk dat dit soort uitspraken überhaupt mogelijk zijn. We beseffen vaak niet genoeg welke vernietigende kracht radicaal-rechts bezit. Zelfs als deze Poolse regering bij de verkiezingen van volgend jaar zou vallen, is de schade aan het weefsel van de samenleving aangebracht. Daarvan herstellen zal langer duren dan één regeertermijn. Het draait voor sociaaldemocraten dus niet alleen rond goed besturen. Ze moeten zich in het gevecht om de geesten ook feller uitspreken."

De tijdsgeest voor sociaaldemocraten zit vandaag mee, zegt u. Kunnen ze dit vasthouden?

"Ik denk het wel. Er is een nieuwe generatie sociaaldemocraten aan de macht, die met veel zelfvertrouwen bestuurt. Want wat sociaaldemocraten na de financiële crisis het meest waren verloren, naast geloofwaardigheid, was zelfvertrouwen. Dat is nu terug. Ook vond er een belangrijke ideologische shift plaats. De idee van een rechtvaardige transitie, om zowel de planeet als de mensen die erop leven te redden, is vandaag prominent aanwezig in alle sociaaldemocratische plannen. Tien jaar stond dat waarschijnlijk ergens weggestopt in hoofdstuk 12 van het partijmanifest."

De idee van een rechtvaardige transitie is vandaag prominent aanwezig in alle sociaaldemocratische plannen. Tien jaar stond dat waarschijnlijk ergens weggestopt in hoofdstuk 12 van het partijmanifest."

Opvallend is dat sociaaldemocraten en groenen elkaar daarbij vinden. In België zitten ze samen in de federale regering, in Frankrijk zijn ze verenigd in NUPES en in Nederland is sprake van een fusie tussen PvdA en GroenLinks.

"Ook in mijn gemeente vormen ze met PRO Hoeilaart samen een coalitie (lacht). Maar het klopt, sociaaldemocraten en groenen voeren dezelfde strijd. Al komt in Frankrijk en Nederland de samenwerking voort uit noodzaak. Het boek van Paul Magnette, La vie large. Manifeste écosocialiste, heb ik graag gelezen. Het geeft aan wat de definitie is van een moderne sociaaldemocratie, welke agenda nodig is voor een rechtvaardige klimaattransitie, maar ook hoe je meerderheden bouwt die zorgen voor progressief beleid."

Wat verwacht u van de Europese verkiezingen van 2024?

"Het is weer de periode dat we zeggen dat dit de meest 'historische' verkiezingen ooit zijn. Maar deze keer is dat wellicht echt zo. De gemeenschappelijke aanpak van de pandemie, de uitrol van de herstelplannen, het antwoord op de oorlog in Oekraïne en op de energiecrisis, … de Europese Unie heeft een enorme impact op het leven van de mensen. Voor het eerst sinds lang staan alle sociaaldemocraten in Europa min of meer op dezelfde lijn over al deze kwesties. De verkiezing van de voormalige Zweedse premier, Stefan Löfven, als voorzitter van de Party of European Socialists (PES) is ook belangrijk. Hij staat voor de traditionele, sociaaldemocratische Scandinavische agenda van gelijkheid."

Er was veel scepticisme over de Commissie-Von der Leyen, maar uiteindelijk wisten sociaaldemocratische commissieleden ook hier hun stempel te drukken.

"Kijk naar de belangrijkste initiatieven van de afgelopen periode: de Europese Green Deal is een project van Frans Timmermans, het akkoord over de Europese minimumlonen werd afgesloten door Nicolas Schmit, Helena Dalli was de commissaris die het conditionaliteitsmechanisme, over de koppeling tussen de EU-financiering en het handhaven van de rechtsstaat, tegen Hongarije met zijn LGTBQI-vrije zones instelde. Sociaaldemocraten zijn de koplopers van deze Commissie. Net zoals ze dat zijn in het Europees Parlement. De meeste getrolde persoon in Polen is, helaas, Katarina Barley, de sociaaldemocratische vicevoorzitter van het Europese Parlement."

U bent dus hoopvol dat de huidige sociaaldemocratische tijdsgeest blijft duren?

"Verkiezingen win je op basis van integriteit, een agenda van rechtvaardigheid, beleidservaring, en met een persoonlijke en waardengedreven aanpak. Het zijn zeer lastige tijden voor de mensen. Maar sociaaldemocraten hebben alle troeven in handen om te winnen. Misschien niet in termen van het aantal zetels zoals vroeger, maar wel om sociaaldemocratische beleid te voeren. En daar draait het uiteindelijk om: het leven van mensen verbeteren."

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 10 (december), pagina 26 tot 31

• sociaaldemocratie
• Ania Skrzypek
• interview