Het was een van de schandalen van afgelopen zomer: op een bouwwerf van een nieuwe Borealis fabriek in de haven van Antwerpen werkten tientallen werknemers aan een schamel loon van 3 euro per uur. Na 13 uur per dag, zes dagen per week, werken hielden de Filipijnen en Bengalezen in kwestie daar 650 euro per maand aan over. En hoewel dat in hun thuisland een veelvoud is van een maandloon, stelden de werknemers al snel vast dat ze van dat 'immense' bedrag niks naar huis konden sturen.

De uitbuiting – we kunnen het niet anders noemen – bleek zoals wel vaker bij een onderaannemer te zitten. Die kreeg een tik op de vingers, waarna in het vervallen pand waar de arbeiders huisden nieuwe Turken introkken die hetzelfde werk aan al even bedenkelijke voorwaarden 'mochten' uitvoeren. Een deel van de Filipijnen trok via een andere onderaannemer naar BASF, alwaar nieuwe onregelmatigheden vastgesteld werden.

Steeds opnieuw slaan we achterover van de pure onverschilligheid van dit soort misbruiken. Hoe de werknemers in hun land gerekruteerd worden met beloftes van hoge lonen die ze niet kunnen inschatten. Hoe die lonen ter plaatse inkrimpen als gevolg van allerlei mistige 'kostenposten'. Hoe paspoorten worden afgenomen en contracten vervalst. Hoe werknemers van land naar land verhuisd worden om vooral niet in beeld van de inspectiediensten te komen. Wraakroepende verhalen over maximalisatie van winst over de rug van werknemers.

Maar – en zo gaat het keer op keer – eenmaal alle details zijn beschreven, de verantwoordelijken hun paraplu hebben opengetrokken en de werknemers verplaatst, verdwijnt ook de aanklacht zelf uit beeld. Steeds opnieuw lijkt het een eenmalig misbruik, iets dat elders niet gebeurt. Het is die ene foute onderaannemer die we vanaf nu moeten mijden, de rest van de sector doet dat allemaal niet. Waarop de publieke opinie vergeet dat er kinderen bij PostNL werkten, dat er buitenlandse arbeiders stierven op de bouwwerf van een school of dat Bengaalse pijplassers thuis alles verkochten om hier met nog minder te eindigen.

De realiteit is echter helemaal niet eenmalig. In verschillende sectoren geven we als vakbonden regelmatig signalen door van misbruik, maar moeten we tegelijk vaststellen dat het een gevecht bergop is. Het aantal onderaannemers op werven swingt de pan uit en controle is quasi onmogelijk. Steeds vaker gaat het zelfs niet meer over werknemers, maar over zelfstandige en al helemaal niet te controleren 'partners'. En is de ene schimmige firma verdwenen volgt direct een andere. Overzicht, laat staan controle, zit bij enkelingen. Waarvan niemand na de feiten verantwoordelijk (b)lijkt.

Volgens minister van Justitie, Vincent Van Quickenborne (Open VLD), zou het in ons land gaan over '23.000 moderne slaven'.

Nochtans weten zowel overheid als sectoren dat het probleem veel groter is dan die paar gevallen die de krant halen. Volgens minister van Justitie, Vincent Van Quickenborne (Open VLD), zou het in ons land alleen al over '23.000 moderne slaven' gaan. Voor ons betekent dat 23.000 slachtoffers die ergens op een werf of in een onderneming veel te weinig krijgen voor wat ze doen, vaak zonder bescherming. Waarmee zijzelf en anderen de kans ontnomen wordt om hetzelfde werk wél aan correcte voorwaarden te doen.

Hoe cynisch is het vast te stellen dat er nauwelijks iets tegenover dat onwaarschijnlijke en vermoedelijk te lage cijfer gezet wordt. Een tien jaar oude wet die hoofdaannemers verantwoordelijk stelt voor wat onderaannemers uitsteken, wordt nauwelijks toegepast. Het aantal inspecteurs is al jaren te laag en staat onder druk van besparingen. En al even tekenend was dat kleine bericht van bij Payoke: van de 55 getroffen werknemers bij Borealis (het bleken er later 174 te zijn) konden zij er precies 4 opvangen. Meer budget was er niet.

Nemen we deze economische uitbuiting wel ernstig genoeg? Beseffen we voldoende wat de impact is? Niet alleen op de rechtstreekse slachtoffers, maar ook op de werknemers in de desbetreffende sectoren, op de betrouwbaarheid van de sectoren zelf en ten slotte op de samenleving? Misschien moeten we de willekeurige gevallen en de brede cijfers ernstiger nemen dan we vandaag doen. Waarom maken we PostNL of Borealis niet veel verantwoordelijker voor wat ze vandaag en op lange termijn veroorzaken? Laat hen betalen voor opvang, repatriëring en compensatie van getroffen werknemers. Pluis alles uit en kijk of er ook in het verleden misbruik voorkwam, retro-actief dus. En gooi er nog een fikse boete bovenop.

Laat Borealis betalen voor opvang, repatriëring en compensatie van getroffen werknemers.

Tegelijk moeten we ook kijken waar we beter preventief kunnen werken. Waarom geen charter met normen waaraan ook onderaannemers zich moeten houden? Waarom geen steun van wél goed werkende bedrijven voor een uitbreiding van de inspectiediensten? Waarom geen vastgelegde aansprakelijkheid van bedrijven voor de héle ketting? En waarom geen uitbreiding van vakbondsfaciliteiten en -bevoegdheden voor zowel hoofd- als onderaannemers? Dan controleren wij straks mee.

Het enige dat we hiervoor moeten doen, is economische uitbuiting zien als de vervuiling die het in wezen is. Als we 3M kunnen laten opdraaien voor de schade die ze veroorzaken en tegelijk afspraken maken om verdere ellende te voorkomen, waarom zouden we dat in dit soort dossiers ook niet doen? Of het nu milieuschade of menselijke schade is, de verantwoordelijkheid blijft.

• column
• uitbuiting
• Borealis
• arbeidsmarkt