"Lula is één van de meest corrupte politici die er is. Daar stemmen we nooit meer op!" Eensgezind knikten in 2018 mijn twee vriendinnen in het elegante winkelcentrum aan de rand van de wijk Botofogo in Rio de Janeiro. We zaten aan een fles goede witte wijn in een hip barretje, waar 80% van de inwoners van de stad nooit een voet zou binnenzetten wegens gewoon te duur. Allebei hoogopgeleid, hogere middenklasse, rond de zestig, een paar tatoeages elk, want bij de tijd. En een paar esthetische correcties elk; in Rio's bovenklasse is dat welhaast vanzelfsprekend.

De verkiezingen van 2018 kwamen eraan en de ster van de huidige president, de extreemrechtse Jair Bolsonaro, was rijzende. Tegen Luiz Inácio Lula da Silva, zijn belangrijkste linkse tegenstander, liep een corruptieproces. Hij zou een appartement aan de kust van de deelstaat São Paulo als geschenk hebben ontvangen van een bouwondernemer. Lula werd veroordeeld en zat zo'n anderhalf jaar in de gevangenis, tot grote tevredenheid van mijn twee vriendinnen. Hij werd vrijgelaten toen een rechter bepaalde dat de bewijzen tegen hem niet deugden. Nadien werd zelfs geoordeeld dat de rechter die hem had veroordeeld, vooringenomen was geweest.

Vandaag is Lula de belangrijkste tegenkandidaat van Bolsonaro voor de verkiezingen van 2 oktober. Lula gaat voorop in de peilingen. In 2018 stemde Janaína, de langste en blondste van de twee, op Bolsonaro. En Patrícia stemde zoals altijd niet, want politici deugen volgens haar tenslotte geen van allen.

HET PRESIDENTSCHAP VAN BOLSONARO

De winst van Bolsonaro in 2018 stemde Janaína tevreden en liet Patrícia onverschillig. De algehele verwachting van hun bovenklasse, waar hij veel stemmen haalde, was dat Bolsonaro de sukkelende economie op orde zou krijgen en dat hij een eind zou maken aan corruptie. Geen van beiden heeft hij waargemaakt.

Zijn grootste vijand was de pandemie, die hij eenvoudigweg probeerde te ontkennen en die in Brazilië al bijna 700.000 levens heeft gekost. De regering was te laks met maatregelen om de bevolking tegen het coronavirus te beschermen en liet die over aan de autoriteiten van de deelstaten. Ze was ook te traag met de aankoop van vaccins. Daardoor beleefde Brazilië een ongekende piek in het aantal doden in de eerste helft van 2021. Op het dieptepunt vielen dagelijks 4.000 levens te betreuren.

Op het dieptepunt van de coronacrisis vielen dagelijks 4.000 levens te betreuren.

Dat heeft een deel van zijn oorspronkelijke stemmers van Bolsonaro vervreemd. Maar niet Janaína. Zij is nog steeds vervuld is van afkeer van Lula, op wie ze twintig jaar geleden nog wel stemde. "We waren allemaal links toen nog!", zei ze schaterend in het hippe barretje die middag in het winkelcentrum.

Patrícia is echter wel uit haar kiezerslethargie ontwaakt. Ze heeft een belangrijke missie op 2 oktober, wanneer de eerste ronde van de verkiezingen wordt gehouden. "De democratie moet worden verdedigd. Er is maar één goede keuze mogelijk: Lula. Want Bolsonaro moet weg."

Bolsonaro probeert het justitiële systeem te ondermijnen door de rechters van het Hooggerechtshof aan te vallen en te beschuldigen van corruptie. Hij heeft met diverse maatregelen het wapenbezit in het land veel gemakkelijker gemaakt. Er wordt gevreesd voor gewapende acties als hij op 2 oktober verliest. En ook zeer verontrustend: tijdens zijn regeringsperiode is de ontbossing in de Amazone, volgens het Instituut voor Onderzoek in de Amazone (IPAM), met 56,6% toegenomen ten opzichte van de periode 2015-2018.

GEWELD IN DE VERKIEZINGSCAMPAGNE

Mijn twee vriendinnen praten niet meer met elkaar. Ze troffen elkaar in bars, restaurants, in het eethuisje van dona Alayde in het centrum met hun sambavrienden. Daar blijft vandaag allemaal niks van over. Janaína verschijnt nog wel, Patrícia heeft zich teruggetrokken. Ik mis haar cynische commentaren, ze is de scherpste van de twee.

Tussen hen is gebeurd wat in heel Brazilië aan de hand is. Families vallen uit elkaar omdat de één op Bolsonaro wil stemmen en de ander op Lula. Bij een vriendin die onlangs 50 werd en een groot feest hield, verscheen de familie van haar vriend niet. Ze is te links bevonden. Deze verjaardag voltrok zich verder tenminste nog in peis en vree. Bij een Lula-aanhanger, die 50 werd en zijn feest in het teken van de illustere ex-president had gesteld, drong een gewapende Bolsonaro-aanhanger de feestruimte binnen. 'Hier zijn we voor Bolsonaro', riep hij. En hij leegde zijn wapen op de jarige. Deze overleed ter plekke.

Hoeveel doden gaan er nog vallen tot 2 oktober? Wat als één van de presidentskandidaten neergeschoten wordt?

Het is nog maar een kleine twee maanden voordat de eerste ronde van de verkiezingen wordt gehouden. Dagelijks verschijnen er berichten over de verveelvoudiging van het wapenbezit. Hoeveel doden gaan er nog vallen tot 2 oktober? En hoeveel erna? Wat als één van de presidentskandidaten neergeschoten wordt? Bolsonaro werd in 2018 tijdens zijn campagne met een mes in zijn buik gestoken. De verwondingen waren niet levensbedreigend, maar nog steeds moet hij operaties aan zijn spijsverteringskanaal ondergaan. Lula is aanbevolen zijn beveiliging drastisch te versterken.

Op een feestje van mijn vriend Fábio, die 40 werd, verscheen een vriend met een t-shirt met de beeltenis van Lula en de woorden 'Weg met Bolsonaro'. Ik vond het dapper.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2022: Zonnige groeten uit van Samenleving & Politiek.

• Zonnige groeten uit
• Brazilië