Een gigantisch 'energie-eiland' op 80 kilometer voor de kust van Thorsminde, een klein stadje aan de westkust van Denemarken, waarbij elektriciteit opgewekt in verschillende offshore windparken wordt gebundeld en doorgestuurd naar Denemarken en andere landen. Op het kunstmatige energie-eiland, ter grootte van 65 voetbalvelden, wordt overtollige elektriciteit via power-to-X omgezet in gemakkelijk te transporteren groene gassen, zoals waterstof en ammoniak, bedoeld voor sectoren die moeilijk kunnen draaien op elektriciteit, zoals luchtvaart en maritieme sector. De turbines op zee rondom het artificiële eiland zullen groter zijn dan ooit gemaakt en verder van de kust gebouwd dan ooit geprobeerd. Tegelijkertijd bouwt Denemarken een gelijkaardig tweede energie-eiland op het idyllische eiland Bornholm, waar overigens veel vermogende Denen een zomerhuis hebben, die als energiehub moet dienen voor het Oostzeegebied.

De politieke beslissing voor de energie-eilanden viel op 22 juni 2020. Ze werd ondertekend door de toenmalige Deense overheid (bestaande uit de minderheidsregering van de sociaaldemocraten), de liberalen, de Deense volkspartij, de sociaal-liberalen, de Socialistische partij, de Rood-Groene Alliantie, de Conservatieven, de Liberale Alliantie en de Alternatieven. Enkel de extreemrechtse Nye Borgerlige tekende niet mee.

Er moeten nog veel vragen worden beantwoord voordat het kunstmatige artificiële eiland het levenslicht ziet, zoals hoe elektriciteit later naar Europa wordt vervoerd en hoe het eiland er precies moet uitzien. Zelfs als de obstakels op vlak van planning, financiën en natuurbehoud van de baan zijn, kan de voltooiing (gepland in 2033) nog steeds worden uitgesteld als gevolg van weersomstandigheden, gebrek aan grondstoffen, of andere onzekerheden bij dergelijke grootschalige projecten.

En toch. Terwijl in landen zoals België en zelfs Duitsland de wisselmeerderheden pas recent de energietransitie op gang brengen, stormt het veel kleinere Denemarken door met pioniersprojecten en verstevigt het zijn positie als een van de leidende landen in de strijd tegen de klimaatcrisis. Hoe doen zij dat toch?

De twee projecten zijn typische producten van Deense besluitvorming, langetermijndenken en een vleugje Deense trots.

Net zoals in België, bestaat Denemarken sinds 1909 uit meerdere minderheidspartijen. Maar in tegenstelling tot België, schrikken de Denen er niet voor terug om minderheidsregeringen te vormen met steun van kleinere partijen in oppositie, vaak rond dezelfde ideologische lijn. Zo spreekt men van een 'rood blok' rond de sociaaldemocraten en een 'blauw blok' rond de liberalen. Voor de verkiezingen scharen vele kleinere partijen zich publiekelijk achter de grote partijen, in ruil voor steun rond bepaalde beleidsinitiatieven.

Er word dus best wel stevig onderhandeld in het Deense Borgen, steeds op zoek naar comfortabele meerderheden om bepaalde wetgeving er door te krijgen. Zeker bij grotere projecten, zoals de energie-eilanden of de tunnel die men plant te graven naar het Duitse Fehmarn, luidt de traditie dat de zittende regering steeds zoekt naar een zo breed mogelijke meerderheid, zodat het besluit meerdere regeringen overleeft. Zonder enige garantie dat projecten op lange termijn overleven, beginnen ze er niet aan. Compromissen worden gemakkelijker gesloten als het zorgt voor stabiliteit, zekerheid én als het goed is voor Denemarken.

Zeker bij grotere projecten, zoals de energie-eilanden, luidt de traditie dat de zittende regering steeds zoekt naar een zo breed mogelijke meerderheid.

Zeker dat laatste kan mee het succes van Deense windenergie verklaren. De Denen zijn niet altijd de grote klimaatbeschermers geweest. Net zoals veel andere Europese landen, werd Denemarken hard getroffen door de oliecrisis in 1973. Men zocht een uitweg uit zijn afhankelijkheid van fossiele energie. Kernenergie werd verworpen door vele Denen. Een aantal pioniersprojecten – waaronder een school die de grootste windturbine ter wereld wilde bouwen – zorgde ervoor dat windenergie, en de technologie erachter, opgepikt werd door de Deense overheid.

Het succes van de Deense groep Vestas lag hiermee aan de basis. Vestas, die voordien gespecialiseerd waren in landbouwmachines, begonnen in 1979 met de productie van windturbines en is nu een van de grootste spelers in de industrie. Niet enkel omdat de kustlijn en het vlak achterland perfect is voor hoge productie van windenergie. Door thuis windenergie te stimuleren en te promoten, gaf Denemarken de toen beginnende industrie in hernieuwbare energie een duwtje in de rug.

In 1991 werd het eerste offshore windmolenpark ter wereld gebouwd in Vindeby, bij het eiland Lolland. Het windmolenpark bestond uit 11 windmolens en produceerde energie voor 2.200 huishoudens. Ter vergelijking, het energie-eiland in de Noordzee moet uiteindelijk 10GW produceren, dat 10 miljoen huishoudens in hun energievraag kan voorzien. Het Vindeby windmolenpark is ondertussen afgebroken, maar het betekende wel een enorme leercurve voor de gehele industrie om de kost van offshore wind naar beneden te halen en de capaciteit op te drijven.

Vandaag heeft Denemarken een van de hoogste exportpercentage van milieu- en hernieuwbare technologieën wereldwijd. Naast de IT-industrie, is groene technologie een groeimotor van de Deense economie. De modernisering ervan door de energietransitie heeft een blijvende impact op het land en de samenleving.

De Denen geloven in innovatie en first mover voordeel. Ze zijn trots op hun Deense economische successen zoals Maersk, Lego en Novo Nordisk.

Deense trots en het ingebakken pragmatisme gaf de Deense overheid veel steun van de kiezers om zo zwaar te investeren in grote projecten. De Denen geloven in innovatie en first mover voordeel. Ze zijn trots op hun Deense economische successen zoals Maersk, Lego en Novo Nordisk. Het uitbouwen van de offshore windenergie sector hoort ook in dat rijtje.

Tegen 2050 willen de Denen klimaatneutraal zijn. Ze hebben er zich toe verbonden de gas- en olieproductie geleidelijk stop te zetten. De oorlog in Oekraïne heeft de ambities van de Deense overheid alleen maar opgedreven. Kan Denemarken de rest van Europa, en de wereld, de weg wijzen naar een klimaatneutrale economie? De ambitie is er zeker.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2022: Zonnige groeten uit van Samenleving & Politiek.

• Zonnige groeten uit
• Denemarken