Landen die handel drijven, voeren geen oorlog. Deze oeroude theorie vormde onder andere de basis van de oprichting van de Wereldhandelsorganisatie (WHO) en van vele bilaterale handelsakkoorden. De Russische inval in Oekraïne heeft echter pijnlijk duidelijk gemaakt dat onderlinge afhankelijkheid en vervlochten economieën niet automatisch leiden tot een vreedzame wereld.

NIET NAÏEF ZIJN

Handel heeft de Europese Unie (EU) groot en welvarend gemaakt. Ons handelsbeleid combineert openheid naar de rest van de wereld, duidelijke principes rond duurzaamheid en steun aan multilateralisme. Als sterk handelsblok kon de EU zich tegelijk tot een soft power ontpoppen. Dit heeft lange tijd goed gewerkt. De EU leidde de wereld naar het Klimaatakkoord van Parijs. We zetten de standaard op gebied van privacy en databescherming. We lopen voorop als het gaat om duurzame handel en zorgplicht. Onze productnormen worden vaak de wereldstandaard.

Echter, het idee dat de wereld wel zal volgen als wij leiden, is in de huidige geopolitieke context onhoudbaar geworden. We zijn bovendien heel naïef geweest zijn door handel los te zien van de regimes waarmee we handel drijven. Zo maakten we autocraten groot en onszelf kwetsbaar. Dat is genoeg geweest. We moeten harde keuzes maken; en dit zowel in ons extern beleid als wat hervorming van de EU betreft.

In het Westen werd ervan uit gegaan dat het maar een kwestie van tijd was vooraleer alle landen het democratische model zouden overnemen. We lieten China toe lid te worden van internationale instellingen zoals de WHO en dachten dat ze zich na verloop van tijd zouden inpassen in de multilaterale orde. Het tegenovergestelde is echter waar. Niet alleen spelen ze het spel nog steeds niet volgens de regels, ze boycotten onze instellingen van binnenuit én trekken andere landen met zich mee. Ook binnen de EU staat democratie onder druk en flirt Orbán openlijk met Poetin.

In strategische sectoren is het niet verstandig afhankelijk te zijn van autocraten. Gevaarlijke afhankelijkheden moeten we versneld wegwerken. Onze energieafhankelijkheid van Rusland is een voor de hand liggend voorbeeld. De Europese democratie is zo één van de grootste geldschieters van de Russische autocratie en Poetins oorlogsmachine. Harde keuzes rond olie en gas dringen zich op. Een versnelde energietransitie is de enige weg.

Harde keuzes rond olie en gas dringen zich op. Een versnelde energietransitie is de enige weg.

Daarnaast mogen onze strategische infrastructuur en technologie niet uit handen geven aan autocraten. Dat is de logica zelve eigenlijk en toch is dat exact wat er vandaag gebeurt. Willen we onze steden echt voorzien van straatcamera's van Chinese makelij die onze data versturen naar het moederbedrijf? Vinden we het normaal dat het uitbouwen van het 5G netwerk door Chinese bedrijven gebeurt? Dat strategische havens in Chinese handen vallen zoals met de haven van Piraeus gebeurde? Hier moet veel zorgzamer mee worden omgesprongen.

STERKER STAAN

Om sterker te staan op het geopolitieke toneel zijn de juiste instrumenten onontbeerlijk. Soft power alleen is niet genoeg.

Onze aanvoerketens moeten meer gedifferentieerd zodat we niet afhankelijk zijn van één leverancier, of het nu gaat over mondmaskers of onderdelen voor de industrie. Dat we voor een aantal zeldzame aardmetalen, nodig voor de duurzame transitie, afhankelijk zijn van China moet ons zorgen baren. Ook daarvoor moeten we actief op zoek gaan naar manieren om onze aanvoerketens te diversifiëren.

Dat brengt ons bij de noodzaak te investeren in onze assertiviteit. We moeten een stevig pakket instrumenten hebben om ons te verdedigen tegen landen die het niet zo nauw nemen met de internationale regels, die economische dwang gebruiken om anderen onder druk te zetten of die via gesubsidieerde overheidsbedrijven onze strategische infrastructuur in handen willen krijgen. Onze markt moet worden gesloten voor producten die mensenrechtenschendingen zoals dwangarbeid bevatten of die in hun productieketen ernstige milieuschade veroorzaken. Gelukkig is het bewustzijn gegroeid en is de EU volop bezig wetgevende instrumenten op te zetten om dit kordaat aan te kunnen pakken.

Maar ook handelsbeleid leent zich hier uitstekend toe. Het is zowat het krachtigste instrument van buitenlands beleid dat de EU heeft. Via een geopolitiek bewust handelsbeleid kunnen we onze aanvoerketens diversifiëren, landen uit de greep van de invloedssfeer van autocraten houden en handel gebaseerd op eerlijke spelregels promoten. Maar, en dit is essentieel, we mogen hierbij onze waarden niet vergeten. De EU moet blijven inzetten op duurzame handel, op het promoten van mensenrechten, arbeidsvoorwaarden en klimaatdoelstellingen. Dit waardenverhaal moet zelfs nog worden versterkt: we moeten in ons handelsbeleid grotere consequenties verbinden aan ontbossing, aan mensenrechtenschendingen, aan dwangarbeid. Wie deze bepalingen schendt, moet weten dat er sancties volgen. Want ook dat is een meer assertieve EU.

Weg met de verlammende unanimiteitsregel in de Raad.

Ook institutioneel dringen zich harde keuzes op om de EU sterker op het geopolitieke toneel te doen staan. Een verdragswijziging dringt zich op. Weg met de verlammende unanimiteitsregel in de Raad. Het is onhoudbaar dat het buitenlands beleid van de Unie gegijzeld wordt door Orbán. Een de facto vetorecht verhindert de EU een geopolitieke speler te zijn.

Maar de Unie is geen eiland. Om onze positie op het geopolitieke toneel te versterken, moeten we vastberaden investeren in onze relaties met Afrika en Latijns-Amerika. Zo vermijden we dat China daar heer en meester wordt en alle strategische troeven in handen krijgt. Hetzelfde geldt voor democratische landen in Azië. En ja, daar hoort ook een versterkte samenwerking met Taiwan bij. Met de goedkeuring van de Global Gateway, het Afrika-EU partnerschap en de Strategie voor de Indo-Pacific heeft de EU alvast een aantal beloftevolle stappen gezet. Dichter bij huis moeten we de EU vervolledigen met de Westelijke Balkan. Dit is nodig om te vermijden dat deze landen ten prooi vallen aan de grote autocratieën.

We moeten de EU vervolledigen met de Westelijke Balkan.

De Russische invasie heeft de geopolitieke uitdagingen scherp gesteld. We moeten versneld af van onze kwetsbaarheid. De geopolitieke transitie, onmiskenbaar verweven met de duurzame en digitale transitie, is ingezet. De vraag is: wat wil Europa zijn, speler of speelbal?

• column
• Europese Unie
• geopolitiek