Guido Van Liefferinge is in het Vlaamse medialandschap geen onbekende of onbesproken figuur, zo blijkt. Hij startte bij Het Laatste Nieuws, was de man achter Joepie, Dag Allemaal en Goed Gevoel, en fungeerde even als hoofdredacteur van Het Nieuwsblad. Geen nobody dus. Van Liefferinge ging in een vorig boek al dieper in op zijn ervaring binnen de media. Fuck de media. Red de pers gaat hierop door.

Ik begin met de titel. Wel, die is goed gekozen. Ze spreekt aan en dekt de lading. Van Liefferinge schreef hier een intelligent, erudiet en diepgravend boek over de staat van onze media. Conclusie? Nee, het gaat niet goed. Al meer dan 20 jaar is Van Liefferinge ondertussen niet langer actief op het Vlaamse mediatoneel. Sindsdien voert hij een ware kruistocht tegen de tabloïdisering en commercialisering van de pers. Hij hamert flink door op de gevaren van de dominante winstlogica bij de megabedrijven achter onze vertrouwde media, zoals bij VTM, De Morgen of Knack. Want voor hem gaat dit juist over de kern van onze democratie. Net daarom deze ferme j'accuse.

Zijn vorige boek was geen knuppel in het hoenderhok, maar eerder een bom in een kiekenkot. Verschillende mediabonzen stonden op hun achterste poten. 'Furieuze reacties op boek Vlaamse bladenmaker', kopte het Nieuwsblad in 2006. Aan de basis lagen verschillende conflicten, onder andere eentje uit 2000 waardoor de toenmalige De Persgroep (nu DPG Media) hem jaarlijks een som moest betalen tot het juridische geschil beslecht zou worden. Ik ga daar nu niet dieper op in, want ik wil het over de inhoud van het boek zelf hebben.

HARDER! BETTER! FASTER! STRONGER!

Gelijktijdig met Fuck de media kwam het boek van VRT-journalist Luc Pauwels, Journalistiek in tijden van fake news, uit. Het is, naar horen zeggen, een belangrijk mediakritisch gewetensonderzoek. Ik heb het (nog) niet gelezen, maar de twee namen worden wel aan elkaar verbonden in een mooie blog van Frank Van Laeken, alsook in verschillende Twitter-gesprekken. Van Liefferinge, van zijn kant, legt haarfijn de commerciële logica bloot van onze media (met DPG Media op kop). Het boek van Pauwels stelt de moeilijke verhouding tussen onze openbare omroep en de diepgaande commercialisering op scherp. Bepaalde stemmen (zeker bij N-VA) blijven ook onophoudelijk doorkloppen op de besparingsnagel bij de VRT. Daar zit een agenda achter, stelt ook Van Liefferinge terecht vast. Voor Van Liefferinge blijft de openbare omroep echter een creatief en journalistiek eiland in een zee van commerciële en gemonopoliseerde ellende. Daar moeten we dus in blijven investeren. Het is één van zijn belangrijkste conclusies (pp. 180-183).

Voor Van Liefferinge blijft de openbare omroep een creatief en journalistiek eiland in een zee van commerciële en gemonopoliseerde ellende.

Van Liefferinge is niet mals voor de traditionele media. Hij keert daarvoor terug in de tijd. Hij gaat langs de grote Amerikaanse en Britse mediabonzen, en vertelt de geschiedenis en oprichting van verschillende bekende vlaamse dagbladen en tijdschriften. Hij gaat ook in op de 'sterke man' achter het blad en ziet vaak dat ze of rechts, conservatief of liberaal waren. Ook de collaboratiebanden bij de familie Van Thillo komen aan bod. Van Liefferinge gaat ook internationaal en schetst de wijze waarop mediatycoon Rupert Murdoch lelijk huis heeft gehouden in de wereld van media en entertainment. Hij schat goed in hoe huidige technologische en digitale evoluties een immense impact (zullen) hebben op nieuwsgaring en -berichtgeving. Harder! Better! Faster! Stronger!

De aanhoudende zoektocht naar sensatie en conflict zorgen dat het open riool van de '(a)sociale' media soms overloopt en terechtkomt op de pagina's van traditionele media. Twitterende brulboeien en digitale roeptoeters krijgen zoveel meer aandacht. Het maakt de sociale media (a)sociaal, want ze herbergen conflict en richten zich te hard op het ik, het ego (pp. 84-87). Hij is snoeihard voor de hele beweging die achter die commercialisering zit, maar hij draagt het journalistieke metier hoog in het vaandel. Daarin ligt ook de kernboodschap van zijn boek, wat je al kan afleiden uit de titel. Fuck de commerciële logica achter mediaconcerns, red de vrijgevochten, authentieke en naar waarheidszoekende pers. Daar is het hem om te doen.

FEAR OF MISSING OUT

Het werk deed mij denken aan wat de Britse onderzoeksjournalist Nick Davies enkele jaren geleden neerschreef in zijn vlammende aanklacht Flath Earth News. Van Liefferinge gaat daar op in en gaat verder op dit elan. Maar dan op z'n Vlaams. Neem nu recent het ontslag van oud-minister van Welzijn Wouter Beke. Elke steen over zijn parcours werd omgedraaid en elk detail over zijn vertrek werd uitgevlooid. Zullen het zorgpersoneel of de kindercrèches daar nu beter van worden? Is de lezer/kijker beter geïnformeerd? Het valt op dat de concurrentie voor scoops, duiding of een ander perspectief moordend is (pp. 144-147). Clicks genereren, content creëren, de concurrent in zijn blootje zetten: daar gaat het om. Het is die oppervlakkigheid die er volgens de auteur uit moet.

Ons land doet het relatief goed op vlak van persvrijheid. Wat goed is. Dat moeten we koesteren. De vierde macht heeft een belangrijke waakhondfunctie waarbij ze de verworvenheden moet verdedigen van onze democratische rechtsstaat. Net om die reden roept ze politici, overheden, beleidsmakers ter verantwoording. Wat ook goed is. Dat mag ze niet uit het oog verliezen. En hier bevinden we ons op glad ijs, stelt Van Liefferinge in zijn boek. Toegegeven, het is hier nog geen Verenigd Koninkrijk waarbij illegale praktijken werden ingezet door redacties op zoek naar goedkope roddels. Zover zijn we hier nog niet afgedreven.

Zijn boek werpt een belangrijke vraag op: moet een krant opbrengen of informeren? Apple brengt jaarlijks geen nieuwe iPhone uit omdat het graag hun fans de laatste technologische snufjes wil bijbrengen, maar ze doet dat omdat wij moeten blijven consumeren. Zo blijft het bedrijf goed boeren. En dat is goed nieuws voor de aandeelhouders. Dat zien we ook bij onze media: altijd met iets nieuws komen, de 'heet van de naald'-logica of via een scoop proberen het debat een richting in te duwen zodat de journalistieke carrousel een doorstart maakt. Onze nieuwshonger moet worden blijven gevoed door fastfoodjournalistiek. En dat bussinesmodel zien we achter Facebook, Twitter, Instagram, enzovoort. De Fear of Missing Out, maar dan digitaal dankzij data en algoritmes. De neuromarketing en de manier waarop onze breinen reageren op 'nieuwe meldingen', pushberichten of 'BREAKING NEWS' hebben veel weg van wat er gebeurt als we de hendel bij een slotmachine naar beneden trekken in de hoop iets te winnen. We hebben niet eindeloos veel endorfine in onze hersenen. Is dit dus gezond? Volgens Van Liefferinge alvast niet. En ik ben geneigd daarin mee te gaan.

Het valt op dat de auteur nog een ferm eitje te pellen heeft met Van Thillo. Het is een rode, onderliggende draad in heel zijn boek.

Het valt wel kennelijk op dat de auteur nog een ferm eitje te pellen heeft met Van Thillo. Het is een rode, onderliggende draad in heel zijn boek. In zijn laatste deel (pp. 153-157) gaat hij voluit in tegen de mediaconcentratie van DPG Media, de News City-toren in Antwerpen en hoe commerciële, journalistieke en advertentiebelangen daar iets te hard in elkaar overvloeien. Een uitspraak zoals 'DPG Media is strikt genomen al lang geen persbedrijf meer maar een internetplatform dat de data commercialiseert van alle bezoekers' (p. 174) is daarin veelzeggend. Toch stelt hij dat iedereen boter op het hoofd heeft, van alle Vlaamse media-eigenaars tot alle Vlaamse ministers van Media (p. 160). Voor hem draait dit alles over het behoud van een gezonde democratie.

Verworven vrijheden, onafhankelijkheid en persvrijheid zijn veel te belangrijk om zomaar eventjes intensief te commercialiseren. Wanneer de berichtgeving een grote speeltuin wordt, dan straalt dat af op onze democratische instellingen, want, wie kunnen we nog serieus nemen in onze spektakeldemocratie? Het is juist daarom dat onze democratische beleidsmakers (op alle niveaus) het heft in handen moeten nemen en hier wat tegen doen. Je kan tegen of voor Van Liefferinge zijn, maar hij heeft hier wel een vlot, toegankelijk en onderbouwde mediakritiek neergeschreven. Het rendementsdenken staat het authentieke en onafhankelijke journalistieke metier in de weg. En dat zorgt voor betonrot in onze democratie. En fuck dat zeg.

Jurgen Masure

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 6 (juni), pagina 85 tot 87