Veel mensen weten dat niet, maar grote delen van Antwerpen zijn feitelijke 'no go' zones voor demonstraties. Of het nu over de Grote Markt, de Meir of het Astridplein gaat, zelfs indien u er een stilzwijgend protest organiseert met een handjevol mensen zonder enige zichtbare slogan, kan u worden gearresteerd en gesanctioneerd met een GAS-boete. En dat gebied wordt steeds groter.

Het is ook niet de enige manier waarop het recht op protest ernstig bedreigd wordt in Vlaanderen. In onder andere Gent en Antwerpen is er met de jaren immers nog een stil, maar bijzonder effectief instrument bijgekomen: de beruchte 'evenementenaanvraag', een legale fictie die om de één of andere manier geschikt zouden zijn, of zelfs afgedwongen kunnen worden bij protestacties. Democratische rechten sterven immers niet enkel in de schaduw van Brabo, maar ook in administratieve verstikking.

In Gent kregen twee vakbondsmilitanten een GAS-boete na een vreedzaam protest op de trappen van Kinepolis op 8 september 2020, waarbij ze respect en erkenning vroegen van VOKA voor het dagelijks werk van werknemers onder de filmische slogan 'Stop uw cinema'. De reden voor de boetes? 'Een bijeenkomst in open lucht kan slechts plaatsvinden na een voorafgaandelijke toelating van de burgemeester.'

In Antwerpen vinden we een gelijkaardig verhaal van repressie. Daar reed op de laatste vrijdag van augustus 2021 een zogenaamde 'Critical Mass Bike Ride' uit onder de titel 'Stop de kindermoord', een massaal bijgewoonde fietstocht om de schrijnende verkeerssituatie te Antwerpen. De dinsdag ervoor waren immers alweer kinderen, dit keer twee zusjes van 9 en 1,5 jaar in de Lange Leemstraat, aangereden door een vrachtwagenchauffeur die een gelijktijdig groen licht met hen deelde. De belangrijkste oorzaak bleek het afschaffen van de conflictvrije regeling op dat kruispunt te zijn, niet zo lang voor het ongeval. Nog groter werd de consternatie toen bleek dat dit was gebeurd op rechtstreeks aangeven van de Antwerpse schepen van Mobiliteit, Koen Kennis (N-VA), niet de verkeerspolitie.

Ook hier kregen na afloop twee aanwezige activisten, waaronder ondergetekende, een GAS-boete. De opgegeven reden is quasi identiek, namelijk een bepaling in de politiecodex die stelt dat kleine publieke evenementen verplicht voorafgaand digitaal moeten worden gemeld aan de burgemeester.

Het pijnlijke aan deze repressieve evolutie is dat ze zich al zo lang aankondigt. Waar het indienen van een evenementenaanvraag vroeger door de lokale politie werd voorgesteld als een manier om positief samen te werken, wordt hetzelfde instrument ondertussen zonder verpinken als maatregel gebruikt om politiek protest te fnuiken. Ook hier wordt de lijn dus telkens weer verschoven.

De kille wind van de politieke en politionele repressie stopt protest nog voor het begonnen is.

Erger nog is dat deze compleet onwettige werkwijze ondertussen flink geïnternaliseerd is bij vele actiegroepen te Antwerpen, en ongetwijfeld ook te Gent. Gelovende dat zo'n evenementenaanvraag werkelijk verplicht is voor demonstraties, worden acties regelmatig reeds op voorhand afgeblazen, louter omdat niemand onder de actievoerders bereid is zich kenbaar te maken als dé organisator van een (politiek) protest. Men heeft schrik voor represailles onder de vorm van onder andere GAS-boetes of voor de intimiderende vergaderingen met de politie waaraan je je mag verwachten, zeker als het onderwerp zoiets als hun eigen falend verkeersbeleid betreft. De kille wind van de politieke en politionele repressie stopt protest nog voor het begonnen is.

Nochtans is de grondwet bijzonder duidelijk hierover: 'De Belgen hebben het recht vreedzaam en ongewapend te vergaderen, mits zij zich gedragen naar de wetten, die het uitoefenen van dit recht kunnen regelen zonder het echter aan een voorafgaand verlof te onderwerpen.'

Het is een weinig gebruikte uitdrukking, maar 'zonder het echter aan een voorafgaand verlof te onderwerpen' betekent hierbij letterlijk dat er geen vereiste tot toestemming mag worden opgelegd. En toch is dat exact wat er aan het gebeuren is in zowel Gent als Antwerpen.

Ook de bovenliggende verdragen, zoals het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, stellen zonder meer dat er geen enkele beperking mag worden opgelegd aan vreedzaam vergaderen voor de bescherming van onze belangen, buiten wat strikt noodzakelijk is om de openbare veiligheid te verzekeren. Om die reden kan een burgemeester bijvoorbeeld wel bestuurlijke maatregelen uitvaardigen, zoals het afsluiten van parken en dergelijke, indien dit redelijk en proportioneel wordt geacht om een specifiek protest veilig te houden. Maar vreedzame demonstraties kan zo'n burgemeester letterlijk niet verbieden. Dus ook die 'no go' zones stinken een uur in de wind.

Misschien is het politiek wel handig als je telkens drie weken moet afkoelen voor je mag gaan protesteren.

Bovendien eist de Antwerpse politie ook nog dat zulke evenementenaanvraag drie weken op voorhand ingediend wordt én acht ze zichzelf bevoegd ze te weigeren als je deze deadline mist. Bij het 'Stop de kindermoord' protest was echter de Antwerpse fietsbrigade (ORIDA) talrijk aanwezig om de fietsoptocht te begeleiden, hoewel het gewraakte ongeval slechts enkele dagen voordien had plaatsgevonden én er geen 'vergunning' was. De lokale politie heeft dus blijkbaar toch geen drie weken nodig om zich te organiseren, dus wat is hier de bedoeling dan? Misschien is het politiek wel handig als je telkens drie weken moet afkoelen voor je mag gaan protesteren.

Een halve blik op zowel de politiecodex als de grondwet is voldoende om te beseffen dat deze hele aanpak een onwettige machtsfantasie van de hoogste orde is. Het wordt nog frappanter als we de vergelijking maken met onze Noorderburen. In Amsterdam bestaat immers enkel een meldingsplicht voor protesten, dus geen aanvraag, en het hoeft slechts 24 uur op voorhand. Toestemming is, aldus de stad Amsterdam, expliciet niet nodig voor een demonstratie. Keurig binnen de lijntjes van de internationale verdragen en hun gelijkaardige grondwetten dus.

Enigszins vreemd in het hele verhaal is wel de (voorlopige) stilte van grote delen van het middenveld. Nochtans is het recht op protest, naast het recht op informatie en het recht op vrije meningsuiting, één van de absolute pijlers van een gezonde democratie. Al deze rechten staan in Vlaanderen al jarenlang onder gigantische druk. Alleen is het zo dat grote organisaties vaak gewoon geen of weinig nood hebben aan zulke fundamentele bescherming. De overgrote meerderheid van Vlaamse journalisten maken bijvoorbeeld nooit gebruik van het recht op informatie. Ze krijgen hun primeurs wel onderhands via een bevriende politicus of iemand uit de administratie toegestoken. Professionele ngo's hebben dan weer ervaren mensen en juristen in dienst die kunnen weerstaan aan politionele intimidatie en/of veel vlotter bereid zullen zijn om weken op voorhand een hele reeks administratieve handelingen af te werken.

Het risico is dat ook middenveldorganisaties slachtoffer zullen worden van deze aantasting van grondrechten.

Het risico dat zich nu aan de horizon toont, is dat ook ngo's en middenveldorganisaties na verloop van tijd slachtoffer zullen worden van deze aantasting van grondrechten. Wat start bij kleine(re) actiegroepen bedreigt uiteindelijk het hele democratische veld. De Gentse vakbondsafdelingen van ACV en ABVV beginnen dit gelukkig al te beseffen.

Maar, het is niet te laat om een amici curiae brief in te dienen bij de politierechtbanken van Gent en Antwerpen. Het handige daarbij is dat de twee zaken op opeenvolgende dagen voorkomen, op respectievelijk 19 en 20 april 2022, alsof de goden ermee gemoeid zijn. In Antwerpen vroegen we alvast aan de rechter om een prejudiciële vraag bij het Grondwettelijke Hof te stellen. Dat het tijd wordt om enkele machtszieke figuren in dit land even met de neus in de grondrechten te duwen mag duidelijk zijn, voor het helemaal uit de hand loopt. Laat de kasten maar even rammelen. Tijd voor protest met blanco blad.

• grondrechten
• protest
• column