Het regent dagelijks berichten dat bedrijven hun vacatures moeilijk ingevuld krijgen. Terwijl arbeidsplekken niet ingevuld geraken, vinden werkzoekenden geen job. Er zitten zo'n 25.000 Vlamingen al langer dan 1 jaar in arbeidsbemiddeling bij de VDAB, en 40.000 al langer dan twee jaar. Ondertussen komen wel meer dan 200.000 mensen per jaar vanuit de EU hier werken. Waar loopt het mis?

Het is pijnlijk om te zien dat mensen die verder van de arbeidsmarkt staan steeds vaker worden ingezet als een flexibele buffer zonder echt beloond te worden voor hun werk. Meer doelgerichte toeleiding naar échte (knelpunt)vacatures is nodig. Gepresteerde uren in allerhande stages, werkplekleren, activeringstrajecten, wijk-werken of gemeenschapsdienst zorgen dat het geleverde werk van veel 55-plussers, laaggeschoolden of personen met een arbeidshandicap niet wordt beloond. Vormen van werk zonder een volwaardig arbeidscontract, zonder opbouw van sociale rechten. Bovendien blijven mensen tijdens deze trajecten vaak als werkzoekende in de statistieken. Deze mensen krijgen dan het verwijt te weinig flexibel ingesteld te zijn, dat het beleid aanklampender moet zijn en dat sanctionering nodig is als men niet ingaan op een vacature voor een knelpuntberoep. Het is een catch-22 voor veel werkzoekenden. Misschien moet eerst de juiste vacature worden aangeboden? Net daar knelt het schoentje.

Dat er weinig werklozen een sanctie krijgen, is net het bewijs dat de meeste werkzoekenden echt hun best doen.

Dat er weinig werklozen een sanctie krijgen, is misschien net het bewijs dat de meeste werkzoekenden echt hun best doen. Streng zijn voor mensen die niet willen werken, is nodig om solidariteit te behouden. Maar de overheid moet ook kunnen aantonen dat ze haar deel heeft gaan. Bovendien stopt de taak van de overheid niet bij het aanbieden van allerhande begeleidingsmaatregelen. Een echte job moet het sluitstuk zijn. Maar is er op dit moment wel een passende job voor iedereen die werk zoekt?

Het is een illusie te denken dat werkzoekenden en jobs eenvoudig gematcht kunnen worden. Jobs voor laaggeschoolden waar geen ervaring voor nodig is, die kan iedereen toch doen? Neen. We handelen niet in mensen alsof we op de markt staan. 'Arbeid' is geen speelbal van vraag en aanbod mét het loon als allesbepalende factor. Mensen zijn geen inwisselbare citroenen die je op de markt koopt. Arbeid kan nooit los gezien worden van het leven van de werkende. Wanneer louter het frame van marktwerking wordt gehanteerd, zal een tewerkstellings- en activeringsbeleid blijven falen.

Vanuit het perspectief van marktwerking wordt ofwel een aanbodbeleid gevoerd (zoals het uitbreiden van het arbeidsaanbod met niet-beroepsactieven, het inzetten op scholing of de zogenaamde sanctionerende werkprikkels), ofwel een vraagbeleid (bijvoorbeeld economische investeringen, loonkostensubsidies voor werkgevers of aanwervingspremies). Geen van beide is gericht op de effectieve afstemming tussen vraag en aanbod. Een matchingbeleid zou gericht moeten zijn op het wegwerken van specifieke knelpunten waarop het beleid prioritair inzet.

Toegegeven, 'silver bullets' zijn er niet. Maar er is wel een alternatief voor het huidige beleidsfocus. Als elke job een potentieel knelpuntberoep is, moet veel doelgerichter actie worden ondernomen. Als bedrijven geen werknemers vinden in het bestaande arbeidsreserve, is er nood aan veel meer ondersteuning van het zoekgedrag van de individuele werkgevers. Nu ligt de focus te vaak op werkzoekenden. Maar welke trajecten zijn er voor werkgevers die hun vacatures niet ingevuld krijgen? Net omdat er nog steeds meer werklozen dan openstaande vacatures is de kernvraag waarom werkgevers de werkzoekenden niet vinden? Moeten vacatures anders worden verwoord? Zoeken werkgevers via de juiste termen in de VDAB database? Moet de jobinhoud of de arbeidsvoorwaarden worden veranderd om een betere match te vinden met het huidige arbeidsreserve? En hoe kan de overheid hier ondersteunen?

Om vooruitgang te boeken in een beter matchingsbeleid, moet prioritair worden ingezet op betere arbeidsmarktomstandigheden.

Een beter matchingsbeleid is dus essentieel. Om hierin vooruitgang te boeken, moet prioritair worden ingezet op betere arbeidsmarktomstandigheden. We zien namelijk dat de knelpuntberoepen voornamelijk samenhangen met problematische arbeidsomstandigheden, vooral bij jobs voor laaggeschoolden of vacatures waarvoor geen scholingsvereisten worden gevraagd.

Nu blijft het beleid vaak hangen in het monitoren van knelpunten op onze arbeidsmarkt. Maar een meer doelgerichte beleidsfocus is nodig. De arbeidsmarkt vraag erom. Zo vraagt de SERV al jaren voor een meer structurele financiering inzake werkbaarheid onder de vorm van een werkbaarheidsfonds. Op maat van sectoren of beroepen moeten acties kunnen worden ontwikkeld om matching te versterken. Wat zoeken mensen in een job? Hoe zorgen we ervoor dat mensen niet uitvallen, waardoor er steeds nieuwe vacatures moeten worden uitgeschreven? Hoe kunnen we mensen helpen om effectief te solliciteren op bepaalde jobs? Hoe maken we fysiek of mentaal belastende jobs toch aantrekkelijker voor mensen?

Als we het recht op echte kwaliteitsvolle jobs serieus nemen, moet hard werken ten eerste naar waarde worden geschat. Als het niet lukt om de zoektocht van werkgevers beter af te stemmen op de zoektocht van het bestaande arbeidsreserve, zijn er twee opties. Ofwel moeten de arbeidsomstandigheden worden verbeterd, ofwel is er voor die werkzoekenden een andere activeringsstrategie nodig. Wanneer het hedendaagse arbeidsritme niet haalbaar is gegeven mensen hun fysieke, mentale of persoonlijke situatie, dan komen we bij een vorm van basisbaan. Het potentieel van de sociale economie moet dan meer worden benut en dan zijn extra investeringen nodig. Wat zeker niet het antwoord is, zijn nieuwe trajecten in de vorm van gemeenschapsdienst om nog eens voor een tijd als goedkope werkkracht te worden ingezet zonder een volwaardig loon.

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 3 (maart), pagina 46 tot 47

• werkloosheid
• Vlaanderen
• arbeidsmarkt