'De vrijheid' staat in Vlaanderen onder druk. 'Politiek correcte media' en 'linkse leerkrachten' dreigen ons naar een 'woke-dictatuur' te duwen. Dat is tenminste de vrees van Marius Meremans (N-VA). 'Als de VRT bepaalde uitzendingen van F.C. De Kampioenen niet meer gaat uitzenden, omdat bijvoorbeeld Markske zich in een aflevering zwart schminkt voor driekoningen, dan gaat dat te ver,' zo vertelt hij aan journalist Jan De Meulemeester. Tom Van Grieken (Vlaams Belang) is het daar roerend mee eens. In een opiniestuk op Palnws klaagt hij de censuur op sociale media aan. 'Een vader die een foto van zijn zoon met Zwarte Piet postte, werd geblokkeerd omdat Facebook dat 'racisme' vond. Een Spaans politicus zei dat een man niet zwanger kon worden, werd geband door Twitter wegens 'haatspraak'.' Eerder waarschuwde Van Grieken ook voor 'linkse indoctrinatie' op scholen.

Daarmee sluiten Meremans en Van Grieken zich aan bij een internationale trend. In Nederland maken (radicaal-)rechtse politici zich al langer druk over de nakende 'woke-dictatuur'. Geert Wilders fulmineert graag tegen de 'verstikkende dwangmatige identiteitspolitiek die doet denken aan de ergste totalitaire regimes' . 'Niets mag meer van ze: van Zwarte Piet tot het woord blank, van de VOC tot De Gouden Koets, alles willen ze verbieden,' aldus Wilders. En op de Republikeinse Nationale Conventie van 2020 waarschuwden verschillende sprekers, waaronder toenmalig president Donald Trump, voor de gevaren van de zogenaamde 'cancel culture' aan universiteiten, die de Amerikaanse vrijheid zou ondermijnen. Sommige Republikeinse politici gaan nog een stap verder: in december 2021 introduceerde Ron de Santis, de gouverneur van Florida en belangrijke rivaal van Trump, de Stop W.O.K.E. Act, om 'woke' indoctrinatie in het onderwijs tegen te gaan. De Santis viseert hiermee in het bijzonder leerkrachten die aandacht besteden aan structureel racisme.

Het is niet moeilijk om aan te tonen hoe absurd dergelijke beschuldigingen zijn. Dat bijvoorbeeld Zwarte Piet steeds meer uit beeld verdwijnt, heeft niets te maken met een van bovenaf opgelegde dictatuur, maar alles met een groeiend bewustzijn dat dit zwart geschminkte personage aanzet tot discriminatie. Getuigenissen van mensen van kleur hebben duidelijk gemaakt dat 6 december (of Driekoningen) voor hen geen leuk feest is, maar een moment waarop ze al te vaak worden uitgescholden en gekleineerd. Dat er nu meer aandacht is voor dit probleem, komt door het werk van activisten uit de gemeenschap zelf, niet omdat de bestuurlijke elite ineens besloot politiek correct te worden. Net zo is de groeiende aandacht voor structureel racisme in de Verenigde Staten het resultaat van een jarenlange strijd van onderop om dit probleem op de kaart te zetten.

Als de vrijheid in het Westen toch onder druk staat, komt die druk van de rechterzijde.

Als de vrijheid in het Westen toch onder druk staat, komt die druk van de rechterzijde – niet van de linkerzijde. Sinds de verkiezing van Barack Obama hebben de Amerikaanse Republikeinen duidelijk de hoop opgegeven om nog via democratische wijze aan de macht te komen. Zij voeren daarom al jarenlang campagne om het stemrecht te ontnemen aan groepen waarvan vermoed kan worden dat zij voor de Democraten kiezen, zoals mensen van kleur. Ook hebben zij het politiek uiterst machtige Hooggerechtshof vol geparkeerd met radicaal-conservatieve rechters. Op deze manier probeert de Republikeinse partij een minderheidsregering te vestigen. En het lijkt erop dat ze daar wel eens succesvol in zouden kunnen zijn. Het is niet ondenkbaar dat we in 2024 terug een Republikeinse president krijgen, zelfs al stemt slechts een minderheid van de kiezers voor deze partij.

In de Lage Landen loop het gelukkig zo'n vaart niet. Maar ook hier kunnen we vraagtekens zetten bij het democratisch engagement van bepaalde politici op de rechterzijde. Tom van Grieken flirt openlijk met Viktor Orbán, onder wiens beleid de Hongaarse democratie steeds meer autoritaire trekjes is beginnen vertonen. Volgens de NGO Freedom House is Hongarije in 2020 van een volwaardige democratie veranderd in een hybride regime, omdat verkiezingen er niet langer vrij en eerlijk verlopen. Maar dat alles lijkt weinig indruk te maken op Van Grieken, die het Hongaarse voorbeeld juist inspirerend vindt. "Ook Vlaanderen verdient een eigen Orbán," zo laat Tom Van Grieken bijvoorbeeld optekenen. Ook Geert Wilders verzuchtte al in de Tweede Kamer dat Nederland een leider als Orbán nodig heeft, die "ook ballen" heeft – dit "in tegenstelling tot Mark Rutte".

Door zichzelf op te werpen als verdedigers van de vrijheid doen rechtse politici met andere woorden aan een vorm van gaslighting. Door steeds te hameren op de dreiging van de woke-dictatuur proberen zij een alternatieve werkelijkheid te creëren, die haaks staat op de realiteit. En met resultaat. De talking points van radicaal-rechts worden maar al te vaak overgenomen door de mainstream media. In De Standaard krijgt Mia Doornaert ruim de baan om voor de gevaren van het wokisme te waarschuwen. Ook het Britse weekblad The Economist wijdde een heel themanummer aan de dreiging van de illiberale, progressieve linkerzijde, wiens pogingen om minderheidsgroepen te emanciperen zouden leiden tot "onderdrukking".

Het kan niet vaak genoeg herhaald worden: van dit verhaal klopt niets.

Waarom deze strategie zoveel succes heeft, is moeilijk te verklaren. Maar het kan niet vaak genoeg herhaald worden: van dit verhaal klopt niets. Vragen om respect voor minderheidsgroepen is niet illiberaal. Streven naar gelijke rechten voor iedereen is niet totalitair. De democratie ondermijnen is dat wel.

• column
• woke
• dictatuur
• rechts