Kan kunst de wereld redden? Ik denk het niet. Niets of niemand kan alleen de wereld redden. Maar kunst kan wel bijdragen aan een betere wereld. Niet alleen door de werkelijkheid te verzachten of te verharden, maar vooral als kunstenaars zich verenigen met andere spelers in de samenleving. Zoals bijvoorbeeld Mundano uit São Paulo, in Brazilië.

Ik leerde Mundano ongeveer 8 jaar geleden kennen op een congres over nature based solutions in Dresden. Zijn reputatie als artivist, zoals hij zichzelf noemt, was toen al gevestigd. We werden vrienden en werkten later nog samen tijdens het Festival van de Gelijkheid in Gent en het Wetopia Learning Programme op Open Design Afrika in Kaapstad. Maar hoe zat dat met die reputatie?

ONZICHTBARE SUPERHELDEN

Mundano is een streetartist die niet alleen voor het oog werkt maar vooral sociaal, ecologisch en politiek geëngageerd wil zijn. In 2007 begon hij met 'Pimp my Carroça' in São Paulo. Deze carroças zijn karren waarmee de catadores (afvalrapers) afval verzamelen dat zij voor een karige prijs aan recyclagebedrijven verkopen. In Brazilië wordt slechts 13% van het afval gerecycleerd. Hiervan wordt 90% door catadores ingezameld. Eigenlijk leveren zij dus een dienst aan de gemeenschap, vond Mundano, en zouden zij er ook voor vergoed moeten worden. Maar het tegendeel gebeurt. De catadores worden door het systeem uitgespuwd, lastiggevallen, gearresteerd en soms zelfs gemolesteerd.

Mundano begon de karren van de afvalrapers op te pimpen met kleurrijke streetart.

Met 'Pimp my Carroça' begon Mundano de karren van deze onzichtbare superhelden op te pimpen met kleurrijke en humoristische streetart. Zo werden zij ineens aantrekkelijker en fleurden hun karren de grijze straten van São Paulo op. Het gaf hen niet alleen een gunstiger imago maar ook meer zelfbewustzijn.

SOCIALE IMPACT

Mundano maakte er meteen een totaalproject van. Met 200 streetartists en 800 vrijwilligers werd 'Pimp my Carroça' in Brazilië een sociaal project gefinancierd door crowdfunding. Naast het oppimpen van de karren konden de afvalrapers nu ook beroep doen op gezondheidswerkers, tandartsen, kappers en kregen zij veiligheidskleding, handschoenen, regenjassen en oogbeschermers.

Als klap op de vuurpijl ontwikkelden Mundano en zijn medestanders de app Cataki, waarmee afvalrapers en aanbieders van afval met elkaar gelinkt worden en dus efficiënter kunnen werken. Dankzij deze app konden de catadores hun inkomen met 80% opkrikken. Op de app kan je aangeven, met een foto als je wil, welk afval je aan te bieden hebt en kan je zien of er afvalrapers in de buurt zijn. Tijdens de coronapandemie werd de app ook gebruikt om voedsel en mondmaskers te verdelen, wat de regering van Bolsonaro naliet. De app is al 160.000 keer gedownload.

'Pimp my Carroça' ging al snel internationaal en vond navolging bij streetartists in de hele wereld. Er werden bijna 1.000 karren opgepimpt in 42 steden. Maar er is nog werk, want in heel de wereld zouden er zo'n 20 miljoen afvalrapers zijn.

Mundano en de afvalrapers doen wat de overheid laat liggen.

Mundano en de catadores doen wat de overheid laat liggen. De burgemeester van São Paulo riep wel luid dat hij de stad zou opkuisen. Maar daarmee bedoelde hij dat hij de daklozen en de afvalrapers van straat wou vegen. Terwijl zij nu net de straat opkuisen die hij verwaarloost. De streetartists en catadores sloegen de handen in elkaar en doen meer voor het openbaar domein dan de politici.

WETOPIA

Het laatste wapenfeit van Mundano is een gigantische mural van 1000 m² op een appartementsgebouw aan de centrale Avenida Paulista in São Paulo. Het kunstwerk beeldt een vrijwillige brandweerman uit tijdens de verwoestende branden in het Amazonewoud. Mundano gebruikte de assen van deze branden om er de verf mee te maken voor de mural, die zo een gigantische aanklacht vormt tegen de klimaatopwarming en de verwoesting van het Amazonewoud. Maar behalve een aanklacht tegen het bewind van Bolsonaro, is de mural alweer een eerbetoon aan onzichtbare superhelden: de brandweermannen.

Met 'Pimp my Carroça' creëert Mundano nieuwe allianties tussen groepen die elkaar zelden ontmoeten: kunstenaars en afvalrapers. Samen creëren zij verandering. Zij wachten niet op de overheid maar nemen zelf initiatief. Zij klagen niet alleen aan maar gaan over tot actie. Dat is Wetopia. En daarom is Mundano een 'Wetopian'. Naast vele anderen.

• column
• wetopia
• Mundano
• artivisme