ER GAAPT EEN KLOOF

Veel Vlamingen ervaren politiek als iets dat zich ver boven hun hoofden afspeelt. Ze hebben het gevoel dat de regels gemaakt worden door een klein kliekje politici, die niet bezig zijn met waar zij echt van wakker liggen.

De traditionele kanalen voor democratische participatie – je stem uitbrengen bij verkiezingen of je aansluiten bij een politieke partij – zijn zo verstopt als de verkalkte aders van een verstokte roker.

Geen wonder dus dat 'daadwerkelijke democratische participatie' in onze eigen online enquête (bij meer dan 1.000 deelnemers) in de top 15 prijkte van de belangrijkste politieke uitdagingen van het moment. Geen wonder ook dat uit onderzoek blijkt dat slechts 17% van de Vlamingen vertrouwen heeft in de politieke partijen. Alleen de kerk (11%) wantrouwen mensen nog meer.

Tussen de vijftig en honderd jaar geleden waren politieke partijen de weg bij uitstek waarlangs je nauwer kon deelnemen aan de politiek. Als je meer wilde doen dan alleen stemmen, kocht je een partijlidkaart en oefende je langs interne partijorganen invloed uit op de standpunten.

Vandaag worden partijen al lang niet meer gezien als dé vehikels voor democratische participatie. Wel als gesloten clubjes van mensen rond een onbereikbare politieke elite. Onze partijen zijn al lang geen democratische massapartijen meer (partijen opgebouwd rond een enorme massa van actieve leden), maar tamelijk gesloten kaderpartijen (partijen met relatief weinig actieve leden die opgebouwd zijn rond een klein kader van politieke professionals en experts). Als lid heb je weinig in de pap te brokken.

OUD EN NIEUW ENGAGEMENT

Het ontbreekt mensen tegenwoordig nochtans niet aan politiek engagement. Dat blijkt uit de vele lokale initiatieven waarbij burgers mee het beleid bepalen. Kijk naar Gent, waar Astrid De Bruycker mensen betrekt bij het opstellen van wijkbudgetten. Of naar Antwerpen, waar Jinnih Beels jongeren via het project Take Over 't Stad leert om hun stem te laten horen. In Brussel laat Ans Persoons buurtbewoners mee nadenken over de herinrichting van pleinen en straten, en in Leuven brengt Mohamed Ridouani mensen samen om het klimaatbeleid uit te tekenen. Wat al die projecten gemeen hebben: mensen engageren zich om samen de toekomst van hun straat, wijk of buurt vorm te geven.

Daar moeten we uit leren, zeker wanneer we zien dat het geloof in de traditionele partijwerking verloren gaat.

Mensen, en zeker jonge mensen, engageren zich anders dan in de afgelopen vijftig jaar. Zij verkiezen een kortstondig, actief en inhoudelijk engagement: Gig Politics. Vaak is zo'n engagement trouwens voor een groot deel digitaal. Met deze nieuwe vorm van engagement is helemaal niets mis, maar we moeten er wel op weten in te spelen om het te vertalen naar beleid. Politieke partijen in de traditionele betekenis zijn een uitvinding van de 19e eeuw en zijn niet gemaakt om het veelkleurige engagement van de 21e eeuw op te vangen.

DE POLITIEKE BEWEGING ALS OPLOSSING

Daarom willen wij van de politieke partij sp.a de socialistische beweging Vooruit maken. Een beweging die al het opborrelende progressieve en sociale engagement wil opsporen, opvangen en vormgeven. En wel op zo'n manier dat de invloed van al dat engagement op de besluitvorming in ons land zo groot mogelijk is.

De traditionele politieke partij mag dan wel voorbijgestreefd zijn als exclusief voertuig voor participatie, een eigentijdse politieke beweging – zoals we die proberen op te bouwen met Vooruit – is dat helemaal niet. Want hoe je het ook draait of keert, als de democratie ons dierbaar is, dan zullen we nieuwe manieren moeten vinden om ideeën en engagement om te zetten in beleid. En dus is er nood aan een grote verschuiving op het vlak van deelname aan de politiek. Aan een Big Shift.

WHY O WHY PARTICIPATIE?

Waarom hebben wij de ambitie mensen daadwerkelijk te laten deelnemen aan onze politieke besluitvorming? Waarom willen wij ons openstellen voor participanten allerhande en hen reële politieke invloed geven? Waarom willen wij de professionele politici van het podium afjagen en gewone mensen erop laten plaatsnemen?

Ten eerste omdat wij de kloof tussen de politiek en burgers willen helpen dichten. Onze democratie lijdt zwaar onder een gebrek aan nabijheid tussen mensen en politici. Natuurlijk zullen wij niet in één klap alle mensen volledig verzoenen met de politiek, maar we willen een betekenisvolle stap in de goede richting zetten. Als we écht een dam willen opwerpen tegen de extremen en de antipolitiek, dan is dit de enige weg die we kunnen gaan.

Als we écht een dam willen opwerpen tegen de extremen en de antipolitiek, dan is dit de enige weg die we kunnen gaan.

Ten tweede omdat we voor onze socialistische prioriteiten en oplossingen een zo groot mogelijk democratisch draagvlak willen vinden. Wij zijn een politieke beweging, geen verheven wetenschappelijke denktank. Wij willen de werkelijke zorgen van mensen oplossen, niet alleen de bekommernissen van professoren. En we willen over de oplossingen in gesprek gaan met de bevolking in plaats van alleen maar met experts.

Ten derde omdat we geloven dat veel van de beste oplossingen voor problemen te vinden zijn in eerlijk gesprek onder gelijken met mensen die geen politieke professionals of experts zijn. Die laatste zijn natuurlijk ook van groot belang, maar ze zijn niet het begin- en eindpunt van alle politieke actie.

Ten vierde omdat we de positieve politieke energie en het progressieve engagement dat leeft onder de mensen willen vangen en inzetten om onze samenleving beter, warmer en meer solidair te maken.

Ten vijfde omdat wij geloven dat we alleen van ons land het beste land ter wereld kunnen maken als mensen effectief kunnen participeren aan de politieke besluitvorming. Participatie is een noodzakelijke (maar onvoldoende) voorwaarde om ons land fundamenteel te verbeteren.

DE PARTICIPATIEVE AMBITIES VAN VOORUIT

We Want The Real Deal

De belangrijkste opdracht van een politieke beweging is om mensen de mogelijkheid te geven te participeren aan de politiek. Dat is precies wat wij willen bereiken met ons participatietraject.

Met ons participatietraject willen de kloof die gaapt tussen burger en politiek helpen dichten. We ambiëren geen opsmukoperatie die de schone schijn wekt dat wij ons openstellen voor participanten, terwijl in werkelijkheid een klein groepje achter de schermen de touwtjes stevig in handen houdt.

Daarmee zouden we het vertrouwen in de politiek alleen nog meer schade toebrengen. We willen exact het tegenovergestelde.

Oplossingen door mensen

We willen dat de politieke thema's en oplossingen waar wij voor opkomen niet uit een ivoren toren komen, maar aangedragen worden door de bevolking zelf. Wij willen dat onze voorstellen samen met geëngageerde mensen uit het publiek bedacht, bediscussieerd en gestemd worden.

Waarom zouden mensen zich immers engageren als zij geen impact hebben? Waarom zouden mensen zich engageren als zij alleen maar gehoord worden maar niet mogen meepraten en -beslissen over de inhoud van onze voorstellen?

Als we mensen geen reële impact geven, kan de kloof tussen burgers en politiek natuurlijk niet gedicht worden.

Wijdopen en verkalkte participatiekanalen

Als we de typische smalle participatiekanalen van traditionele politieke partijen ongewijzigd overeind houden (lidmaatschap, lokale en provinciale afdelingen, getrapt en gewogen kiesrecht dat voorbehouden is aan leden) zal veel politieke energie en creativiteit onherroepelijk verloren gaan.

De stramheid en stroperigheid van de traditionele partijstructuren kan het vinnige, veranderlijke en technologische politieke engagement van de jongere generaties niet vangen. Het beweeglijke en vaak digitale politieke engagement van millennials, Gen Z's en anderen kan alleen door een dynamische en eigentijdse beweging gevat en versterkt worden.

De tijd dat participatie vooral stond voor massaal, betalend en passief partijlidmaatschap is definitief voorbij. De tijd voor een brede, inhoudelijke en actieve participatie is aangebroken. Om dat soort participatie mogelijk te maken in een traject, moeten wij als beweging een kleine revolutie doormaken. Een Big Shift.

De grenzen van dit participatietraject

Een Big Shift in de manier waarop onze beweging zich openstelt voor politieke participatie betekent niet dat wij de basisprincipes van het socialisme in de uitverkoop zetten.

Onze fundamentele waarden van vrijheid, gelijkheid, solidariteit, rechtvaardigheid en wederkerigheid staan niet ter discussie. Ons participatietraject dient om onze tijdloze waarden samen met geëngageerde mensen uit het publiek een eigentijdse invulling te geven.

Het participatietraject heeft niet de bedoeling een vernieuwd en alomvattend partijprogramma te schrijven.

Het participatietraject heeft ook niet de bedoeling een vernieuwd en alomvattend partijprogramma te schrijven, een nieuwe bijbel die alles bevat waarin wij geloven.

De reikwijdte van het participatietraject is op een eenvoudige manier beperkt. De participanten dragen zowel de belangrijkste hedendaagse thema's als de belangrijkste uitdagingen aan waarvoor de politiek een oplossing moet bieden. Daarom worden er door de deelnemers vijf hoofdthema's geselecteerd waar zij vervolgens drie essentiële uitdagingen aan verbinden. Zo komen er alles bij elkaar vijftien uitdagingen uit de bus waar de participanten samen met experts en gekozen politici ook oplossingen voor bedenken.

Het participatietraject biedt dus – binnen het kader van de socialistische waarden – een oplossing voor een aantal prangende politieke uitdagingen van onze tijd. Het begeeft zich niet op macroniveau (de grote principes) en niet op microniveau (de technische uitwerking), maar wel op mesoniveau (concrete oplossingen voor grote uitdagingen).

Die oplossingen voor vijftien grote hedendaagse uitdagingen vervangen het partijprogramma niet. Ze zijn bij lange na niet de enige bron waar politieke initiatieven van Vooruit toe herleid kunnen worden. We zijn slechts een aantal nieuwe oplossingen aan het bedenken voor thema's waar mensen echt wakker van liggen, en experimenteren met nieuwe manieren om mensen te betrekken. Ambitieus, maar ook bescheiden.

De concrete impact van dit participatietraject

De voorstellen uit het participatietraject zullen wel voorgelegd worden aan het congres en dus hopelijk omgezet worden in punten van het programma van Vooruit, in initiatieven van gekozen parlements- en raadsleden, in standpunten die ingenomen worden door politici, enzovoort.

De resultaten van het participatietraject zullen dus op alle denkbare manieren politieke impact krijgen.

KORTE BESCHRIJVING VAN HET PARTICIPATIEPROJECT

Het zandlopermodel

Ons participatietraject heeft de vorm van een langgerekte zandloper. We gaan over een periode van bijna twee jaar verschillende keren van breed naar smal. En dan weer van smal naar breed.

Breed gaan betekent dat we iedereen die wil participeren daartoe de mogelijkheid geven. Smaller gaan, betekent dat experts en gekozen politici invloed uitoefenen op het proces en de zaken uitkristalliseren of toetsen aan principes, wetenschappelijk onderzoek en politieke noodzakelijkheid en nuttigheid.

De dialoog tussen brede participatie en toespitsing door politieke professionals of experts lijkt ons de meest vruchtbare. Het is niet onze bedoeling om alles uit te besteden, maar wel om allerlei zaken in de handen te leggen van geëngageerde burgers. Allerlei elementen van onze klassieke interne politieke besluitvorming geven we uit handen. En sommige dingen worden gestroomlijnd en richting gegeven door professioneel politiek of wetenschappelijk personeel.

Fase 1. Duizend antwoorden en tientallen focusgroepen (breed)

In een eerste fase hebben we via een grote online enquête meer dan 1.000 participanten gevraagd te vertellen waar ze 's nachts van wakker liggen (negatieve vraagstelling). Tegelijk hebben we online sessies georganiseerd waarin meer dan 25 focusgroepen gedebatteerd hebben over de vraag wat volgens hen de voorwaarden zijn voor een goed en gelukkig leven waar de politiek voor moet zorgen (positieve vraagstelling).

De 5 hoofdthema's van The Big Shift zijn: 1. Zorg; 2. Klimaat en milieu; 3. Veiligheid; 4. Kinderen en jongeren; 5. Sociale welvaart.

Fase 2. Vijf hoofdthema's en veertig uitdagingen (smal)

Via deze dubbele vraagstelling hebben de participanten een grote hoeveelheid politieke zorgen en thema's kenbaar gemaakt. We kwamen na analyse uit op 5 hoofdthema's en 40 grote politieke uitdagingen. De 5 hoofdthema's zijn de volgende:

1. Zorg
2. Klimaat en milieu
3. Veiligheid
4. Kinderen en jongeren
5. Sociale welvaart

Fase 3. Keuze van vijftien uitdagingen (breed)

In deze fase gaan we weer breed. Voor elk thema zijn uit het voortraject 8 grote uitdagingen geselecteerd. Tussen de lancering van The Big Shift op 23 oktober en eind november kon iedereen die dat wilde, stemmen op de uitdagingen. Op die manier komen we tot dé 15 uitdagingen die de kern worden van het vervolg van het participatietraject.

Fase 4. Vijf grote hackathons (breed)

Vanaf deze maand organiseren we vijf hackatons, een per hoofdthema. Dat zijn grote deliberatieve events waarin zo'n honderd participanten (leden en deelnemers) de drie uitdagingen van één hoofdthema te lijf gaan – of proberen te 'hacken'. De plenaire vergadering van alle deelnemers deelt zich op in kleinere groepen die door gesprek en debat de beste oplossingen proberen te formuleren voor elke uitdaging.

Ook lokaal worden op kleinere schaal discussies georganiseerd. Van elke hackathon wordt met behulp van de studiedienst een eindrapport gemaakt. Die rapporten dienen als input voor de volgende fase: die van de deliberatieve panels.

Fase 5. Deliberatieve panels (smal)

De voorstellen tot oplossing in de vijf eindrapporten worden voorgelegd aan kleinere deliberatieve panels die voor een derde bestaan uit leden, voor een derde uit niet-leden en voor een derde uit externe en interne experts aangevuld met politieke mandatarissen.

De panels worden bovendien samengesteld volgens sleutels van evenredige participatie van relevante groepen.

Deze gemengde panels formuleren de eindvoorstelllen die in de laatste fase gepresenteerd worden op het grote Go Left XL Congres dat plaatsvindt in de herfst van 2022.

Fase 6. One person one vote (breed)

Een jaar na het kick-off event 'The Big Shift', in het najaar van 2022, worden de uiteindelijke voorstellen van de hand van de deliberatieve panels gepresenteerd en ter stemming voorgelegd op een congres. Alle participanten en alle leden hebben er stemrecht volgens het principe one (wo)man, one vote.

Zo eindigen we met een reeks deliberatief tot stand gekomen, grondig uitgewerkte en door de hele beweging gelegitimeerde voorstellen om de grote 15 uitdagingen van de best mogelijke breed gedragen oplossingen te voorzien.

THE BIG SHIFT loopt nog tot eind 2022. De volgende hackaton vindt plaats op 10/3/2022. Check onze plannen op thebigshift.be.

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 10 (december), pagina 4 tot 9

• Vooruit
• sociaaldemocratie
• participatie