'UITFASERING' OP VRAAG VAN INDIA

Na bijna dertig jaar onderhandelen sloeg de klimaattop in Glasgow er in om voor het eerst de voornaamste oorzaak van de klimaatcrisis te benoemen: fossiele brandstoffen. Een doorbraak voor sommigen, too little too late voor vele anderen. Vooral de last minute afzwakking van de tekst op vraag van India – die op weinig transparante wijze besproken en aanvaard werd door andere grote spelers – van een 'uitfasering' naar een 'vermindering' van elektriciteit op basis van steenkool wekte verontwaardiging. Er bestaat geen twijfel over dat de finale tekst te zwak is in het licht van de urgentie en de wetenschap. Maar de vraag is of dat wel enkel de schuld van India is.

Wie de dagen nadien naar het nieuws keek of de krant las, kon er niet naast kijken: het einde van de klimaattop had een hoog dramagehalte. Naar (niet zo) goede gewoonte gingen de onderhandelingen over tijd en werden de laatste knopen doorgehakt in groepjes van toponderhandelaars tijdens de finale plenaire zitting van de top. Vervolgens werd het nieuw tekstvoorstel voorgelezen door India. Het land had eerder al zijn motivatie daarvoor aangegeven: ontwikkelingslanden hebben recht op een eerlijk aandeel van het mondiale koolstofbudget en dus op een verantwoord gebruik van fossiele brandstoffen.

EERLIJKE UITFASERING VAN ÁLLE FOSSIELE BRANDSTOFFEN

Een 'vermindering' van steenkool kan alles betekenen, en de last minute verandering was wel degelijk een dramatische en bijzonder problematische afzwakking van de tekst. Maar om het volledige plaatje te begrijpen, moeten we de hele paragraaf onder de loep nemen en vooral wat daarin ontbreekt: olie en gas. En dat zal niet aan India gelegen hebben. Het land vroeg tijdens de onderhandelingen namelijk naar een eerlijke aanpak van álle fossiele brandstoffen. Dat voorstel – dat veel meer aanleunt bij wat er nodig is in het licht van de klimaatcrisis – betekent dat rijke industrielanden met een grote historische verantwoordelijkheid voor de klimaatcrisis geen ruimte meer hebben voor nieuwe olie- en gaspijpleidingen. Dat grote industrielanden als de VS daar niet klaar voor zijn, bewezen ze alvast enkele dagen na de top met de grootste verkoop van fossiele brandstoffen ooit: de Biden-administratie stelt een gigantische oppervlakte in de Golf van Mexico te koop met het oog op ontwikkeling van olie en gas. Ook het VK wordt hypocrisie verweten omwille van de nakende goedkeuring van een een nieuw olieveld voor de kust.

Zowel het woord 'eerlijk' als de verwijzing naar olie en gas haalden de eindmeet van de onderhandelingen niet. De tekst liet daarmee twee belangrijke oorzaken van de klimaatcrisis buiten kwestie én ging in tegen één van de belangrijkste principes van het VN Klimaatverdrag: landen hebben gemeenschappelijke maar gedifferentieerde verantwoordelijkheden. Simpel gesteld: terwijl alle landen klimaatactie moeten ondernemen, moeten sommige landen – voornamelijk de landen die historisch gezien het meest hebben bijgedragen aan de crisis – de leiding nemen in de rechtvaardige transitie naar een koolstofarme wereld en dus weg van fossiele brandstoffen. Diezelfde landen hebben ook financiële en andere verantwoordelijkheden ten aanzien van kwetsbare, vaak lage-inkomenslanden.

Bovendien niet onbelangrijk is dat er een aantal andere zaken wel de eindmeet haalden waar vooral rijke industrielanden de vruchten van zullen plukken. Het gaat om taal die de deur openzet voor ideeën zoals carbon capture and storage, die er vooral voor moeten zorgen dat de fossiele industrie zijn gang kan blijven gaan. Zo richt het Glasgow Climate Pact zijn pijlen niet zomaar op steenkool maar op 'unabated' steenkool. Dat is problematisch, aangezien alle vormen van steenkool en andere fossiele brandstoffen moeten verdwijnen om de klimaatcrisis aan te pakken en we niet mogen blijven rekenen op toekomstige en onbewezen, potentieel gevaarlijke technologieën.

MEER DAN ÉÉN SCHULDIGE

Dat landen zich, na decennia onderhandelen en terwijl de klimaatcrisis steeds voelbaarder wordt, op de borst kloppen voor het louter benoemen van één enkele vorm van fossiele brandstoffen in een tekst vol achterpoortjes, is problematisch. Het is dan ook belangrijk om de COP26 te benoemen als wat het was: een falen. Een falen om de urgentie van de klimaatcrisis te erkennen. Een falen om broodnodige middelen te voorzien voor kwetsbare landen die nu al getroffen worden door de klimaatcrisis, ook een dossier waar de VS een uiterst destructieve rol speelden en de EU allesbehalve de bruggenbouwer was die het had kunnen zijn. En ten slotte een falen om eindelijk de fossiele industrie echt te confronteren. Dat de tekst zwak is, is dus zeer te betreuren. Maar dat was ze al vóór het manoeuvre van India. Er is meer dan één schuldige voor het gebrek aan daadkracht in Glasgow en de focus op het theater van de laatste uren laat de blokkerende houding van andere spelers buiten beschouwing.

Nee, India heeft geen recht op een ongecontroleerde en blijvende inzet op steenkool onder het mom van ontwikkeling en armoedebestrijding.

Enkel een totale uitfasering van alle fossiele brandstoffen zal het beperken van de opwarming tot maximaal 1,5°C mogelijk maken. Daar hebben alle landen zich toe verbonden in het Akkoord van Parijs. Dus nee, India heeft geen recht op een ongecontroleerde en blijvende inzet op steenkool onder het mom van ontwikkeling en armoedebestrijding. Het gebruik en de verdere uitbreiding van steenkool in India is uiterst problematisch, niet alleen voor het klimaat maar ook voor de luchtkwaliteit, de gezondheid van miljoenen mensen en de biodiversiteit.

Laat ons één ding duidelijk stellen: de VS en de EU hebben anno 2021 al helemaal geen recht op olie en gas.

Maar het statement van India moet wel gezien worden in de bredere context, waarin het land aankaartte dat de tekst een onevenredige last zou leggen op de schouders van lage- en middeninkomens landen, vaak nog zeer afhankelijk van steenkool, en tegelijk grote spelers als VS en de EU die nog volop investeren in olie en gas zo goed als ongemoeid zou laten. Je kan op verschillende manieren kijken naar het resultaat van de COP26 en naar wat er die laatste uren in Glasgow is gebeurd. Maar laat ons één ding duidelijk stellen: de VS en de EU hebben anno 2021 al helemaal geen recht op olie en gas en elke vorm van steun – financieel of politiek – aan de verdere ontginning van fossiele brandstoffen is onaanvaardbaar.

• column
• India
• steenkool
• COP26