WAT IS ER AAN DE HAND OP SOCIALE MEDIA?

Soms krijg ik een onbehaaglijke gevoel als ik weer allerlei giftige reacties lees op sociale media. Mensen reageren op alles en nog wat in somtijds ellenlange tirades van groot gelijk. Ze spuwen daarbij hun meningen en opinies uit op een massa, zonder veel feitelijkheid aan de dag te leggen. Het gevolg: morele grootspraak, verschuivingen naar steeds extremere standpunten, tribaliserende effecten tussen 'zij die het weten' en 'de anderen', 'de naïevelingen' of zelfs 'de vijanden'. Met regelmaat van de klok hebben we dan ook een polarisatiewaan van de week. Of het nu gaat over gevaccineerden versus niet-gevaccineerden of over Gert Verhulst versus Anuna De Wever, het draagt meestal weinig bij tot het verstaan van de complexiteit en het vinden van een broodnodige dialoog om vorm te geven aan onze samenleving.

De wereld na corona lijkt wel losgeslagen als ik swipe op de sociale media. Allerhande groepen, die inhoudelijk soms compleet onverenigbaar zijn in hun stellingnames, vinden elkaar wel in hun negatieve houding tegenover de overheid. Was het immers niet Hannah Arendt die aantoonde dat de overheid toch richting het totalitarisme ging? Van lezingen door hooggeleerden over dat zogenaamde nieuwe totalitarisme van de Covid-maatregelen tot publieke demonstraties in kampplunje en joden-antivax-ster, ze overspoelen nu de sociale media. Ik vermoed dat Arendt de vraag zou stellen 'Why can't Johnny read?' en (vriendelijk) zou verzoeken om toch te lezen wat er staat en niet wat je denkt te kunnen gebruiken en/of misbruiken in een stellingenoorlog.

Jarenlange Holocausteducatie resulteerde klaarblijkelijk niet tot een gedegen inzicht in de mechanismen die groepen tegen elkaar opzet. Integendeel, ze verworden tot een zogenaamd machtsargument. Ze misplaatsen een vergelijkingsframe, om het eigen perspectief kracht bij te zetten. Om toch even duidelijk te zijn: de coronamaatregelen benoemen als totalitarisme is gewoon van de pot gerukt. En jezelf presenteren als Anne Frank om deze maatregelen publiekelijk aan te klagen, is zorgwekkend op verschillende niveaus. Wat is er aan de hand op die sociale media? Is iedereen nu gek geworden? Is dit een gedigitaliseerde variant van the madness of the crowd of la psychologie des foules?

DE NOODZAAK VAN DE VOX POPULI

Laat me eveneens duidelijk zijn over die overheid zelf en over de absolute noodzaak tot kritiek en bijsturing vanuit de Vox Populi. Politiek handelen is niet exclusief weggelegd voor politici. Onze democratie noodzaakt vox pop, betogingen, opiniepeilingen, volksraadplegingen en burgerlijke ongehoorzaamheid. Wij allemaal doen aan politiek. Dat doen we door onze stem te hanteren of zelfs te verheffen in de publiek ruimte. En die ruimte moeten we koesteren, voortdurend open en dynamisch houden. En ja, je moet steeds waakzaam zijn voor een mogelijks verglijden van groepen en/of zelfs overheden. Hong Kong, Hongarije, Brazilië zijn daar pijnlijke en recente voorbeelden van. Het toont de kwetsbaarheid van de democratie. Vaak beseffen we de waarde van iets als we het zijn kwijtgespeeld.

Maar ook hier spelen sociale media een dubbele rol. In het verzet tegen het afglijden van een staat hanteert men eveneens die sociale media. Dictators komen en gaan, vaak door de massa en hoe die uiteindelijk reageert op een gegeven context. Het is dan ook noodzakelijk om de mechanismen te (h)erkennen die de massa of the crowd beïnvloeden. Want zoals steeds ligt daar een deel van het probleem, maar ook een deel van de oplossing. Het is zoals een individu of de mens zelfs. Hij is niet intrinsiek goed- of kwaadaardig, maar hij heeft het potentieel tot beide. De vraag is hoe we de processen onderkennen om de richting ervan te bepalen.

Het is noodzakelijk om de mechanismen te (h)erkennen die de 'massa of the crowd' beïnvloeden.

DE VETTE OS VAN FRANCIS GALTON

De Amerikaanse journalist James Surowiecki erkende dan ook de wijsheid die soms in de massa schuilt. In 2004 schreef hij het boek Wisdom of the Crowds waarin hij aantoonde dat grote groepen van mensen soms tot betere en correctere antwoorden kwamen dan experten. Hij reageerde daarmee op het boek Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds (1841) van Charles Mackay. Deze Schotse journalist was uiterst kritisch over de massa en gaf talloze voorbeelden van hoe de massa was afgegleden zoals tijdens de heksenjachten, de kruistochten, de tulpenmanie of andere economische zeepbellen.

Om zijn stelling aan te tonen verwijst Surowiecki naar een tekst Vox Populi (1907) geschreven door de neef van Darwin, Francis Galton. Meer dan een eeuw geleden vangt hij zijn korte bijdrage aan met te stellen dat 'in these democratic days, any investigation into the trustworthiness and peculiarities of popular judgments is of interest.' Iets wat vandaag nog evenzeer geldt. Galton verhaalt over een wedstrijd tijdens de jaarlijkse show van vee en gevogelte in het westen van Engeland in Plymouth. De wedstrijd draaide om het slachtgewicht van een vette os waarbij de deelnemers genummerde kaarten kochten en daarop een schatting moesten geven over hoeveel de os woog na slachting. De deelnemer die er het dichtste bij zat viel in de prijzen. Galton bemachtigde de verkochte kaarten na de wedstrijd en vond daarin enkele interessante patronen. Zo'n 800 kaarten werden verkocht aan een kleine vergoeding om te verhinderen dat er deelnemers zouden grappen of oneindig veel kaarten indienen. De schattingen waren volgens hem 'unbiased by passion and uninfluenced by oratory and the like'. De os woog uiteindelijk 1.198 pond en de middelste schatting (mediaan) bleek 1.207 pond te zijn. De verdeling van de schattingen clusterden zich in de omgeving van de mediaan en naarmate men er van afweek daalde het aantal schattingen. Wat bleek dus? De Vox Populi was bijzonder accuraat. De middelste schatting bleek slechts 9 pond of 0,8% hoger te liggen dan het werkelijke gewicht van de os. De massa bleek hier niet ontspoord, maar in bepaalde omstandigheden beter in staat om de schatting te maken.

ZIJN WE ALLEMAAL SAMEN SLIMMER DAN DE DESKUNDIGE?

De vraag stelt zich dan of we allemaal samen dus slimmer zijn dan de deskundige? De meningen erover zijn verdeeld. Is de crowd nu gek of wijs, het ligt grotendeels aan de omstandigheden van hoe de informatie gebundeld wordt. Als deze juist zijn dan blijkt een groep beter in staat om goed geïnformeerde beslissingen te nemen dan een deskundige. Deze voorwaarden om te komen tot de wijsheid van de massa stellen dat het moet gaan over groepen met een grote diversiteit aan meningen (meer perspectieven dan dat één persoon kan hebben), het moet gaan om onafhankelijke denkende individuen (voorkomen van onderlinge beïnvloeding) en er is een decentralisatie nodig om groepsdenken tegen te gaan en natuurlijk een aggregatie of samenvoeging van de informatie om niet te verzanden in chaos. Voorwaarden die allemaal aanwezig waren bij de wedstrijd in Plymouth. Op deze wijze ontstaat er dus een netwerk aan kennis die betere resultaten behaalt dan één of andere expert. Zulke netwerken van kennis en informatie worden dan ook ingezet in de medische wetenschappen tot managementkamers.

Is de crowd nu gek of wijs, het ligt grotendeels aan de omstandigheden van hoe de informatie gebundeld wordt.

Maar dat luidt nog niet onmiddellijk het einde van de deskundige in. Groepen kunnen ook bijzonder verkeerde en desastreuze inschattingen maken als er niet aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. En onze wereld is bijzonder complex geworden op zeer korte termijn. Verder onderzoek toont aan dat er een ondermijnend effect uitgaat van sociale invloed op de wijsheid van de massa. Als iedereen elkaar beïnvloedt met zijn oordeel is er meer kans dat je afdrijft in de richting van een bepaald vooroordeel. Bij sociale beïnvloeding en een gebrek aan diversiteit aan oordelen/meningen blijkt groepsdenken, kuddegedrag en conformisme toe te nemen, wat dikwijls resulteert in een tunnelvisie. De slimste massa's blijken dus de meest diverse te zijn, die elkaar niet vooraf sociaal beïnvloeden. Wil je dus meer accuraatheid, dan heb je net die ongebreidelde polyfonie nodig. Dan moet je verhinderen dat sociale beïnvloeding de massa in een bepaalde richting trekt of duwt.

Laat dat misschien ons inspireren in de verdere uitbouw en evolutie van de sociale media. Ik nodig alvast Zuckerberg uit om eens te kijken naar een kort artikeltje over een gewichtswedstrijd van een vette os van het begin van de vorige eeuw. Het kan ons inspireren om algoritmes te creëren die de wijsheid in plaats van de gekheid in ons allen naar boven brengen. Ik plaats alvast dit op mijn sociale media.

• column
• sociale media
• wisdom of the crowd