Over enkele dagen beginnen voor het eerst sinds de coronacrisis opnieuw internationale klimaatonderhandelingen. In 2020 viel de hele molen stil en werden alle sessies uitgesteld. Een eendaagse virtuele top op 12 december 2020 – de vijfde verjaardag van het Akkoord van Parijs – kon niet meer verhinderen dat wat een belangrijk klimaatjaar had moeten zijn, net het tegenovergestelde werd.

Een volledig virtuele en extra lange onderhandelingssessie moet nu de boel weer op gang trekken en het pad effenen voor de klimaattop in Glasgow (1-12 november 2021). Alle landen komen in de eerste drie weken van juni weer samen om de knopen van het internationale klimaatbeleid te ontwarren. Maar zo'n virtuele sessie brengt heel wat logistieke uitdagingen met zich mee, zeker op vlak van inclusie. Gelijkwaardige participatie aan de internationale onderhandelingen is sowieso een illusie maar komt des te meer onder druk te staan door de pandemie.

EEN INCLUSIEVE KLIMAATTOP OF GEEN KLIMAATTOP

Een evidente beperking is de digitale kloof: de beschikbaarheid van een sterke internetverbinding en andere elektronische hulpmiddelen is niet voor iedereen gelijk. Maar denk ook aan tijdzones. Hoe volwaardige onderhandelingen organiseren wanneer dag en nacht niet voor iedereen rond tafel op hetzelfde moment valt? De keuze voor een bepaalde tijdzone brengt implicaties met zich mee. Het maakt ook afstemming binnen onderhandelingsgroepen moeilijk, vooral wanneer die zich spreiden over verschillende continenten zoals de groep van 'minst ontwikkelde landen'. De onderhandelingen worden nu opgedeeld in drie tijdsblokken, een elegante maar verre van perfecte oplossing. Ook participatie van het middenveld is een pak moeilijker in een virtuele setting. Deze bezorgdheden kregen gehoor in de vorm van de afspraak om op deze sessie geen formele beslissingen te nemen.

Het doet vragen rijzen over de klimaattop in Glasgow, eind dit jaar. Want daar moeten wél belangrijke beslissingen worden gemaakt. En ook een eventuele fysieke top staat – zeker in tijden van pandemie – niet gelijk aan een inclusieve top. Ongelijke toegang tot vaccins, reisrestricties en nieuwe economische barrières zullen vooral een hindernis zijn voor landen en groepen die ook net het meest kwetsbaar zijn voor de klimaatcrisis. Denk aan lage-inkomenslanden en inheemse gemeenschappen. Dat opnieuw net dié stemmen het minst zwaar zouden doorwegen, deed Greta Thunberg de verklaring ontvallen dat ze niet naar Glasgow zou afzakken indien niet iedereen in dezelfde omstandigheden kan deelnemen. Ook een groep klimaatorganisaties van over de hele wereld stuurde een belangrijk signaal naar de organisatoren van de klimaattop: als het niet fysiek én volwaardig kan, dan is uitstel opnieuw de enige optie.

Greta Thunberg verklaarde al dat ze niet naar de klimaattop zou afzakken indien niet iedereen in dezelfde omstandigheden kan deelnemen.

KLIMAATDIPLOMATIE BETEKENT OOK VACCINDIPLOMATIE

Het geeft het debat over de coronavaccins een extra dimensie. Zolang de patenten niet worden opgeschort, staan niet alleen de directe gezondheid van miljarden mensen en een effectieve aanpak van de pandemie onder druk maar in het verlengde daarvan ook de aanpak van de klimaatcrisis. De klimaaturgentie is zo hoog dat we het ons niet kunnen permitteren om nog een jaar te verliezen. Tegelijk is het allerminst een optie om de onderhandelingen halvelings te voeren met enkel die landen die gulzig het grootste deel van de coronavaccins opslokten. Het zijn niet toevallig grotendeels dezelfde landen die gretig de atmosfeer vol broeikasgassen pompen.

Uitstel van de onderhandelingen hoeft geen uitstel van klimaatactie te betekenen. Maar daar gaat het ook over. Zo lang de gezondheidscrisis prioritair is, zien we dat effectieve klimaatactie op de achtergrond verdwijnt. De economische impact van de pandemie zet bovendien druk op de middelen die voorhanden zijn voor klimaatbeleid. Een 'groene heropbouw' kan pas echt starten wanneer alle landen het virus hebben overwonnen. Patenten staan dus in de weg van klimaatactie en klimaatdiplomatie wordt zo ook vaccindiplomatie. De EU wil zich graag profileren op het ene, maar stelt zich uiterst terughoudend op tegenover het andere.

De EU wil zich graag profileren op klimaatactie, maar stelt zich uiterst terughoudend op tegenover het opheffen van patenten.

Bovendien is het debat over technologie-transfers heel relevant in het kader van de mondiale aanpak van de klimaatcrisis. Denk aan vormen van hernieuwbare energie maar even goed droogte-resistente gewassen. Het VN Klimaatverdrag is daar duidelijk over: 'rijke' landen hebben verantwoordelijkheden ten aanzien van lage-inkomenslanden, zowel wat betreft de ontwikkeling van als de toegang tot de nieuwste technologieën. Hoe dit precies vorm moet krijgen is bijna dertig jaar later nog steeds voer voor discussie. De beslissing over de patenten op de coronavaccins zet dus ook op dat vlak de toon.

VACCINRECHTVAARDIGHEID VOOR HET KLIMAAT

De slogan 'voor het klimaat bestaat geen vaccin' werd de afgelopen tijd populair en is natuurlijk juist, maar toch is het belang van vaccinrechtvaardigheid voor het klimaat niet te onderschatten. De keuzes die we op dat vlak maken, bepalen de richting van de 'post-corona' samenleving: verder op het neoliberale elan waar winsten van enkele multinationale bedrijven de bovenhand halen op de gezondheid en veiligheid van miljarden mensen, of een omslag naar een meer gelijke en duurzame samenleving die op inclusieve manier de strijd aangaat tegen de globale uitdagingen waar we voor staan.

• column
• klimaattop
• Corona
• patenten