De resultaten van de jaarrapporten van de OCMW's beginnen stilaan binnen te sijpelen. Wat al langer voelbaar was op het veld, toont zich duidelijk in de cijfers: het aantal hulpvragers dat aanklopt bij het OCMW is met meer dan een derde gestegen. Er dreigt een ernstig personeelstekort. Kunnen de OCMW's in die context nog kwalitatieve hulp blijven garanderen?

50% EXTRA AANVRAGEN VOOR FINANCIËLE HULP

Die nieuwe hulpvragen komen natuurlijk vaak van mensen die door de Covid 19-crisis hun inkomen zijn verloren. Van de mensen die in het stelsel van tijdelijke werkloosheid terechtkwamen, zag een groot deel zich genoodzaakt om beroep te doen op het OCMW. Immers, velen onder hen moesten maandenlang wachten op de eerste uitbetaling van hun uitkering. Die vragen om tijdelijke financiële hulp stegen met ongeveer de helft in 2020. Anderen zagen hun inkomen dalen tot onder het barema van het leefloon. Dat resulteerde in 5.000 extra leefloners ten opzicht van het jaar voordien.

Maar de grootste stijging situeert zich in de populatie van mensen die vandaag nog altijd over een loon of uitkering beschikken. Ze hebben een inkomen dat hoger ligt dan het leefloon, maar slagen er steeds moeilijker in om de eindjes aan elkaar te knopen. Dat leidt tot meer vragen om voedselhulp, en meer nood aan schuldbemiddeling.

68% MEER VRAGEN OM VOEDSELHULP

Sinds de eerste lockdown in maart 2020 is de vraag naar voedselhulp via het OCMW gestaag blijven stijgen. Uiteindelijk lag de vraag in december 2020 maar liefst 68% hoger dan het jaar voordien. Concreet gaat het om een totaal van ongeveer 60.000 hulpvragen. Het is een cijfer dat weliswaar te nuanceren valt. Het betreft hier de vraag naar voedselondersteuning via de OCMW's, maar er zijn nog tal van organisaties die voedselhulp bieden en waar een doorverwijzing vanuit het OCMW niet vereist is. De cijfers slaan dus slechts op een fractie van de gezinnen die een dergelijke vorm van materiële hulp nodig heeft. Anderzijds hebben de OCMW's in 2020 een federale toelage ontvangen om extra voedselhulp te bieden aan hun cliënteel, wat uiteraard heeft geresulteerd in een toenemend aanbod. Maar het signaal vanuit de voedselbanken toont duidelijk aan dat de meeste kwetsbaren het zwaar te verduren krijgen. Sinds een jaar kampen zij met een tekort aan schenkingen van voedingsproducten en kunnen zij de vraag onvoldoende bijhouden.

27% EXTRA AANVRAGEN VOOR SCHUDHULPVERLENING

Een tweede opvallende stijging van het aantal hulpvragen bij de OCMW's is te vinden bij de mensen die nood hebben aan hulp bij het beheersen van hun schuldenlast. Bij wie al weinig financiële buffers had en het inkomen door corona zag dalen, stapelen de onbetaalde facturen zich razendsnel op. Ook de extra energiekosten als gevolg van de lockdown is in veel gezinnen de druppel die de schuldenemmer doet overlopen.

ZUURSTOF VOOR HET OCMW

Uit deze cijfers blijkt duidelijk dat de OCMW's flink wat extra werk op de plank kregen. Dat is zowel bij de Vlaamse als bij de federale regering niet in dovemans oren gevallen. Nee, de lokale besturen ontvingen sinds vorig jaar een reeks toelagen en subsidies om een antwoord te kunnen bieden op de acute noden van haar meest kwetsbare burgers, voor een groot deel via de OCMW's.

Maar er is een probleem met die steunmaatregelen. De miljoenen aan middelen zijn hopeloos versnipperd. Bovendien zorgt de strakke bestedingstermijn ervoor dat ze snel moeten worden ingezet. Geen tijd voor behoefteanalyses of voor de realisatie van intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. Er zijn ook weinig tot geen mogelijkheden om extra personeel aan te werven met deze middelen. De subsidies zijn bijna allen bestemd voor directe aanvullende financiële hulp aan de cliënt. Zo konden heel wat gezinnen al een laptop aankopen – een absolute noodzaak in deze tijden – of werden er overal te lande consumptievouchers uitgedeeld aan mensen in armoede om hun koopkracht te versterken.

SOCIALE DIENSTEN HAPPEN NAAR ADEM

Het verwerken van de stroom aan nieuwe steunaanvragen en van al die tijdelijke subsidies heeft tot een torenhoge werkdruk binnen de OCMW's geleid. Kunnen de sociale diensten met dergelijke personeelstekorten nog voldoende kwalitatieve hulpverlening bieden?

Kunnen de sociale diensten met dergelijke personeelstekorten nog voldoende kwalitatieve hulpverlening bieden?

En laat ons niet vergeten dat de grote beproeving nog moet komen. Het federaal Planbureau voorspelt een golf van faillissementen en ontslagen waarna de OCMW's opnieuw een toestroom van hulpvragers zullen te verwerken krijgen. Er is duidelijkheid nodig over welke relancemaatregelen er nog in de richting van de lokale besturen komen ter ondersteuning van haar meest kwetsbare burgers. Het is inderdaad – zoals met de recente toelagen gepoogd wordt – van groot belang om blijvend de OCMW's te stimuleren om in deze moeilijke tijden aanvullende financiële hulp te bieden aan hun cliënten. Maar vergeet daarbij niet dat er ook voldoende maatschappelijk werkers moeten zijn om die hulp, samen met de broodnodige begeleiding, toe te kennen. De sociale diensten happen naar adem. Laat ze niet stikken onder de coronadruk.

• column
• OCMW
• Corona