De prijs voor de meest stigmatiserende uitspraak van het jaar is nu al gekend. Nog voor er sprake was van een algemeen verbod op niet-essentiële reizen, vroeg schepen van Sociale Zaken en Welzijn in Geraardsbergen, David Larmuseau (CD&V), aan de federale regering om buitenlandse niet-essentiële reizen van mensen met een leefloon tijdelijk te kunnen verbieden. Larmuseau wilde een reisverbod én de mogelijkheid om het leefloon te schorsen voor wie zich niet aan dat verbod houdt. Dat was volgens hem nodig om de 'zwakke burgers' in zijn stad te beschermen. Ongeveer in diezelfde periode moesten scholen in Edegem en Kontich dicht, nadat een vrouw was gaan skiën en zich vervolgens niet volledig aan de quarantainemaatregelen had gehouden, waardoor 5.000 mensen in lockdown moesten. "Te betreuren" noemde burgemeester van Edegem, Koen Metsu (N-VA), dat voorzichtig. Zijn collega-burgemeester van Kontich, Bart Seldeslachts (N-VA), was nog genuanceerder: "Laten we geen heksenjacht organiseren." Daarin heeft hij natuurlijk gelijk, een publieke lynchpartij is laakbaar. Maar beeld je eens in: wat als ... dit iemand met een leefloon was geweest?

Unia constateert een sterke neiging om schuldigen of zondebokken aan te wijzen.

De coronacrisis hakt er zwaar in. Ze heeft het onderlinge wantrouwen bij de burgers aangewakkerd; Unia constateert een sterke neiging om schuldigen of zondebokken aan te wijzen. De jodenhaat piekt weer. Maar het wantrouwen is toch vooral voor de onderkant van de samenleving. De getuigenissen vanuit het oog van de coronastorm in dit nummer zijn nochtans ontnuchterend. In het OCMW, het CLB, de Voedselbedeling en wellicht nog vele andere plekken waar mensen in nood worden geholpen, staat het water tot aan de lippen. Op de Vlaamse regering moet men niet rekenen, zo lezen we in het stuk van Anne Van Lancker. Het woord 'armoede' staat zelfs geen enkele keer vermeld in het Vlaamse relanceplan. Zo'n 1,5 miljoen mensen waren in het voorbije jaar een periode tijdelijk werkloos, vaak al de meest kwetsbare profielen op de arbeidsmarkt. Dat het snel kan gaan lezen we in de getuigenis van Annelies, neergeschreven door Lieselotte Van Hoecke: op een jaar tijd gleed Annelies af van maatschappelijk werker bij het OCMW tot in de wachtzaal van het OCMW. Net zoals vele andere tijdelijk werklozen bevindt Annelies zich vandaag in financiële moeilijkheden door de grote vertragingen van de uitkeringen bij de Hulpkas voor Werkloosheidsuitkeringen. Hierdoor kloppen veel tijdelijk werklozen noodgedwongen aan bij het OCMW.

Hoe groot is het contrast met de snelle steunmaatregelen die de verschillende overheden uitvaardigden voor zelfstandigen en ondernemers. De hinderpremie, de compensatiepremie, de ondersteuningspremie, het overbruggingsrecht … allen werden vliegensvlug, in volle vertrouwen en – zeker in de eerste lockdown – met amper criteria uitgevaardigd. Hier geen sprake van wantrouwen. Toch liep het misbruik, volgens onderzoeksbureau Graydon, vooral in die beginperiode op tot 10 à 15% van de totale steun, vaak door zogenoemde zombiebedrijven.

Neen, het wantrouwen is vooral bestemd voor de onderkant van de samenleving. Dat is al langer dan vandaag zo. Uit 'De foto van Vlaanderen', in 2014 genomen door de VRT, bleek 74% akkoord met de stelling dat 'misbruiken de sociale zekerheid bedreigen'. Vooral het werkloosheidsstelsel was kop van jut. Iedereen die ooit werkloos is geweest, zal het bevestigen: het ergste aan werkloos zijn, is het wantrouwen. Hoewel de sociale fraude systematisch wordt overschat en qua bedragen in het niets verdwijnt in vergelijking met de fiscale fraude, wekken bepaalde media en politici de indruk dat de misbruiken bij uitkeringen massaal zijn. Daarover stevig communiceren is een beproefd recept. We horen pleidooien om privédetectives af te sturen op mensen met een leefloon van wie wordt vermoed dat ze eigendom in het buitenland hebben en ook werklozen moeten uit hun 'comfortabele hangmat' worden geklopt. Zo hard we zijn voor de onderkant, zo zacht zijn we voor de bovenkant. In Vlaanderen zijn de subsidies voor ondernemers tussen 2014 en 2019 verdubbeld tot 400 miljoen euro. En op federaal niveau werd de vennootschapsbelasting voor grote bedrijven verlaagd van 33% naar 25%, wat jaarlijks miljarden kost. Dit alles zonder voorwaarden.

Zo hard we zijn voor de onderkant, zo zacht zijn we voor de bovenkant.

Van de solidariteit met en het vertrouwen in de bedrijfsleiders, kunnen de kwetsbaren in onze samenleving alleen maar dromen. Voor hen is wantrouwen de leidraad. Ons sociale zekerheidssysteem is een labyrint aan protocollen. Wantrouwen uit zich in de vele regeltjes en administratie. Hoezeer het wantrouwen is doorgesijpeld in overheidsorganen, die neutraal horen te zijn, zagen we met de toeslagenaffaire die het kabinet-Rutte III deed vallen. Zeker 26.000 Nederlanders werden slachtoffers van onterechte fraudeverdenkingen met de kinderopvangtoeslag. De fraudejacht van de Belastingdienst bleek net een tikkeltje harder voor mensen met een tweede nationaliteit of een buitenlandse achternaam. Ook de rechterlijke macht en de beide Kamers mogen diep beschaamd in de spiegel kijken. Een overheid die kwetsbare gezinnen in de financiële afgrond duwt, het is een schandaal zonder weerga.

In deze donkere tijden lezen we berichten over Dubai, rebelse feeststad waar steeds meer Belgen corona ontvluchten. Ze kunnen er feesten, zonnen en consumeren. Mensen met een leefloon zal je er evenwel niet aantreffen. Ze gaan niet skiën of op citytrip. Hooguit gaan ze op bezoek bij familie in het buitenland. Het familiaal gemis in gemengde families is zwaar om dragen, maar daar wordt nooit over gesproken. Vaak heeft men elkaar al een jaar niet meer gezien. Er is nu een verbod op niet-essentiële reizen. Het geeft te denken: hoe essentieel is het om je familie nog eens te zien?

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 2 (februari), pagina 2 tot 4

• edito
• wantrouwen
• Corona