Het interessante aan voorspellingen is dat ze bijna nooit echt uitkomen, weersvoorspellingen uitgezonderd. Ze zijn immers als luchtballonnen zonder stuurman. Ze lijken goed van start te gaan, zitten vol hete lucht en komen uiteindelijk nergens terecht. En toch zijn ze interessant. Ze doen ons inzien waar best gestart wordt, hoe luchtstromen een traject kunnen bepalen en hoe thermiek een vliegende mand hoger in het luchtruim kan tillen.

En als het over Joe Biden gaat, dan zit die mand vol, soms ambitieuze, plannen. Van klimaatverandering over immigratie en inkomensverdeling naar een herstel van de begrippen 'betrouwbaar' en 'bondgenoot' in het Amerikaanse buitenlands en handelsbeleid. En dan gaat het nog niet over de coronavaccins en het herstel van een zwaar gehavende economie. Maar de start wordt er niet makkelijker op met een uittredende president die de transitie eerder moeilijk dan gemakkelijk heeft gemaakt en die 40% van de Amerikaanse kiezers heeft kunnen overtuigen dat Bidens presidentschap 'gestolen' werd en dat samenwerking met hem dus niets minder dan hoogverraad betekent. Tegelijkertijd zit er in Bidens mand wél een stuurman en dan nog wel één die het systeem in Washington DC van binnen en buiten kent. We moeten al tot de oudere Bush (1989-1993) teruggaan om dergelijke presidentiële ervaring terug te vinden. En er is natuurlijk ook de opluchting in binnen- en buitenland dat Trump – althans voorlopig – op vakantie moet naar Mar-a-Lago (Moskou, Jeruzalem, Riyad en Abu Dhabi niet te na gesproken). Tegelijkertijd is Biden verkozen door een heterogene groep van kiezers met op verschillende punten tegengestelde verwachtingen.

In dit artikel wordt in eerste instantie op Bidens plannen ingegaan. Wat zit er in zijn mand? Tegelijkertijd kijken we ook naar de elementen die de realisatie van die plannen kunnen hinderen of bevorderen. Is het een mand vol illusies? In laatste instantie maken we een inschatting. Wordt het een stuurloze vlucht of niet? En wat betekent dit voor de VS en de wereld?

BINNENLANDSE PLANNEN

Bovenaan Bidens agenda zal ongetwijfeld de coronacrisis staan. Centraal staan hier het respect voor de afstands- en mondmaskerregels, een gerichte ondersteuning van schoolheropeningen, de levering van beschermingsmateriaal en financiële steun, vooral ook aan de kleine rurale gezondheidscentra die veelal reeds op de rand van de financiële afgrond staan, de organisatie en financiering van de vaccinverdeling samen met de staats- en lokale overheden en de verbreding van de vaccinatiebereidheid bij de bevolking.

De economische crisis staat eveneens bovenaan de agenda. De werkloosheid ligt naar Amerikaanse normen hoog – 6,7% van de beroepsbevolking en 12% als men ook naar de verborgen werkloosheid kijkt – en de armoede grijpt om zich heen. Ruim 12 miljoen mensen dreigen door huurachterstal hun woonst te verliezen en voedselbedelingscentra krijgen steeds meer middenklassers over de vloer. Het is dan ook niet verbazend dat Biden het recent goedgekeurde steunpakket van 900 miljard dollar een 'down payment' noemde. De Republikeinse Partij heeft daar andere ideeën over. Voor hen vormt 900 miljard het uiterste wat aanvaardbaar is. Inderdaad, na de aanvaarding van enorme begrotingstekorten onder Trump is er plots groeiende weerstand nu Biden op de drempel van het Witte Huis staat.

Biden wil het minimumloon van 7,25 dollar per uur voor de hele VS naar 15 dollar per uur verhogen.

Ook wil Biden dat het huidige minimumloon van 7,25 dollar per uur voor de hele VS naar 15 dollar per uur wordt verhoogd. Federale wetgeving is daarvoor nodig. Samen met massale nieuwe overheidsinvesteringen in groene technologie en infrastructuur zou dit alles een sterke impuls aan de Amerikaanse economie moeten geven. Een deel van de betrokken inkomsten zou van een belastingverhoging moeten komen die tot de hoogste inkomensgroepen (400.000 dollar per jaar) beperkt zou blijven. Een ander deel zou van overheidsleningen komen die momenteel met een lage rentekost kunnen worden aangegaan. In de belastingverhoging zou de middenklasse buiten schot blijven.

Naast economie en inkomensverdeling, staat de strijd tegen klimaatverandering bovenaan Bidens agenda. Dit houdt in eerste instantie in dat een brede waaier van presidentiële besluiten uit de Trump-periode moeten worden teruggeschroefd. Verschillende van deze hadden immers Obama's milieumaatregelen ondermijnd, waaronder diens belangrijke Clean Power Plan en zijn strengere energie-efficiëntienormen voor wegverkeer (de CAFE-standaarden). Tevens wil Biden elke nieuwe gas- en petroleumontginning op federaal land verbieden. Vandaar ook dat Trump in de laatste weken van zijn presidentschap nog snel en geestdriftig ontginningslicenties wist te veilen. Ook al zal het tijd kosten om deze plannen waar te maken – de te volgen procedures kunnen meer dan een jaar in beslag nemen – in principe gaat het hier vooral om 'laaghangend fruit' omdat er geen slopende onderhandelingen met het Congres voor nodig zijn. Ook de herintrede van de VS in het Akkoord van Parijs van december 2015 behoort tot dit 'laaghangende' fruit.

Dergelijk fruit valt ook te plukken wat immigratie betreft. Veel van Trumps maatregelen behoorden immers tot de discretionaire beleidsruimte van de uitvoerende macht. Dus moet het voor Biden niet al te moeilijk zijn om het door hem beloofde aantal op te nemen vluchtelingen te verhogen van 18.000 tot 125.000 per jaar. Ook wat de bouw van de muur met Mexico betreft, kan hij zoals beloofd de werkzaamheden gewoon stilleggen. Evenzeer duidelijk is dat hij de reeds gebouwde delen niet zal laten afbreken. De belofte om geen asielzoekers meer naar Mexico terug te zenden in afwachting van een Amerikaanse beslissing – Trumps bekende Migrant Protection Protocols (MPP) – zal evenwel tijd vragen, zoals Biden recent aankondigde. Men vreest immers dat een snelle afschaffing van het MPP een toevloed van asielzoekers vanuit Centraal-Amerika op gang zal brengen. Tot slot kan Biden ook opnieuw aanknopen met Obama's beleid ten aanzien van de zogenaamde Dreamers, volwassenen die als kind illegaal in de VS zijn terechtgekomen. Op deze wijze kan de dreiging van een nakende deportatie voor deze sterk aangroeiende groep van 770.000 mensen tijdelijk weggenomen worden.

Biden zal de reeds gebouwde delen van de muur met Mexico niet laten afbreken.

Naast het laaghangende is er natuurlijk ook het hoger hangende, en dus moeilijk bereikbare fruit omdat hier wetgeving – en dus een vergelijk met het Congres – voor nodig is. Voor milieu gaat het in eerste instantie om de financiële middelen die nodig zijn voor de massale groene investeringen van Bidens milieuplan (2.000 miljard dollar over vier jaar). Die zijn nodig om de belofte waar te maken dat de Amerikaanse elektriciteitsproductie tegen 2035 CO2-vrij zal zijn en om belangrijke stappen te kunnen zetten naar de beloofde Amerikaanse klimaatneutraliteit tegen 2050. Netelig in deze context is kernenergie, gezien Bidens plan om daarom ook hierin te investeren in eigen rangen op verzet stuit.

Wat immigratie betreft, is het hooghangende fruit vooral te vinden bij de wetgeving die nodig is om een belangrijk deel van de 11 miljoen illegalen in de VS een pad te bieden naar legalisering en staatsburgerschap. In principe hebben zowel Democraten als Republikeinen hier belang bij. Ook al hebben de eersten bij de laatste verkiezingen pluimen bij de snel groeiende groep Latino/a kiezers gelaten, de grootste onvervulde wens bij deze diverse groep bestaat toch uit de hoop dat de Democraten eindelijk het pad naar een legalisering zullen effenen. Tegelijkertijd is er bij een deel van de Republikeinse Partij het besef dat het positieve effect van Trumps machismo bij een deel van de Latino/a kiezers de eigen score bij deze groep maar tot op zekere hoogte kan versterken. Wil de partij hier nog winst boeken, dan is legaliseringswetgeving noodzakelijk. Een coalitie van de Democraten met een deel van de Republikeinen in het Congres zou hier dus mogelijk kunnen zijn. Maar makkelijk wordt het niet, omdat aan Republikeinse zijde een dergelijke realisatie toch eerder als winst voor Democraten dan voor henzelf wordt gezien.

BUITENLANDS EN HANDELSBELEID

En wat met Bidens buitenlands en handelsbeleid? De verwachtingen hierover zijn in grote delen van de wereld hooggespannen. Na Trump hoopt men immers dat de term 'bondgenoot' die betekenis terugkrijgt en impulsiviteit als factor zou verdwijnen. Voor Europa speelt hier als belangrijk element de vaststelling mee dat Joe Biden instinctief de sterkst Transatlantische president wordt sinds de George H.W. Bush (1989-1993). De Amerikaans-Europese band wordt door Biden inderdaad als een tegengewicht tegen China's opkomst gezien. Tegelijkertijd is er ook realisme. Ook al wenst Biden – aldus aankomend buitenlandminister Anthony Blinken – geen 'artificiële' handelsconflicten met de EU, conflicten zelf zullen er wel zijn. Er zijn immers onderling tegengestelde belangen en opvattingen over handel. De TTIP-discussie van weleer heeft dat duidelijk gemaakt. Ook is recent – in de onderhandelingen met China over een Comprehensive Investment Agreement – gebleken dat Europa zijn eigen aanpak van China wil blijven uitstippelen.

Wat de 2%-defensienorm binnen de NAVO betreft zal de druk op Europa blijven bestaan, zij het dan met een andere stijl. Belangrijk is hier dat de belofte om minimum 2% van het bbp aan defensie te besteden het jaar 2024 als einddoel bevat, het laatste volledige jaar van het Biden-presidentschap. Tegelijkertijd hoopt men in Europa dat het Biden-team bereid zal zijn de Europese bijdrage aan internationale veiligheid in te schatten op basis van een criterium dat breder is dan het percentage van een bbp besteed aan defensie. Die hoop is niet helemaal ongegrond omdat Biden er zelf van overtuigd is dat veiligheid ook een zaak van economische ontwikkeling is en dat steun aan dergelijke ontwikkeling deel van een veiligheidsbeleid moet uitmaken. En precies hier staat Europa toch sterker (of minder zwak) dan de VS zelf.

Waar Biden en Europa elkaar zeker zullen vinden, is in de herintreding van de VS in het akkoord over de Iranese denuclearisatie, het JCPOA van 2015. Het zal de relaties tussen Bidens Amerika en Israël bemoeilijken. Net zozeer als met Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Egypte.

En wat met met China? Eigenlijk is het hier koffiedik kijken.

En wat met met China? Eigenlijk is het hier koffiedik kijken. Dat China een strategische concurrent van de VS is, is duidelijk. Zowel Trump als Xi Jinping hebben daaraan bijgedragen, evenals de sterke Chinese economische opkomst sinds de jaren 2000. Verschuivende handelspatronen die eruit voortkwamen hebben in de VS het beeld wortel doen schieten dat China de belangrijkste factor vormt in het Amerikaanse industriële verval. Dit beeld is bij de Democraten veel sterker dan bij de Republikeinen. Net zoals Trump, gelooft ook Biden dat het handelsbeleid zodanig moet worden gevoerd dat dit verval omgekeerd wordt in heropkomst. Protectionisme is daar ten dele voor nodig. Ook moet er met een vergrootglas gekeken worden naar de hoogtechnologische producten die de VS naar China exporteert en naar de Amerikaanse bedrijven waarover Chinese investeerders controle proberen te verwerven. De groeiende militaire concurrentie tussen China en de VS in de maritieme gebieden ten oosten en zuiden van China, en de grote vooruitgang die China hier onder Xi heeft bereikt, versterkt die gepercipieerde nood aan een dergelijke vergrootglas aanzienlijk. Met Biden wordt dit niet anders. Tegelijkertijd valt te verwachten dat Biden, meer dan Trump, China in het Noord-Koreaanse nucleaire dossier nodig zal hebben. Gezien van hem niet verwacht wordt dat hij Trumps persoonlijke diplomatie ten aanzien van Kim Jong-un zal verderzetten.

KANSEN ÉN OBSTAKELS

In de realisatie van zijn plannen zal Biden kansen én obstakels tegenkomen. Gezien Trump heel wat van zijn plannen via regelgeving heeft kunnen waarmaken, kan Biden hier net hetzelfde doen. Buiten lange procedures ligt er weinig in de weg om hier volop voor te gaan. Ook in zijn buitenlands beleid kan de nieuwe Amerikaanse president grotendeels zijn eigen accenten leggen. Toch zijn er ook een aantal obstakels. Daar waar wetgeving nodig is, zullen de nipte meerderheden in het Congres Biden parten spelen. Beide partijen zijn daardoor immers kwetsbaar en zullen de ogen op de Congresverkiezingen van november 2022 richten. Met een intern verdeelde Democratische Partij en zetels die vooral bij de gematigde Democraten wankelen, wordt het echt moeilijk om deze Democraten én de sterker geworden progressieve vleugel op één lijn te houden. Tegelijkertijd moet afgewacht worden of Trump de druk bij de Republikeinen nog hoog kan houden na de raid op het Capitool, terwijl de conservatieve vleugel van deze partij haar hervonden begrotingsdiscipline volop zal uitspelen om de Democraten slechts vier en geen acht jaar in het Witte Huis te gunnen.

Bidens ballon zal dus wel opgaan met een ervaren stuurman aan boord. Maar de mand is zwaar en er zitten gaten in het zeil. De kans dat het geheel onderweg in bomen zal blijven hangen, is niet gering. Het wordt dus een echte uitdaging voor Biden om heelhuids zijn bestemming te bereiken.

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 1 (januari), pagina 54 tot 59

• VS
• presidentschap
• Biden