Iedereen is socialist, schreef Conner Rousseau bij het uitbreken van de coronacrisis. Of dat nu ook voor Jan Jambon geldt, is nog altijd de vraag. Maar eerlijk is eerlijk, de minister-president verraste met zijn Septemberverklaring. Geen spoor van het vechtfederalisme van Zuhal Demir of het calimerogedrag van Bart De Wever. Jambon toonde zich zowaar een vooruitgangsoptimist. Hij zocht in zijn Septemberverklaring het antwoord op de coronacrisis in investeringen. That's the way to go. Dat zeggen wij al maanden.

Alleen is er een flinke 'maar'. Ik leg graag uit waarom. Bij de start van zijn regering verklaarde Jambon dat Vlaanderen in topvorm was. De burgemeester van Brasschaat bleef op die manier blind voor de uitdagingen waarmee veel Vlamingen worstelen. Vlamingen die keihard werken maar niet het gevoel hebben dat ze vooruitgaan in het leven. COVID19 legde op een harde manier de blinde vlekken van jaren besparingsbeleid in Vlaanderen bloot.

Onze woonzorgcentra bleken niet in staat het virus in te dijken, al het harde werk van het zorgpersoneel ten spijt. Jarenlange onderfinanciering en 'focus op winst'-modellen hadden de weerstand tegen het virus dermate aangetast dat – eens binnen – het wild om zich heen kon slaan met vele duizenden doden tot gevolg.

Studie na studie tonen aan dat ons onderwijs achteruitgaat. De kwaliteit daalt en de kloof wordt steeds groter. Experten breken zich al jaren het hoofd over de oorzaken en de oplossingen. Maar toen het virus de scholen deed sluiten, bleek plots een substantieel deel van de leerlingen niet eens over internet of een laptop te beschikken, terwijl scholen al jaren smartschool gebruiken. Kan een kloof dan verbazen? Leerkrachten zetten alle digitale zeilen bij. Maar elke dag zonder school vergrootte de kloof.

COVID19 toont ook de pijnpunten van het Vlaamse woonbeleid en de invulling van groene én gemeenschappelijke ruimte. Een klein huurappartement – 'want kopen zit er nu eenmaal niet meteen in, zeker nu de woonbonus is afgeschaft' – bleek van de ene op de andere dag veel te krap. Koppels werkten op elkaars schoot, terwijl kinderen dag in dag uit 'gepreteached' werden, snakkend naar een tuin of speelruimte in de buurt. Ruimte werd plots ons meest kostbare bezit. Maar als de woningprijzen alleen maar de pan uitswingen, wat doe je dan?

Bovenal drukte COVID19 Jambon met de neus op de feiten: Vlaanderen verkeerde helemaal niet in topvorm toen corona uitbrak. COVID19 ontblootte in alle hevigheid de kwetsbaarheid van Vlaanderen. Niet alleen verloren duizenden Vlamingen hun inkomen, maar was het einde van de maand plots voor vele Vlamingen keihard bikkelen. Het kan niet anders dat ook Jan Jambon keihard geschrokken is, als hij zo lang bleef verkondigen dat Vlaanderen voor COVID19 in topvorm was.

De vraag is nu, wat deze Vlaamse regering zal doen om die kwetsbare Vlamingen te beschermen en weer vooruit te helpen? Het antwoord op die vraag is voorlopig nog altijd het antwoord van de vorige minister-president, Geert Bourgeois. Deze Vlaamse regering huldigt nog altijd – en dat boven alles – het economisch adagio van 'a rising tide lifts all boats': als de economie aantrekt, gaat het automatisch goed met alle Vlamingen. Met een stevige investeringsagenda in innovatie, digitalisering en infrastructuur wil Jambon de economie opnieuw op gang trekken en daar zullen alle Vlamingen de vruchten van plukken, zo stelt hij. De geschiedenis toont echter aan dat dit een illusie is.Ze leert dat een stijgend tij sommige boten doet stijgen, maar vooral veel meer mensen laat verdrinken.

Wat dan wel? Wat we nodig hebben is een sterk sociaal investeringsprogramma, waarbijinvesteringen in stenen gepaard gaan met investeringen in mensen. Die combinatie is ook het fundament van onze New Social Deal die we in mei voorstelden. Alleen zo timmer je aan een duurzame uitweg uit deze crisis.

Jammer genoeg blijven die sociale investeringen hangen in een grote flou artistique. Zo noemde Jambon besliste budgetten en extra middelen vlot in één adem, wat het ergste doet vermoeden. Wat met investeringen in sterke leerkrachten en gelijke onderwijskansen? Wat met betaalbaar wonen? Wat met de strijd tegen armoede? (het nieuwe Vlaams armoedeplan verraadt alvast niet veel ambitie) Wat met investeringen in onze helden van de zorg? Wat met het wegwerken van de ellenlange wachtlijsten? Een snelle blik op het centenboekje leert alvast dat daarvoor geen euro extra wordt voorzien. En zo dreigen mooie woorden de kloof in Vlaanderen helaas nog te vergroten.

Jan Jambon zegt zelf geïnspireerd te zijn door Jan Van Eyck. Historisch besef is goed, maar voor een sociale investeringsagenda had hij zijn inspiratie misschien beter in het heden gezocht. Er zijn in Vlaanderen tal van goede voorbeelden van lokale besturen die investeringen aan sociaal beleid koppelen. In Leuven, de innovatiehoofdstad van Europa, koppelt Mo Ridouani innovatie aan stevig sociaal beleid omdat een vooruitstrevende stad niemand achterlaat. In Antwerpen voorziet Jinnih Beels 40 miljoen voor betaalbare en gezonde schoolmaaltijden, omdat leren niet lukt op een lege maag. In Kortrijk innoveert Philippe De Coene continu met betrekking tot het armoedebeleid, omdat stilstand achteruitgang betekent. Het zijn maar enkele voorbeelden die de Vlaamse regering tot inspiratie kunnen dienen.

Samengevat: investeren loont. Meer nog, het is de beste manier om te sparen voor de toekomst. Maar als je alleen focust op de cijfers en de economie, en niet op wat de Vlamingen en hun kinderen nu zelf meer dan ooit nodig hebben, zal die investering enkel ten goede komen aan wie het vandaag al goed heeft. Misschien vindt Jan Jambon dat best oké, maar ik niet. Vlaanderen zal pas weer in topvorm geraken als élke Vlaming erop vooruitgaat.

Samenleving & Politiek, Jaargang 27, 2020, nr. 8 (oktober), pagina 48 tot 49

• Septemberverklaring
• Jan Jambon
• sp.a