Drie maanden stonden de vliegtuigen in heel Europa aan de grond. De volledige luchtvaartsector lag en ligt dus letterlijk op haar gat. De sector waarvan al lang geweten is dat ze een zware impact heeft op klimaat, blijkt niet in staat zelfstandig de crisis door te komen. De overheid, wij dus, hebben diep in de buidel moeten tasten om de sector een doorstart te gunnen. Maar is het maatschappelijk gezien wenselijk dat na corona alles terug naar af gaat?

Sinds het uitbreken van de coronacrisis kreeg de luchtvaartsector reeds om en bij de 30 miljard. Best raar voor een sector die al serieus gepamperd wordt door het toekennen van verschillende privileges. Zo worden noch op vliegtickets, noch op de vervuilende kerosine, taksen geheven. Het vliegend personeel valt – bijna in heel Europa – buiten de reguliere arbeidswetgeving. In België bijvoorbeeld gelden de 38-urenwerkweek of de feestdagen niet voor vliegend personeel. En, last but not least, mag men gratis gebruik maken van het luchtruim. Een sector die teert op lage lonen, behalve voor piloten, zeer flexibel personeel en vervuiling van onze lucht is zo ziek als de planeet zelf. De maatregelen die overheden gekoppeld hebben aan de staatssteun zijn een lachertje. Vaak verergeren ze de sociale miserie en is het klimaatluik ervan niet eens de naam 'schaamlapje' waardig. Het onweer waar de luchtvaart is in terechtgekomen, is nog niet overgewaaid. Studies van de Europese transportvakbond ETF wijzen erop dat er een tweede golf van steunaanvragen en mogelijke faillissementen aankomt. COVID-19 flakkert weer op. Passagiers durven niet te boeken omwille van de onzekere toekomst en de kosten om te vliegen gaan opnieuw omhoog omwille van gebrek aan volle toestellen. De luchtvaartsector is doodziek en hier lijkt geen beterschap in te komen. De grootste Europese luchtvaartmaatschappij Ryanair heeft zijn strategie al klaar: aan zo laag mogelijke prijzen tickets verkopen om de vraag weer aan te zwengelen en de concurrentie definitief te kraken. Willen we deze weg blijven volgen of kan het anders?

Luchtvaart en treinen zijn zowat met elkaar verstrengeld als kerncentrales met andere energiebronnen. Men durft pas te investeren als men zeker weet dat de toxische concurrentie op termijn ermee stopt. Investeren in alternatieve transportmiddelen kan alleen maar als er een duidelijk kader wordt gecreëerd op meerdere jaren waarbinnen luchtvaart wordt afgebouwd en alternatieven stapsgewijs worden opgebouwd. Stap voor stap dienen luchtvaartroutes vervangen te worden door hogesnelheidslijnen. Een stapsgewijs plan dat hand in hand gaat met de vernieuwing en uitbreiding van ons Europees spoornetwerk. Hier en daar een nachttrein opnieuw laten rijden is mooi, maar het is niet voldoende. De luchtvaartsector moet grondig worden herdacht en gereguleerd. We geven een aantal mogelijkheden hoe dit kan:

• Gebruik bestaande infrastructuur. Als men een shift naar meer treinverkeer wil realiseren, moet de infrastructuur en bijhorend personeel mee groeien. Gezien de ligging en bestaande infrastructuur van de luchthaven zou het zonde zijn om deze niet in te schakelen. Maak van de luchthaven een transporthaven waar internationaal trein- en vliegverkeer in elkaar overlopen. Gebruik ook het bestaande personeel om mee deze transitie vorm te geven. Check-in bedienden kunnen treinreizigers inchecken. Treincargo kan perfect worden gelost door cargomagazijniers. Op drukke maanden nemen er meer dan twee miljoen passagiers het vliegtuig op onze nationale luchthaven. Als men effectief een transitie wil maken naar treinverkeer dan moet men deze massa ook aankunnen.
• Nationaliseer luchthavenuitbating. Vandaag is de luchthavenuitbater een privébedrijf met een minderheidsaandeel voor de overheid. Dit resulteert in een luchthaven waar kortetermijnwinst voorop staat op bredere maatschappelijke belangen (denk aan de discussie met de nachtvluchten). Als we de transportsector willen veranderen, moet deze opnieuw gereguleerd worden. Laat de overheid opnieuw actief participeren in ons internationaal transport. De overheid kan dan sturen via het toekennen van vliegroutes en taksen om het internationale transport te reguleren en stapsgewijs de duurzame richting uit te duwen. Laat dit niet over aan een bedrijf dat eigenlijk alleen geïnteresseerd is in wat er op het einde van het boekjaar kan worden uitgekeerd. Daarvoor is de sector te belangrijk.
• Investeer in een Europese HST. Er is nood aan een Europees treinnetwerk en treinmaatschappij die de volumes aankan die de luchtvaart vandaag verzet. Het kluwen van verschillende Europese treinmaatschappijen zorgt vandaag voor verwarring en onduidelijkheid bij de reiziger. Zorg voor schaalvoordelen en een ruim aanbod zodat met de internationale trein reizen weer een plezier wordt.
• Reguleer het Europees vliegverkeer. Leg op Europees niveau vast wat er wel of niet kan binnen de Europese unie. De laatste tien jaar hebben Ryanair en consoorten de markt kapot kunnen concurreren mede door het gebrek aan regels en het opbod tussen regio's en lidstaten onderling. Vandaag legt Oostenrijk een minimale vliegticketprijs vast. Frankrijk beslist dat er niet meer binnenlands gevlogen mag worden. Leg uniforme regels op met duidelijke stappen richting duurzaam transport. Verbied tegen 2025 alle vluchten in Europa onder de 1.000 kilometer. Leg een uniforme taks op die ruimte geeft aan het treinverkeer om concurrentieel te worden. Reguleer de werktijden van vliegend personeel.

China slaagde erin met hun relatief goedkope snelheidstreinen om de binnenlandse luchtvaart in te dammen. Ik denk dat we binnen Europa het minstens even goed moeten kunnen. De luchtvaartlobby ligt al op de tarmac, waar wachten we op?

Samenleving & Politiek, Jaargang 27, 2020, nr. 7 (september), pagina 56 tot 57

• Corona
• luchtvaart
• treinverkeer