De lockdown was voor iedereen een zware beproeving. Plots op jezelf aangewezen zijn en je afleiding zelf gaan zoeken. Nauwelijks sociale contacten. Een leven dat zich voornamelijk voltrok tussen je eettafel, je zetel, je bed en het lokale park. Voor een groep mensen op de koop toe een periode van zware financiële onzekerheden. Voor mij persoonlijk was het een erg bevreemdende periode waarin ik plots besefte wat 'alleen' in alleenstaande eigenlijk betekent. Ik ben zelf een erg sociaal wezen, vind mijn weg naar alternatieve vormen van sociale contacten via de webcam, heb veel vrienden waar ik wel eens tot aan de dorpel fietste en heb het geluk te beschikken over een huisje met een koer (dus buiten lunchen zat er af en toe wel in). Toch was dit voor mij de zwaarste periode uit mijn leven. Het zette me aan het denken over de situatie van alle alleenstaanden. Want er zijn er veel die minder geluk hebben dan ik en die het ook al erg zwaar hadden vóór corona. We moeten deze crisis aangrijpen om een aantal dingen te veranderen, en al zeker voor de groeiende doelgroep van alleenstaanden (jong, oud, met en zonder kinderen).

Als 'ervaringsdeskundige' heb ik er natuurlijk wel iets over te vertellen. Maar de afgelopen jaren sprak ik met veel alleenstaanden van allerlei slag en in allerlei situaties. Dankzij deze gesprekken werd voor mij duidelijk dat 'geld', 'wonen' en 'mentaal welzijn' de drie hot items zijn voor alleenstaanden. En die drie thema's zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

OOK DE ALLEENSTAANDE IS EEN HOEKSTEEN VAN ONZE MAATSCHAPPIJ

Alles begint bij het erkennen van alleenstaanden/alleenwoners als gezinsvorm. Wanneer we nu praten over een gezin denken we spontaan aan twee volwassenen en, om de boel compleet te maken, twee kinderen. Dat zit zo in gebakken. Terwijl in Vlaanderen 40% van de gezinnen uit 1 volwassene bestaat. In steden loopt dit zelfs op tot 50%. We spreken niet meer over een randfenomeen, maar over een nieuwe realiteit. Die is al een tijdje gekend, maar wordt compleet genegeerd door de politiek. Dat zien we in de fiscaliteit, op de woningmarkt en zelfs in de supermarkt.

Daarom is het belangrijk dat de maatschappij alleenstaanden als gezin erkent, en dat de politiek nagaat of ons apparaat afgestemd is op singles. Zowel in de nog te nemen beslissingen als in de beslissingen die we al decennia als normaal zijn gaan beschouwen. Veel zaken zijn gewoon erg onrechtvaardig. De korting op het vastrecht op water bijvoorbeeld: met hoe meer je op een adres woont, des te minder vastrecht je betaalt terwijl je wel meer verbruikt. Of neem nu de provinciebelasting. Dat zijn kosten per adres, en niet per bewoner of op basis van het inkomen. Echt onrechtvaardig voor wie alleen woont.

Van zodra de samenleving de alleenstaanden omarmt, zal de rest wel volgen. Dan gaan supermarkten begrijpen dat kleinere porties niet twee derde van de dubbele porties moeten kosten, maar gewoon de helft.

WEG MET DE GELDZORGEN

Hoe je het ook draait of keert, veel alleenstaanden liggen wakker van budgettaire zorgen. Als het niet nu is, dan wel als we zonder werk vallen of ziek worden. Voor vermoedelijk een derde van de alleenstaanden is het inkomen niet voldoende om de vaste kosten te kunnen betalen en een spaarpotje aan te leggen. Ze leven van maand tot maand om rond te komen.

Eén van mijn vriendinnen is alleenstaande mama. Zij doet naast haar job nog een flexi-job om haar vrije tijd te kunnen betalen. Ze plooit zich qua tijd letterlijk in vier om een extraatje te kunnen permitteren. Daarmee bedoel ik niet merkkleding, maar eens iets gaan eten met haar vrienden. Die vriendin heeft een bachelordiploma en een loon dat boven de mediaan ligt. Ik moet er geen tekeningetje bij maken wat de financiële situatie is voor singles met een lager loon en vaak zwaardere lichamelijke arbeid?

Geldzorgen geeft stress, en stress maakt ziek. Het is voor mij duidelijk dat de overheid moet zorgen dat alleenstaanden uit de gevarenzone blijven. Op dit moment is je relationele status een erg grote bepalende factor op veel levensdomeinen. Hoe kan de overheid hier iets aan doen? Zeker!

MEER BESCHERMING IN RUIL VOOR JE BELASTINGGELD

Ik ben geen fiscaal expert, maar ik weet wel dat alleenstaanden zonder kinderen de hoogste belastingen betalen. Wij kunnen minder belastingvoordelen inbrengen omdat we geen kinderen hebben. En bij ons hebben fiscale voordelen zoals de huwelijksquotiënt geen enkele impact. Is die huwelijksquotiënt echt nog een instrument van deze moderne tijd?

Belastingen zijn een kwestie van solidariteit, waarbij een alleenstaande zonder kinderen bijdraagt aan de kinderopvang van een ander. Die solidariteit mogen we uiteraard nooit loslaten. Maar gezien het verhoogd risico op armoede in de lage middenklasse (voornamelijk éénverdieners, dus vaak alleenstaanden), rijst bij mij wel de vraag of de alleenstaande wel voldoende bescherming krijgt op de momenten dat dit nodig is. Om een voorbeeld te noemen: wie ziek wordt, verliest 35% van zijn inkomen. Ik zie bij het OCMW regelmatig single cliënten die niet alleen ziek vallen, maar ook nog in zware financiële problemen raken. De vaste kosten lopen gewoon door en de ziekenhuisfacturen dikken stevig aan. Het valt hen moeilijk uit te leggen waarom zij procentueel gezien de hoogste belastingen betalen.

TIJD VOOR (R)EVOLUTIE OP DE WOONMARKT

Onze woonmarkt is totaal niet afgestemd op het groeiend aantal alleenstaanden. Dat zien we vooral in de prijzen. Door te evolueren van een eenverdieners- naar een tweeverdienersgezin namen de vastgoedprijzen op korte tijd een behoorlijke sprint. Zelfs met een groeiend aantal singles blijven de vastgoedprijzen alsnog stevig stijgen. Dat heeft niet alleen impact op het verwerven van een eigen woning, maar ook op de huurmarkt.

Het is algemeen geweten dat alleenstaanden liefst in de stad wonen. Dichtbij alles, van openbaar vervoer tot sociale contacten. Maar dat heeft zijn prijs. Een eenslaapkamerappartement dat in orde is, kost in Gent al gemakkelijk 650 euro aan huurgeld. Voor meer dan de helft van de alleenstaanden meer dan een derde van hun maandloon. Voor een vierde zelfs de helft. Bovendien is het aanbod beperkt, de vraag groot en staat een alleenstaande er alleen voor in het betalen van de vaste kosten. Dat moet toch anders? Tijd voor een (r )evolutie!

Uiteraard denken we in de eerste plaats aan meer sociale huisvesting, zodat de druk op de prijzen van private huurwoningen verlaagt. Er zou ook een stevige uitbreiding moeten komen van budgethuurwoningen voor alleenstaanden, zodat ook mensen met een lager loon zeker weten dat zij maar een derde van hun loon aan de huurprijs moeten besteden. Maar we zouden ook de toegang tot huurpremies kunnen herbekijken, en zorgen dat alleenstaanden er makkelijker recht op hebben.

Maar laten we er niet flauw over doen. De meeste mensen, singles of koppels, dromen van een eigen stekje. Met de strenge regels voor het verkrijgen van hypothecaire leningen en de waanzinnige vastgoedprijzen is dat voor velen een utopie aan het worden. Moeten we onze huizenmarkt niet herdenken? Moet de baksteen niet stilaan uit de maag? Ik sprak een paar jaar geleden met de stadsbouwmeester van Gent, Peter Vanden Abeele. Hij vond dat we misschien moeten afstappen van het idee dat we absoluut een eigen woning moeten verwerven. Volgens hem zien we weinig bougeren op de vastgoedmarkt van zodra gezinnen veranderen van samenstelling. Bijvoorbeeld wanneer de kinderen het huis uit zijn. Dat geeft scheefgetrokken situaties van mensen die in te grote woningen wonen in verhouding tot de samenstelling van hun gezin. Door een groeiende druk op de huizenmarkt stijgen bovendien de prijzen. En banken zijn niet meer zo gul bij het geven van een lening. Daarom vond hij het een veel beter idee om het systeem van coöperatieven verder te onderzoeken.

Stel je voor: je koopt je in in een coöperatieve waar je aan een derde van je inkomen een woning hebt die afgestemd is op je gezinsgrootte. Zodra die verandert – je vindt een partner, je krijgt kinderen,… – verhuis je naar een andere woning, maar je blijft een derde van je inkomen betalen voor de woning. Ondertussen maak je deel uit van de coöperatieve. Dat zorgt dat je altijd, en dus ook als single, tot het netwerk behoort en de kans hebt om ruime sociale contacten te onderhouden. Dit is essentieel voor alleenstaanden, gezien het groeiend gevoel van eenzaamheid. Bovendien kunnen in zulke woongemeenschappen mensen elkaar makkelijker helpen. Alleenstaande ouder? Geen probleem; je spreekt met de andere ouders een beurtrol af om de kinderen op te halen van school. Oudere dame? Daar breng je gemakkelijk de boodschappen voor mee. Misschien koopt de coöperatieve wel gemeenschappelijk wasmachines, frietketels en internetverbindingen aan? Als we even verder dromen, zie ik onze energie- en waterleveranciers zelfs nog ideeën uitwerken die zorgen dat ook de vaste kosten en verzekeringen gedeeld kunnen worden.

Nieuwe woonvormen zullen zorgen voor meer sociale contacten en een betere mentale weerbaarheid bij singles. Dat brengt me bij het laatste deel: wie alleen woont, voelt zich soms of vaak ook gewoon alleen.

MENTALE (EN BETAALBARE) ZORG

Tijdens en na de lockdown kwamen alarmerende signalen uit de therapeutische wereld. Het aantal mensen met mentale problemen was behoorlijk opgelopen. Dat had natuurlijk veel te maken met de situatie. Maar ook buiten de uitzonderlijke tijden van corona voelen steeds meer mensen zich eenzaam. Dat gaat niet alleen om het hebben van sociale contacten; al speelt dat uiteraard wel een heel grote rol. Verschillende alleenstaanden met een groot netwerk omschrijven hun eenzaamheid wel eens als: 'Als ik thuis kom na een leuke dag met vrienden, zit ik daar alleen tussen vier muren. Niemand waar we ons verhaal tegen kunnen doen'.

Wie met dat gevoel in de maag blijft zitten, net omdat er niemand is om het mee te delen, wordt mentaal minder weerbaar. Dan is hulp van een psycholoog een goed idee. Alleen kost een uur therapie minstens 50 euro, waarvan je maximum 12 beurten aan 10 euro terugkrijgt. Resultaat: alleen voor de goed bemiddelde singles. Een ander deel isoleert zich nog meer, of blijft verder ploeteren en krijgt op termijn lichamelijke klachten. Daarom leef ik op hoop dat na corona de mentale gezondheid even belangrijk wordt als de lichamelijke en dat psychische hulp betaalbaar wordt voor iedereen.

Nog een droom van velen: een 30 urenweek met behoud van loon. Dat zou iets zijn waar écht iedereen beter van wordt, zowel alleenstaanden met als zonder kinderen. Meer tijd om op je plooi te komen, meer tijd om anderen te helpen. Mocht ik 30 uren per week werken, zou ik met veel plezier wel eens de kinderen van vrienden oppikken aan school. Met collectieve arbeidsduurverkorting maak je een goede work-life balance niet enkel van de happy few, maar van iedereen. Ook daar heeft een alleenstaande veel nood aan. Want wat de buitenwereld wel eens vergeet: wij runnen ons huishouden van wassen, strijken, poetsen, koken en boodschappen wel helemaal op ons eentje.

Dus ja, ik hoop dat deze coronacrisis iets verandert. Dat ze zorgt dat alleenstaanden meer begrepen worden. Dat we evolueren naar een nieuwe maatschappij waarin de alleenstaande zich zorgeloos kan ontwikkelen en wie weet… zoeken naar een geschikte partner.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2020: #BeterNaCorona van Samenleving & Politiek.

• #beternacorona