Als ik kijk naar de toekomstvoorspellers die me voorgingen heb ik twee opties, en bij elke optie verlies ik. Ofwel voorspel ik de toekomst op basis van ideeën die 'redelijk' zijn en daardoor aanvaard worden maar is de kans zeer groot dat ik de snelheid en de omvang van de veranderingen onderschat. Ofwel voorspel ik de toekomst zoals ze écht zal plaatsvinden maar dan zal mijn voorspelling zo 'absurd' en 'vergezocht' lijken dat de kans groot is dat ik word uitgelachen. Zie je, ik kan niet winnen. Toch zal ik het in deze bijdrage proberen. Want we hebben wel degelijk invloed op onze toekomst.

EEN NIEUW LEIDEND PRINCIPE: 'ELK MENSENLEVEN TELT'

Het coronavirus heeft de druk op politici zo groot gemaakt dat een nieuw principe naar voor werd geschoven, namelijk: 'elk mensenleven telt'. Zowel Trump als Bolsonaro, als ook Europese en Belgische politici probeerden de lockdown uit te stellen maar dat scenario was onaanvaardbaar voor de publieke opinie. Dus wordt er nu massaal ingezet op volksgezondheid. Vele genomen maatregelen – compensatiepremies voor kappers, overbruggingspremies voor zelfstandigen, optrekken van de premies van tijdelijke werkloosheid voor werknemers, enzovoort – gaan uit van dit nieuwe leidend principe. Deze houding is radicaal anders dan die van de voorbije jaren tegenover de wachtlijsten in de zorg, de besparingen in de gezondheidszorg, de aanpak van de klimaatopwarming of verkeersdoden. Dit nieuwe leidende principe schept verwachtingen. Want als mensheid kunnen we er mooie nieuwe dingen mee doen.

Het principe 'elk mensenleven telt' is jammer genoeg niet vol te houden zonder de machtsverhoudingen in vraag te stellen. Macht is de vrijheid om keuzes te maken, te beslissen om iets wel of niet te doen. Door de coronacrisis is de macht van politici enorm gedaald. Want terwijl ze gisteren wél de keuze hadden om mensen aan hun lot over te laten, is dat vandaag niet meer zo. De lockdown is in die optiek dan ook geen beslissing vanuit verantwoordelijkheidszin, maar vanuit onmacht. Elke andere beslissing zou geleid hebben tot het in vraag stellen van de verantwoordelijkheid én de macht van onze politici.

De hiërarchie van macht bestaat– gaande van onderaan tot bovenaan de ladder – uit sociale macht, mediamacht, macht van de staat, politieke macht en economische macht. Er is vandaag een enorme verwevenheid tussen politieke en economische macht. Tel maar eens de mandaten van ex-staatsleiders in de raden van grote economische spelers. Voor de coronacrisis was de sociale macht beperkt. Pro memorie, sociale macht is de macht van de georganiseerde bevolking: vakbonden, milieubewegingen, mensenrechtenbewegingen, wetenschappen, coöperatieven, enzovoort. Je mag nog met honderdduizenden op straat komen maar dat heeft, laat ons eerlijk zijn, weinig impact.

De coronacrisis heeft een verschuiving veroorzaakt van de macht. De invloed van publieke opinie, wetenschappers en media is enorm toegenomen. Deze machten verplichten politici tot staatsuitgaven buiten de begroting en maatregelen die strijd zijn met de economische belangen. Dat is ongezien. Zoals na elke disruptie zal 'het oude normaal' er alles aan doen om zijn positie te handhaven. Trump voert een hevige machtsstrijd om de lockdown op te heffen. De druk om het productieproces te hervatten, wordt steeds groter. In de komende maanden mag je verwachten dat het principe 'elk mensenleven telt' in vraag zal worden gesteld en dat wetenschappers zullen worden aangevallen. Gezondheidseconomen zullen uitleggen dat een gezond levensjaar de staat 40.000 euro kost. En de kosten-batenevaluatie van een eventuele nieuwe lockdown zal gebeuren op basis van de economische gezondheid.

DE TERUGKEER VAN 'HET NORMAAL': HOOP OF ANGST?

De afgelopen weken verschenen veel reportages en opiniestukken over de toekomst na corona. Wat opvalt is dat er slechts twee scenario's zijn: een best case scenario en een worst case scenario. Bij het best case scenario gaat men uit van 'elk mensenleven telt' en kiest men voor solidariteit, zorg voor het milieu, minder is ook oké; in dit scenario zorgen de verworvenheden van de coronacrisis voor een vernieuwd bewustzijn én het behoud van sociale macht van de georganiseerde bevolking. Bij het worst case scenario blijft het leidende principe 'save the economic power' als een poging om de oude wetmatigheden in stand te houden.

Worst case scenario

Die oude wetmatigheden in stand houden, kan enkel op een (nog meer) extreme manier. Laten we kijken wat het worst case scenario kan inhouden:

Economische depressie. Het is duidelijk dat de economische groei met 5 tot 25% zal dalen. Dat betekent dat er minder geld voor handen is. Om de economische en politieke macht in stand te houden, komt er een nieuw conflict over hoe die inkomsten worden verdeeld. Verwacht een pleidooi van tering naar de nering, een opdrijven van de arbeidsproductiviteit en dalende lonen. Verwacht minder mensen aan het werk, lagere uitkeringen, het in vraag stellen van de 38-urenweek, nog langer werken, het verhogen van consumentisme en de wegwerpcultuur, enzovoort.

Financiële crisis. Een economische depressie triggert jammer genoeg ook een nieuwe financiële crisis. Wanneer minder mensen werken en inkomsten dalen, zowel van burgers als bedrijven, kunnen de aan hen geleende kredieten niet worden terugbetaald. Dat scenario kennen we van in 2008. Banken en pensioenfondsen gaan failliet.

Nationalisering van de verliezen. Sectoren zoals luchtvaart en banken werden de voorbije 30 jaar geprivatiseerd. Het resultaat was vaak hoge winsten voor hun aandeelhouders. De kans is groot dat hun verliezen tijdelijk genationaliseerd worden met publieke middelen om ze na de crisis opnieuw te privatiseren. Het gaat deze keer echter niet over één sector of bedrijf. Het gaat over verschillende sectoren en veel bedrijven. De kostprijs van zo'n nationaliseringen laten dragen door publieke middelen kan niet anders dan door de belastingen voor burgers te verhogen én de welvaartsstaat af te breken.

De autoritaire staat. Het moet gezegd: hebben autoritaire staten hebben het in deze gezondheidscrisis veel beter gedaan. Staten met een doorgedreven monitoring van burgers met technologische middelen slagen erin om de verspreiding van het virus beter te beheersen. Dat heeft iedereen in het meer liberale Westen gezien, ook onze politieke vertegenwoordigers. De rol van politie is plots helemaal anders. We hadden al het leger op straat. Vandaag kan de politie jouw huis betreden zonder huiszoekingsbevel om te controleren of je wel aan de coronawet voldoet. Zo'n macht heeft de neiging om niet te verdwijnen.

De-democratisering. We leven in een parlementaire democratie: dat wil zeggen dat het parlement wetten goedkeurt en de regering die uitvoert. Het politiek systeem in ons land is echter ziek. We zitten al meer dan een jaar zonder volwaardige regering. De huidige volmachtregering-Wilmès II kan beslissingen nemen zonder het parlement te bevragen. Ik kan begrijpen dat zo'n volmachtregering voor veel mensen aantrekkelijk is én blijft. Daarbij komt dat extreemrechts momenteel hoge toppen scheert. Vlaams Belang is in de laatste peiling de grootste partij in Vlaanderen.

Nationalisme in Europa. Het was droevig te zien hoe de EU in deze crisis reageerde. Zonder overleg gingen grenzen dicht. Er was geen gecoördineerde actie om het gezondheidsrisico te beheersen. In een cocktail van meer autoritaire staten, grotere economische concurrentie tussen door staten genationaliseerde bedrijven en een economische depressie is de kans niet onbestaande dat de EU zoals we ze kennen ineenstort. Binnen de eurozone kan men de munt niet devalueren om opnieuw concurrentieel te worden. Het lijkt absurd maar met de gesloten grenzen bestaat de kans dat sommige Europese lidstaten, brexit gewijs, verkiezen opnieuw hun eigen economie te beschermen door importheffingen. De laatste keer dat we zo'n cocktail hadden van economische depressie, daling van de koopkracht, financiële crisis en stijging van het nationalisme was in de jaren 1930. We weten allemaal tot wat dat heeft geleid; niet elk mensenleven heeft toen geteld.

De-globalisering. America First is de slogan die het einde van de globalisering inluidde. De-globalisering in het worst case scenario zorgt er voor dat de importheffingen tussen China, VS en Europa toenemen, dat de hele productieketen stilvalt en dat producten die we de voorbije decennia vooral in China hebben geproduceerd een pak duurder worden. Stijgende importheffingen zijn een vorm van economische oorlogsvoering. Ik hou mijn hart vast als we dit combineren met meer autoritaire regimes.

En het klimaat? Wel,dat is in het worst case scenario totaal onbelangrijk.

Het best case scenario

Voor je helemaal depressief wordt, is er ook nog een andere optie. Er is namelijk ook een best case scenario:

Een andere economie. De economische crisis die ons te wachten staat, is ook een kans op een andere economie. Landen als Denemarken, Frankrijk en Nederland doen vandaag de oproep de economische relance te koppelen aan de Green Deal om een klimaatneutrale economie te realiseren. In dit soort crisissen wordt, meer dan anders, duidelijk hoe onrechtvaardig de verdeling van de rijkdom is. We kunnen kiezen voor een andere economie binnen de grenzen van de ecologische limieten én met een stevige sociale basis. Daarvoor is wel een herverdeling van de rijkdom nodig. En die zal niet automatisch gaan.

Een nieuw financieel beleid. De voorbije jaren voerden regeringen in de EU een strikt monetair beleid waarbij begrotingen koste wat kost in evenwicht moest zijn; dat leidde bijvoorbeeld in Griekenland tot een sociaal bloedbad. Vandaag doen we noodgedwongen massale investeringen die niet begroot zijn. Er worden miljarden euro's geïnvesteerd in het overeind houden van de economie én de mensen. Er is hoop dat die politiek verder zal worden gevoerd. Zo kan de Europese Bank zogenaamde Eurobonds (een soort renteloze leningen) ter beschikking stellen of zelfs monetair tussenkomen met middelen waarmee lidstaten massaal kunnen investeren. Dit doet denken aan de New Deal van Franklin D. Roosevelt.

Het einde van het neoliberalisme. Deze crisis legt het falen van het neoliberalisme bloot. Volgens die ideologie zorgt vrije handel en marktwerking voor welzijn, en moeten staatsbedrijven en publieke diensten afgebouwd. Het resultaat daarvan is dat België aan het begin van de crisis geen mondmaskers had. Bewustzijn groeit dat de onzichtbare hand van de markt niet werkt in tijden van crisis. Er is hoop dat we terugkeren naar een overheid met sterke publieke diensten, zoals gezondheidszorg en onderwijs.

Democratisering van de economie. Als je de boeken van de Nederlandse transitiedenker, Jan Rotmans, hebt gelezen dan weet je dat de uitdagers van de oude macht zich anders organiseren. Niet top-down en centraal aangestuurd zoals de huidige orde, maar horizontaal, decentraal en bottom-up. Als voorbeeld geeft hij de coöperatieven, de lokale zorginitiatieven, de wijze waarop veel start-ups zich organiseren. De massale solidariteit van vandaag legt de kiem van een nieuwe toekomstige beweging: de postcorona movement. De solidariteit én de creativiteit van vandaag, in combinatie met de frustratie in onze politici, kan de basis zijn van een nieuwe gepolitiseerde beweging die volledig in vraag stelt hoe de samenleving vandaag wordt georganiseerd.

Lokaal als nieuwe normaal. We ondervinden vandaag aan de lijve hoe kwetsbaar de geglobaliseerde wereldeconomie ons maakt. Dat Amaretto momenteel niet in de winkel te verkrijgen is, is balen. Maar dat we van China afhankelijk zijn voor mondmaskers, en binnenkort ook voor de productie van een vaccin dat de wereld moet redden, maakt ons zeer kwetsbaar. Lokale bioboeren zien de aanvraag naar groentenpakketten verdriedubbelen. De-globalisering in het best case scenario zorgt er voor dat bedrijven hun productie-eenheden terug naar de plaats brengen waar goederen worden geconsumeerd, dat productieketens minder ingewikkeld worden én dat de ecologische impact van het productieproces verlaagt door minder transport.

Nieuwe internationalisering. Globale crisissen vergen een globale aanpak. Internationale instellingen als de VN, de WHO en de EU zijn vandaag nog steeds ondergeschikt aan de soevereiniteit van hun lidstaten. Het pleidooi om die instellingen te versterken en nationale belangen te overrulen, zal toenemen. Daar waar internationale instellingen vooral economische beslissingen nemen, zal er meer focus komen op gezondheid, welzijn en veiligheid; net zoals in elke film waarin de wereld door aliens wordt aangevallen en waarbij een gecoördineerde internationale aanpak de beste optie is. Krijgen we eindelijk de Verenigde Staten van Europa?

En het klimaat? De coronacrisis is een goede voorbereiding op een veel grotere crisis die ons binnenkort bereikt. Een generale repetitie waarbij we nu de instellingen en instrumenten ontwikkelen om een rampscenario te vermijden. De nationalisering van hele sectoren kan de overheid ook aangrijpen om die radicaal en ecologisch te vernieuwen. De oproep van veel Europese landen om de economische heropleving hand in hand te laten gaan met een Green Deal geeft hoop.

WELK SCENARIO ZAL HET HALEN?

Als toekomstvoorspeller denk ik dat het beide scenario's tegelijk zullen zijn en dat beide scenario's in een gigantisch conflict met elkaar zullen komen. Dat wil zeggen dat we niet enkel naar een debat gaan over onze toekomst als mens, maar dat we ook naar een gigantisch maatschappelijk conflict gaan over het best case scenario versus het worst case scenario. Voorlopig valt te verwachten dat het principe 'elk mensenleven telt' nog de bovenhand blijft houden omdat de macht van de publieke opinie, de wetenschappers en de media enorm is toegenomen. Maar hoe kunnen jij en ik er alles aan doen om dat zo te houden?

Jouw invloed op het scenario: hou de hoop hoog

Tot halverwege maart 2020 aanvaardden we dat er een stabiel verschil is tussen wat we verlangen, wat we verwachten en wat we krijgen. De coronacrisis schudde dat helemaal dooreen. Onze verwachtingen daalden, maar wat we kregen steeg én veranderde in samenstelling. We kregen het leidende principe 'elk mensenleven telt' waardoor we meer rust, meer tijd en een betere verbinding met de natuur en onze omgeving kregen. Vandaag krijgen we eindelijk van onze leiders wat we verwachten. Ik had het nooit verwacht, maar ik kreeg als zelfstandige plots een gewaarborgd inkomen. Wanneer je krijgt wat je verwacht, dan stijgt de hoop. En als de hoop stijgt, stijgen ook de verwachtingen. Ik verwacht nu ook een vervangingsinkomen in juni bijvoorbeeld.

Hoop is een krachtig wapen in sociale verandering. Maar de hoop dreigt, dag na dag, een beetje te zakken. Daarom is het eerste wat jij en ik te doen hebben, dan ook de hoop hoog houden met visionair leiderschap . Schrijf opiniestukken. Ga het debat aan. Geef hoop op een andere wereld. Schets nieuwe mogelijkheden. Val het idee aan dat er geen alternatief is. Verwacht in de komende weken en maanden een toenemende druk om de economie te redden en begrotingen in evenwicht te krijgen, onder het motto 'terug naar het oude'. En dat zorgt voor frustratie. De afstand tussen wat we verwachten en wat we krijgen, vinden we plots niet meer normaal. Frustratie kan ook krachtig zijn. In eerste instantie activeert het een deel van de bevolking, waardoor we binnenkort een fantastische kans krijgen om sociale macht te organiseren. De bereidheid om iets te doen, wordt binnenkort enorm.

Zo organiseer je sociale macht

Het tweede dat jij en ik te doen hebben, is sociale macht organiseren via 'big organizing'. De bereidheid om iets te doen en de beweging die dit in gang kan zetten, is van een andere aard dan die van de voorbije 20 jaar. Vergelijk ze met de opkomst van de vakbonden tijdens de Industriële Revolutie of met de beweging van vrouwen en zwarten in de jaren 1960 in de VS. Alleen, ze vindt plaats in een totaal ander tijdperk met nieuwe middelen en nieuwe mogelijkheden. Er zijn instrumenten nodig om grote groepen mensen te organiseren. Vooral online. Nieuwe bewegingen, maar ook vakbonden, milieubewegingen, mensenrechtenbewegingen, bewegingen pro internationale solidariteit, ngo's, organisaties in de zorgsector en de culturele sector, bewegingen waar armen het woord nemen, grijpen nu best hun kans.

'Big organizing', dat vooral in de Angelsaksische wereld opmars maakt, bestaat uit zes punten:

1) Think big. Gisteren vroegen we mensen om enkel op donderdag veggie te eten. Vandaag vragen we, als sociale beweging, ze iets groots te doen in hun leven.

2) Maak een centraal plan. Heb geen schrik dat als we een centraal plan voorstellen zonder iedereen te hebben betrokken dat we niet het engagement zullen krijgen van onbetaalde medewerkers (vrijwilligers) om het uit te voeren. Mensen willen nu iets DOEN in plaats van praten. Grijp dit momentum.

3) Organiseer onbetaalde medewerkers in teams. Verander drastisch jouw relatie met vrijwilligers. Organiseer ze in werkteams. Zij zijn de drijvende kracht. We hebben gewoon niet genoeg geld om iedereen te betalen die wil meewerken. Benut al die energie en kennis. Geef onbetaalde medewerkers minder hoge perfectienormen en je krijgt een veel groter engagement in ruil.

4) Get on the phone. Mailen en op Facebook posten, is gemakkelijk. Maar, net als in sales en fundraising, overtuig je mensen maar tot actie via een gesprek. Gebruik dus opnieuw de telefoon.

5) Aanvaard enkel geld via kleine donaties. Veel bestaande bewegingen worden voor meer dan de helft gefinancierd door geld van de staat of grote donateurs. Dat heeft lang goed gewerkt. Maar in de toekomst zal die afhankelijkheid jou dwingen verwachtingen bij te stellen. Fundraising van kleine giften is de weg vooruit.

6) Gebruik krachtige software. Met Consumentensoftware detecteer je nieuwe onbetaalde medewerkers die klaar zijn om de handen uit de mouwen te steken, maar ook wie jouw potentiële donateurs zijn. Project Management Tools en Artificiële Intelligentie maken je werk een pak makkelijker en efficiënter.

Dit zijn de vereisten voor sociale bewegingen 3.0. Deze kansen moeten we nu grijpen. Want als sociale macht wint, dan krijgen we meer. Dan stijgt de hoop, en vervolgens ook onze verwachtingen.

DIT IS HOE WE WINNEN

We kunnen niet blijven vastzitten in het conflict tussen oude en nieuwe macht. Als we echt een duurzame verandering willen realiseren, moeten we sociale macht omzetten naar economische macht. Dat kunnen we met disruptieve businessmodellen. Draai je businessmodel om en vertrek vanuit de verwachtingen van je klant. Wat zijn de behoeften van je klanten of doelgroep op vlak van snelheid, comfort, eenvoud, toegang, goedkoper en vrijheid? Zorg dat je waardepropositie vertrekt vanuit de nieuwe principes. Maak van je klant je belangrijkste partner, medewerker en ambassadeur. Werk vanuit een democratische economische structuur zoals een coöperatieve. Gebruik krachtige software, Artificial Intelligence en Big Data.

Dit is hoe we winnen. Dit is hoe we in een golfbeweging van frustratie én hoop komen, waarbij we in elke dimensie van gezondheid in een betere situatie komen dan voorheen. Dit is het scenario waar ik voor ga. En hopelijk jij ook.

Strategies and Leaders is een coöperatief team van 11 partners die de wereld willen veranderen. Hun baseline To change the World is een grootse baseline maar... it's happening. De wereld is aan een sneltempo aan het veranderen. Als strategisch adviesbureau bestaande uit ervaren sociale ondernemers zorgen wij voor een nieuwe toekomst bij organisaties die zich laten leiden door hun missie. Strategies & Leaders onderscheidt zich omdat we het niet alleen goed kunnen uitleggen, we komen het ook doén en maken graag hun handen vuil. We noemen ons zelf graag 'de biowinkel van de consultants'.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2020: #BeterNaCorona van Samenleving & Politiek.

• #beternacorona
• sociale ondernemers
• coronacrisis