GEEN GEZONDE ECONOMIE ZONDER GEZOND LEEFMILIEU

Een gezond leefmilieu is de basis voor een gezonde economie en omgekeerd. Sociale en economische welvaart zijn afhankelijk van diensten die de natuur ons levert. Denk aan zuivere lucht, proper water, de bevruchting van gewassen en een stabiel klimaat. Bij gebrek aan of overbelasting van deze 'ecosysteemdiensten' wordt economische productie moeilijk of lopen maatschappelijke kosten snel op. Vervuiling kan arbeidskrachten zelfs doen uitvallen en zich dus keren tégen het economische systeem. Zo veroorzaakte luchtvervuiling alleen al in Europa bijna 800.000 extra sterfgevallen per jaar.

Omgekeerd heeft natuur een helende werking, en verlaagt ze de kans op burn-outs. Mentaal gezonde werknemers presteren beter. Zo zou volgens studies 10% meer natuur in de woonomgeving overeenkomen met een besparing van 214 euro per inwoner voor de sociale zekerheid. Binnen de ecologische grenzen van onze planeet.

Niet alleen corona drukt ons met de neus op wat essentieel is in ons leven. Sinds enkele jaren groeit het bewustzijn dat gezonde ecosystemen niet enkel voordelen bieden, maar zelfs een noodzakelijke voorwaarde zijn voor het goed functioneren van mens en maatschappij. Vorig jaar nog besloot de Vlaamse regering met haar toekomstplan 'Vizier 2030' voor het eerst te gaan voor "een inclusieve samenleving, via een nieuwe economie, binnen de ecologische grenzen van de planeet, met een open en wendbare overheid in partnerschap." Hiermee geeft de regering terecht vorm aan een nieuwe kijk op onze omgeving én economie.

ECONOMIE OF NATUUR? EEN VALSE TEGENSTELLING

Het virus heeft een ongeziene impact op onze economie, en een relanceplan dringt zich op. Maar ondanks ons plichtsbewustzijn voor natuur, loert een ecologisch kerkhof snel om de hoek. 'Jobs of natuur?' is immers een vraag die in crisissituaties als deze telkens terugkomt. En dan gaan zelfs gevestigde natuurregels wel eens overboord. Vroeger leidden zulke tegenstellingen steeds tot verhitte discussies tussen ontwikkelaars en natuurbeschermers, die helaas al te vaak eindigen in een rechtbank, ten voordele van het status-quo. Niemand wint, en voor jobs gaat er veel kostbare tijd verloren.

Nochtans vallen beide belangen wel degelijk te verzoenen en zijn er zelfs synergieën te creëren, mits er ruimte is voor dialoog en alternatieven. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het dossier Terhills in Limburg waar de milieusector in een vroeg stadium wel werd betrokken. In plaats van het park te realiseren binnen het Nationaal Park Hoge Kempen zelf, week het project in onderlinge afstemming uit naar de rand, waardoor natuur gespaard werd. En de ontbossing die toch nog nodig was om het economische project te realiseren, werd gecompenseerd door Natuurpunt.

LESSEN UIT HET VERLEDEN

Natuurrijk Limburg kan ons nog meer leren. Met het Strategisch Actieplan voor Limburg in het Kwadraat (kortweg SALK, 2013-2019) gaf de Vlaamse regering de tanende Limburgse economie een boost. Eén van de acties was het verhogen van de mobiliteit door het opwaarderen van de Limburgse Noord-Zuid (N74). De plannen bleken echter in strijd met de Europese natuurwetgeving en werden tweemaal vernietigd door de Raad van State. Intussen startte de regering opnieuw, met een wit blad, nu met de milieu- en natuurbeweging mee aan tafel. In het plan zijn nu acties opgenomen die van dit mobiliteitsinfrastructuurproject ook een kans voor natuurherstel maken. Het openbaar onderzoek loopt nu, en werd verlengd door de COVID-19 crisis. Derde keer goede keer, laat ons hopen.

DE NATUUR ALS PROJECTLEIDER

Het adagium 'samenwerken met natuur' kan dus het leidmotief worden voor post-corona uitdagingen. Zulke natuurgebaseerde oplossingen zijn kostenefficiënt, duurzaam én creëren win-wins. Zo doen onze Sigmagebieden, natuurgebieden die ons moeten beschermen tegen overstromingen, niet alleen dienst als grote waterbuffers in tijden van droogte, maar zijn ze ook een hotspot voor planten en dieren én een natuurrijke oase van rust voor wandelaars en fietsers. Daarnaast zal door de stijging van de zeespiegel onze zeewering met haar dure en vaak tijdelijke strandsuppleties in de toekomst niet volstaan. We kunnen de dijken niet blijven verhogen. Ook hier zijn meest duurzame en kostenefficiënte oplossingen te vinden in het kustecosysteem van duinen, zandbanken en schorren.

Ondertussen heeft de wetenschap het ook mogelijk gemaakt om de voordelen van groene inrichtingsprojecten monetair te berekenen. Via de Natuurwaardeverkenner van onderzoeksinstelling VITO, is het mogelijk te bepalen hoeveel CO₂ een bos kan opnemen of hoeveel vervuilende stoffen een moeras uit het water kan filteren, en hoeveel euro's dit ons oplevert. Zo hebben UGent en UAntwerpen de economische waarde van het Vlaamse Natura 2000-netwerk kunnen inschatten. Deze gebieden hadden een waarde van 780 miljoen tot 1,4 miljard euro per jaar. De uitvoering van de nog te halen natuurdoelen doet daar nog eens tussen 15 miljoen en 94 miljoen euro bovenop. Daar zijn diensten zoals de bescherming tegen overstroming en – voor Natuurpunt misschien nog het belangrijkste – de intrinsieke waarde van natuur, niet eens in meegerekend.

Laat ons dus niet in 'business as usual' hervallen, maar het relanceplan zo inrichten dat het investeert in een meer duurzame, veerkrachtige en sociaal rechtvaardige maatschappij en economie binnen de grenzen van de planeet. Om de natuur en de levensnoodzakelijke ecosysteemdiensten die ze ons biedt te behouden, zijn we ver voorbij het stadium dat enkel het aanduiden van natuurgebieden volstaat. Behoud en herstel van een gezonde leefomgeving en natuur moet een zorg worden in alle sectoren.

HOE DAT TE BEREIKEN?

1. Betrek Natuurpunt en de milieubeweging van bij het begin bij de opmaak van een post-corona (economisch) relanceplan voor Vlaanderen.
2. Benadruk in het relanceplan het belang van investeringen in het reguliere natuur- en soortenbeleid om zo de natuurlijke ecosystemen te versterken.
3. Luister, net zoals we dit nu zo succesvol toepassen in coronatijden, ook naar wetenschappers voor de aanpak van de klimaatopwarming én handel hiernaar. Dit kan door voldoende te investeren en overheidssteun te oriënteren en prioriteren naar een veerkrachtige, sociaal rechtvaardige en duurzame economie in lijn met koolstofneutraliteit, circulariteit en het behoud van biodiversiteit. De Green Deal moet hierbij als blauwdruk dienen.
4. Werk samen met natuur voor uitdagingen op vlak van klimaat, gezondheid, water en economie. Zulke natuurgebaseerde oplossingen werken vaak beter en zijn goedkoper op lange termijn.
5. Versnel de uitvoering van grote (natuur)projecten met gecombineerde winsten voor planeet, mens en economie. Werk de achterstand in SIGMA-werken weg (beslist beleid). En combineer grote infrastructuurwerken met ecologische ontsnippering en benchmark daarbij met Nederland.
6. Voorkom dat Vlaanderen verder verhardt en versnippert. Behoud open ruimte door in te zetten op brownfieldontwikkeling, renovatie en kwalitatieve verdichting zoals groepswoningbouw binnen bestaande kernen die goed ontsloten zijn door openbaar vervoer en met aandacht voor groene longen. Ontraad greenfieldontwikkeling en lintbebouwing. Haal de mosterd uit het project 'Vlaanderen breekt uit'.
7. Maak versneld werk van een verduurzaming van de landbouw en investeer publieke middelen in landbouwers die publieke (ecosysteem)diensten leveren zoals behoud van boerennatuur, en kleine landschapselementen (heggen, houtkanten, poelen). Ondersteun sectoren die inzetten op het verkleinen van hun schaal. Vermijd subsidies die de maatschappij opzadelen met kosten van erosie en vervuilde beken door overbemesting. Zorg dat ook de visserij met hulp van de subsidies een directe bijdrage kan leveren aan natuurbescherming op zee.
8. Investeer in ecologische, groenblauwe netwerken die vertrekken vanuit robuuste natuurgebieden, over het platteland, langs industrieterreinen tot in het hart van steden en dorpen en realiseer op die manier ook de groene longen waar elke woonkern naar snakt. Zo gaan de ecologische voordelen van groenblauwe netwerken hand in hand met de gezondheidsvoordelen van natuur op wandelafstand.
9. Investeer minder in papier (plannen), en meer in mensen (bosuitbreidingsteams, handhaving) en acties op het terrein (aankoop en inrichting van terreinen). Dit beantwoordt tegelijkertijd aan de nood voor dringende acties op het terrein om de natuur te redden als aan de nood voor werkgelegenheid.
10. Voorzie in het relanceplan dat de noodzakelijke 'natuurreflex' ook een meerwaarde creëert voor de lokale natuur.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2020: #BeterNaCorona van Samenleving & Politiek.

• Corona
• natuur
• relance
• Green Deal
• #beternacorona