In haar nieuwe boek stelt de Britse econome Ann Pettifor vast dat de omslag naar een klimaatneutrale economie wel degelijk mogelijk is. De sleutel? De totale heruitvinding van de band tussen de financiële sector, de (wereld)economie en ons ecosysteem. Sterker nog, het financieel kapitalisme moet worden overwonnen.

Wereldwijd trekken miljoenen mensen aan de klimaatalarmbel. De #FridaysForFuture zijn trending; klimaatspijbelaars en -activisten veelbesproken. Eén enkele eis verenigt hen: politieke leiders moeten nú handelen om te voorkomen dat de klimaatverandering oncontroleerbaar wordt en we de komende decennia in de klimaatpenarie zitten. Dit moet gebeuren, zo stellen ze, op wetenschappelijke basis en via daadkrachtige politieke maatregelen.

Een groeiend aantal schaart zich achter het idee van een investeringsstrategie, in de internationale volksmond ook bekend als de Green New Deal. Het voorstel houdt in dat de Amerikaanse (en Europese) economieën zouden overstappen op schone, hernieuwbare energie, investeren in gigantische infrastructuurwerken en op deze manier miljoenen nieuwe banen creëren. Linkse democraten zoals Alexandria Ocasio-Cortez of de sociaaldemocratische presidentskandidaat Bernie Sanders hebben met hun voorstellen de Green New Deal verder gepopulariseerd. Ook Jeremy Corbyn en Labour maakten er in aanloop naar de Britse verkiezingen een sleutelelement van. Het idee vindt hoe langer hoe meer ingang. Zozeer zelfs dat de Amerikaanse econoom Jeremy Rifkin en de Canadese sociaal activiste Naomi Klein er recent boeken over uitbrachten.

De Green New Deal refereert voornamelijk aan de oorspronkelijke New Deal die de Amerikaanse economie in de jaren 1930 opnieuw op de rails moest krijgen. De Grote Depressie was toen volksvijand nummer één en de toenmalige president FD Roosevelt voelde de hete adem van revoluties in zijn nek. Hij ging overstag om meer macht toe te kennen aan een sterkere overheid en publieke investeringen. De New Deal moest de economie inherent transformeren.

Dat lijkt wat op wat de pleitbezorgers van de Green New Deal vandaag voor ogen hebben: een belangrijke en centrale rol voor de overheid. Zoals de eerste New Deal ingegeven werd uit angst voor revoluties, is de belangrijkste drive achter deze Green New Deal eveneens angst. Angst voor klimaatverandering. Sterker nog, de Green New Deal benadrukt telkens ook dat klimaatrechtvaardigheid met stip bovenaan de agenda moet staan. De grootste slachtoffers van klimaatverandering vallen niet in de contreien waar het grootste verbruik ligt. Dit is een potentieel explosieve situatie.

Het idee van de Green New Deal zelf is al wat ouder; 12 jaar om precies te zijn. In 2007 begon een groep Britse academici en activisten met het opstellen van een inhoudelijk programma dat in juli 2008 werd gepubliceerd. De Green New Deal-groep was geboren. De financiële crisis kwam er echter tussen fietsen en het plan verdween naar de achtergrond tot o.a. Alexandria Ocasio-Cortez het opnieuw oprakelde en populariseerde.

Ann Pettifor is niet zomaar iemand. Ze is directeur van het Policy Research in Macroeconomics Institute aan de Universiteit van Londen en adviseert ook de Labourpartij. Daarnaast staat ze bekend om haar voorspelling van de financieel-economische crisis van 2008. Met haar vorige boek The Production of Money. How to Break the Power of Bankers (2017) ging ze dieper in op deze kwestie. Haar nieuwste boek over de Green New Deal verbindt beide elementen: de strijd tegen het financieel kapitalisme is een gevecht voor ons voortbestaan.

Ann Pettifor stelt dat we ons zulke investeringen wel degelijk kunnen veroorloven. Ze gaat daarmee in tegen dooddoeners als 'Op wiens kap?' of 'Wie gaat dat betalen?'. Een Green New Deal zal alleszins een stuk goedkoper uitkomen dan de gevolgen van een ongecontroleerde klimaatverandering.

Haar grote inspiratiebron is dan ook niemand minder dan de Britse econoom John Maynard Keynes. Het boek ademt de geest van Keynes. Zo wijdt ze een hoofdstuk aan hoe hij met zijn quasi-revolutionaire ideeën opbokste tegen Wall Street. Er werd in de jaren 1920-30 een bits gevecht gevoerd tegen de financiële elite. Toch hadden JP Morgan en consoorten de politiek-economische touwtjes stevig in handen. Dat ondervond Keynes aan den lijve. Tot tweemaal toe leed hij een zware nederlaag. Een keer met de onderhandelingen in Versailles na de Eerste Wereldoorlog, een tweede keer tijdens de onderhandelingen van Bretton Woods in 1944. Beide nederlagen hebben tot de dag van vandaag een grote weerslag. Ze gaven vrij spel aan het financieel vrije marktkapitalisme, uitgedragen door de Verenigde Staten en ingegeven door het almachtige Wall Street. Want Singapore, Wall Street, Frankfurt en The City of London hebben de wereldeconomie in handen. Dit monopolie bedreigt ons voortbestaan door ons in een destructieve ecologische spiraal te duwen.

In The Case for the Green New Deal gaat Ann Pettifor na in welke mate de Amerikaanse aanpak van Alexandria Ocasio-Cortez en Bernie Sanders gelijkt op en/of verschilt met die van haar uit 2008. De kern, schrijft ze, is dezelfde. Een groene shift moet verder gaan dan louter een omslag naar een koolstofarme economie, verder dan enkel publieke investeringen en jobcreatie. Daarenboven is er een te enge focus op Big Oil. Voor Ann Pettifor moet ons economisch model op de schop, te beginnen met de financiële sector. Het is het kernargument van haar Green New Deal.

Een radicale hervorming van de financiële sector is, volgens Ann Pettifor, de enige oplossing. Krediet is des duivels en de hele schuldindustrie is nefast voor het voortbestaan van ons samenlevingsmodel. Het is gericht op een niet te stoppen en explosieve toename van consumptie die onze ecologische voetafdruk op de planeet alsmaar groter en dus onhoudbaar maakt.

De term 'transitie' is te zwak voor wat Ann Pettifor voor ogen heeft. Er moet nu, meer dan ooit, een radicale, bruuske verandering komen, of wij maken met z'n allen zo'n bruuske verandering mee op het vlak van klimaat. Het kapitalisme moet op de schop. Sinds 2008 houdt ze een onderbouwd pleidooi voor die systeemverandering. 'These are times that call for the intellectual and political courage of giants like Keynes and Roosevelt'. Dit boek is een wake-up call, een heuse oorlogsverklaring aan de financiële elite die onze planeet tot op de rand van de afgrond brengt.

Hoe ziet die systeemverandering er concreet uit? Ten eerste moet de almacht van de financiële sector worden gebroken. Deze sector controleert te veel en internationale financiële transacties krijgen te veel vrij spel. Voor Pettifor moet schoon schip worden gemaakt van het internationale financialisme die maar een kransje gelukkige ten goede komt.

Haar plan bevat enkele principes die een Green New Deal-economie kan inleiden. Ik vat kort samen: een sterke overheid is dé garantie bij uitstek voor een Green New Deal; ons idee over economische groei moet ook op de schop; er zijn limieten aan wat kan; een sterke, publieke en zelfvoorzienende overheidseconomie mag niet afhankelijk zijn van de grillen van het internationaal financieel kapitalisme; ze laat ook ruimte voor een in zichzelf gerichte en minder dominante markteconomie als ondersteuning van de overheid; de werkgelegenheid opkrikken is belangrijk; herverdeling is van opperste belang; een sociaal rechtvaardige monetaire en fiscale politiek is broodnodig.

De Green New Deal van Ann Pettifor focust dus op een transitie waar de massa wel bij zal varen en niet zozeer een financiële elite. Wall Street zal haar boek niet graag lezen. Dat neemt niet weg dat haar ideeën best haalbaar zijn. Dat kan, indien politici zoals Bernie Sanders of (later) Alexandria Ocasio-Cortez het presidentiële laken naar zich toetrekken. Labour moet daarentegen doorgaan op hetzelfde, inhoudelijke elan. Want een Green New Deal zal nooit ingang vinden als politici genre Donald Trump of Boris Johnson het voor het zeggen blijven hebben. Zij zitten te hard in de binnenzak van Wall Street en The City of Londen.

Jurgen Masure

Samenleving & Politiek, Jaargang 27, 2020, nr. 1 (januari), pagina 76 tot 78