Met gemengde gevoelens lees ik de optimistische analyses van Steven Pinker, Maarten Boudry of Hans Rosling. Pinker schreef het jubelboek Verlichting nu! Een pleidooi voor rede, wetenschap, humanisme en vooruitgang, Boudry tekent voor de opgewekte publicatie Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat, terwijl Rosling in extatische overdrive gaat met zijn Feitenkennis: 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt. Ja, er was veel meer geweld in de 19e eeuw. De armoede gaat er mondiaal spectaculair op achteruit. Hongersnood is echt zeldzaam geworden. We leefden nog nooit zo lang en gezond, en weldra is polio definitief de wereld uit. Dat het nu op vele domeinen een pak beter gaat dan vroeger is een feit. Maar zoals Casper Thomas onlangs in De Groene Amsterdammer opmerkte: dat is enkel theoretisch interessant.

Tegelijk stel ik me vragen bij de manier waarop de pers aan het ander einde van het spectrum het klimaatprobleem uitvergroot, alsof het einde van de mensheid nabij is. Maar ja, media zoeken nu eenmaal niet naar een evenwichtige balans tussen goed en slecht nieuws; ze vergroten vooral het laatste uit. Ongelukken en incidenten zijn, veel meer dan happy news, een nieuwsfeit. Vanuit die gerichtheid versterken de nieuwe media echter meer dan ooit angst en onzekerheid. Dat heb je nu eenmaal in een geglobaliseerde cultuur waarin we van nabij in real time elke ramp kunnen volgen alsof we er zelf bij zijn – zo voelt het althans aan.

Aan de ene kant dus onverbeterlijke optimisten, aan de andere kant zwartgallige pessimisten… beter is het ergens tussenin te zwerven als eeuwig zoekende, vanuit een subtiele gerichtheid op het goede, een zoektocht die zich prima laat samenvatten in dit ene woord: hoop. Je kunt de wereld vanuit jezelf bekijken. Gezond blijven, oud worden, fijne relaties onderhouden, leuke momenten beleven. Ook als de wereld doldraait hoop je als individu zoveel mogelijk gespaard te blijven. En misschien ben je wel een geluksvogel. Dat is ook wat je iedereen toewensen moet.

De focus van 'hoop' in deze zomerreeks van Samenleving & Politiek is wellicht van een ander kaliber: laten we dus het hebben over samenleving en politiek. De wereld wordt niet door pessimisten bestuurd. Elke politicus (m/v/x) wil het beleid in een bepaalde richting keren. Niemand ook wil een Schlechtmensch zijn, al kan de invulling van het goede wel erg verschillen. Wij tekenen alvast beleid uit in de context van de waarden van de verlichting.

Geboren in 1958, groeide ik op in de jaren 1960-1980. Een periode waarin het Westen uitblonk in een haast onbegrensd vooruitgangsoptimisme. Inmiddels weet ik beter. De waarden waar wij voor staan zijn broos en kwetsbaar, en dat resulteert in een groot cultuurpessimisme. In Grand Hotel Europa poneert Ilja Leonard Pfeijffer dat Europa enkel nog geschiedenis en bezienswaardigheden te bieden heeft, vandaar onze sterke gerichtheid op het verleden. Het is vast niet toevallig dat Radio Klara vooral klassieke muziek in mineur te horen geeft. Het hedendaagse pessimisme is vooral Europees en Amerikaans. In het collectieve welbevinden van China en India, en ook in heel wat Afrikaanse landen, domineert de toonaard van optimisme. Wanhoop en pessimisme zijn blijkbaar vooral ons probleem. Hoe die tendens te keren?

Jongeren zijn een goede remedie. Zelf heb ik het geluk aan een universiteit werkzaam te zijn. Die 18-jarige studenten zijn, elk jaar opnieuw, voor mij een bron van hoop. Jongeren zijn bereid om de grote uitdagingen van de 21e eeuw aan te gaan. Uiteraard zwalpen ook zij tussen optimisme en pessimisme, maar zelden zijn ze al bevangen door cynisme en veelal kunnen ze ook de existentiële angst overwinnen die verlammend werkt. Hun leven ligt immers nog open, als een braakliggend veld. Nog even en ze dromen van een eigen gezin – dat blijft bovenaan staan in het Europees Waardenonderzoek – en velen van hen zullen in hun job op een of andere wijze bijdragen aan de economische, sociale, culturele uitbouw van de wereld: in het onderwijs, de medische sector, de bedrijfswereld, de cultuursector, het onderzoek, enzovoort. Talrijk zijn de jongeren die geëngageerd in de wereld staan. Aan de universiteit trekken de vele politieke debatten volle zalen; tien jaar geleden was dat anders. Jeugdbewegingen floreren. Jongeren engageren zich in vrijwilligerswerk, komen op voor duurzaam klimaat, nemen actief standpunten in over mens en maatschappij. Ik ben ervan overtuigd dat de jeugd de sleutel is voor de 21e eeuw waarin de wereldproblemen, zoals altijd al het geval is geweest, finaal toch worden opgelost. Door inventiviteit, creativiteit en engagement.

En laten we intussen maar wat dagdromen. Stel dat Donald Trump niet herverkozen wordt en het politieke centrum zich in Europa weer versterkt… Terwijl onderzoekers overal ter wereld zich meer dan ooit toeleggen op klimaat, op biodiversiteit, op circulaire economie… Terwijl Afrika herbebost wordt en eindelijk, vanuit voldragen ontwikkelingssamenwerking, de instrumenten in handen krijgt om zelf een industrie uit te bouwen die de eigen grondstoffen in duurzame producten omzet…

Steven Pinker, Maarten Boudry en Hans Rosling mogen dan al wat zweven, ze laten alvast wel zien wat de kracht is van vooruitgang. En soms schakel ik ook over van Klara op de lokale Radio Minerva. Om te genieten van Boney M. met Sunny en Will Tura met Hoop doet leven.

Deze bijdrage verscheen in de SamPol-zomerreeks Hoop 2019

• Hoop 2019