Onlangs kwam een journalist van De Standaard me interviewen naar aanleiding van mijn gouden jubileum. Na mijn uitleg over hoe het jaren vooruitging met de solidariteit maar hoe het er nu al geruime tijd mee bergaf gaat, in het algemeen en in het bijzonder ten aanzien van vluchtelingen en sans sapiers, vroeg hij me: 'Is dat niet wat ontmoedigend? Zie je dat niet als een nederlaag na je inzet van vele jaren? Kun je nog hoopvol naar de toekomst kijken?

Ik antwoordde wat ik altijd antwoord als men mij vraagt hoe het gaat: 'Voortdoen!' Als het goed gaat moet je voortdoen. Als het niet goed gaat moet je zeker voortdoen opdat het zou keren, met het besef dat het vele jaren kan duren.

Ik heb de late zestiger jaren mogen meemaken, de derdewereldbeweging, en de algemene oproep naar meer sociale gelijkheid. En het is – na jaren opgang – inderdaad veranderd in vergelijking met toen. In die tijd hadden de armen het de facto materieel poverder, maar in het hoofd zat de gedachte naar meer gelijkheid, voor hier én voor de derde wereld. 'We zijn allemaal mensen', die gedachte was jarenlang de motor van een langzame vooruitgang. Sinds een jaar of 15, 20 is daar een knik in gekomen.

Vandaag is er als het ware niet meer één soort mensen. Neen, je moet als het ware aanvaarden dat er twee soorten mensen zijn: de bonus-mensen ('ja, die bonussen verdienen ze toch') en de malus-mensen (die je best nog een schop geeft: 'straf de langdurig werkloze' of 'stuur de vluchteling terug naar Libië').

De mensenrechten gelden als het ware niet meer voor iedereen. We waren er zo fier op. 'We hebben de mensenrechten uitgevonden', hoor ik een partijvoorzitster zelfs nog zeggen. Hoewel die daarbij vergat dat, toen de grote mogendheden in 1948 die universele mensenrechten stemden, zij allen nog kolonies hadden, en dat zij daarna nog veel miljarden hebben uitgegeven aan militaire middelen om ze toch zo lang mogelijk te houden. In naam van de… universele mensenrechten?

Vandaag wil men die universele mensenrechten inperken. Ze mogen niet zo universeel gelden dat ook klimaat- of andere vluchtelingen er beroep op zouden kunnen doen.

Voortdoen dus. Ook al is het een beetje de Processie van Echternach. Is dat blind geloof? Blinde hoop? Neen, zo was het bijvoorbeeld ook met de strijd voor de afschaffing van de slavernij. Het boek van Hochwald, Bevrijd de slaven, heeft me veel geleerd. Of recenter nog de film van de gebroeders Dardenne Le jeune Ahmed. In een interview in De Standaard stellen zij: 'ja, we staan nog voor zware jaren. Maar onze overtuiging is en blijft dat uiteindelijk de mens het zal halen.'

Dat geloof en die hoop is dus niet zomaar blind. Al is de hoofdtoon sinds enkele jaren anders, je ziet namelijk ook het omgekeerde: zoveel mensen die wél de 'universele menselijkheid' beleven, in woord en in daad. Is dat klein en zonder betekenis? Denk aan De kleine Goedheid, de tekst van E. Levinas: 'Als het kleine grassprietje dat zelfs na vertrappeld te zijn door een olifantspoot toch weer recht komt.' Ze is misschien wel gek, die dwaze goedheid, maar ze is tegelijk het meest menselijke in de mens. 'Ze wint niet, maar wordt ook nooit overwonnen'. 'De menselijkheid zal het uiteindelijk halen,' besluiten ook de gebroeders Dardenne.

'Het zit 'm in het hoofd', stelt Rudi Vranckx. En die verandering in het hoofd gebeurt niet van vandaag op morgen. Maar we moeten voortdoen. Met het geloof en de hoop die zeer zeker gesteund worden door de feiten. Ik denk aan de:

• meer dan 30.000 volgers van het Burgerplatform dat al zolang zorgt voor onderkomen voor transmigranten, en ook het proces won tegen de poging van de 'criminalisering van de solidariteit';
• kapitein Tommaso Stella die verklaart migranten op zee te zullen blijven redden: 'Ik heb als schipper op de mooiste schepen ter wereld gevaren, maar ben van eenvoudige komaf. Ik heb mij altijd meer verwant gevoeld met wie lijdt en amper iets heeft';
• dokter Pietro Bartole die na 30 jaar engagement als arts op Lampedusa de overstap maakt naar het Europees parlement. 'Uit noodzaak', zegt hij. Goed wetend hoe hard het daar zal aan toegaan rond deze kwesties;
• 70 Duitse steden, waaronder Rotenburg met zijn unanieme Pro-stemming, die zeggen bereid te zijn meer migranten op te vangen;
• vele mensen die ik dagelijks zie die daarvoor blijven kiezen.

Afsluiten doe ik met het gedicht van D. Bonhoeffer dat mij dierbaar is en inspirerend werkt. Het heeft als titel 'Optimisme', maar je kan dat gerust vervangen door 'Hoop':

Optimisme is in wezen
geen houding tegenover de situatie van het ogenblik,
maar een levenskracht.
Het is een kracht om te hopen als anderen het opgeven,
het hoofd hoog te houden als alles fout schijnt te lopen;
de kracht die nooit de toekomst aan de tegenstander laat,
maar haar voor zichzelf opeist.
(D. Bonhoeffer. Met opgeheven, ook bij zijn terdoodveroordeling)

In het besluit van de gebroeders Dardenne en in het gedicht van D. Bonhoeffer vind ik de kracht om voort te doen, ook als het vandaag niet lijkt mee te zitten. Opdat het opnieuw moge veranderen in het hoofd, en dan langzaam ook in de werkelijkheid van de universele mensenrechten. Goed wetend dat het ook nu niet op één dag zal kantelen, doe ik voort!

Deze bijdrage verscheen in de SamPol-zomerreeks Hoop 2019

• Hoop 2019