Ik werd gevraagd om een stuk te schrijven over de verkiezingen. Een hoopvol stuk. Ik beloofde dat te doen, en heb dan ook een stuk geschreven. Daarmee kom ik alvast de eerste helft van mijn belofte na. Of ook het tweede deel van mijn belofte werd ingelost, en het effectief om een hoopvol stuk gaat, zal hoofdzakelijk van u afhangen. En wat u na het lezen zal doen.

Hoe ik me na de verkiezingen voelde: droevig en woedend. Hoe ik me voor de verkiezingen voelde: droevig en woedend. Wie beide of één van beide emoties niet deelt of slechts ervoer nà de verkiezingsuitslagen, leeft in een ander Vlaanderen dan het mijne, een parallelle samenleving. In mijn Vlaanderen staan we immers al jaren in grote getalen op de barricades om de toenemende xenofobie, islamofobie en racisme in de politiek aan te klagen. We waarschuwden voor een radicale verrechtsing die hand in hand gaat met de normalisering van racisme en de demonisering en culpabilisering van de Ander, die zich vandaag in haar meest ultieme vorm verwerkelijkt ziet in de moslim. Die waarschuwing bleek tevergeefs.

Mijn droefenis noch woede zijn inmiddels afgezwakt. Toch hebben ze ook plaats gemaakt voor hoop. Omdat partijen die inclusieve en duurzame maatschappijmodellen uitdenken winst boeken. Omdat er mensen zijn die de alarmbel kennelijk wel hebben gehoord, die ervoor kiezen om niet mee te surfen op de golven van haat en verdeling die door rechtse politieke agenda's systematisch worden aangedreven. Omdat ze ogenschijnlijk kleine gebaren stellen die aantonen dat extremiteiten ook altijd tegenbewegingen ontketenen. Dat die soms zelfs noodzakelijk zijn om een maatschappij echt te mobiliseren.

Een voorbeeld van zo een ogenschijnlijk klein gebaar was de reactie van mijn Instagramvolgers toen ik hen opriep om een foto van Vlaams Belang-lijsttrekker Guy D'Haeseleer – die in het Oost-Vlaamse Ninove een monsterscore behaalde – te rapporteren. Het gaat om een foto waarop hij wordt omringd door in Ku Klux Klan-outfit gegoten carnavalgangers: een voorbeeld van de eerdergenoemde normalisering van diep racistische symbolen en uitlatingen, die onder het mom van satire of humor al te vaak door de vingers worden gezien.

De reacties op mijn oproep waren massaal, en kwamen vaak uit onverwachte hoek. Instagram antwoordde echter stelselmatig dat de foto niet als haatdragend kan worden gezien. Dat wekt weinig verbazing: wie enige ervaring heeft met social media weet dat een vrouwelijke tepel of menstruerend lichaam op veel meer ophef wordt onthaald dan racistische posts.

Het wekt ook de vraag: waarom een oproep lanceren om een foto te rapporteren waarvan de kans miniem is dat hij ook effectief wordt verwijderd? Omdat het erom gaat dat we in beweging moeten komen. Zulke gebaren afdoen als zinloos clicktivisme is niet eerlijk: gebaren tellen wel degelijk en dragen een grote symbolische kracht uit. Enkele dagen na mijn oproep verhelder ik in een post dan ook het belang van de schijnbaar vergeefse rapportering: omdat je met die kleine handeling aangeeft dat passiviteit niet langer door de beugel kan. Integendeel, als er iets is dat de verkiezingsuitslagen hebben gedaan, is het wel dat ze urgente noodzaak aan een actieve antiracistische houding bevestigen. Onthutst of ontdaan zijn volstaat niet langer.

Zo ging in de dagen na de uitslagen #allemaalvanbelang viraal: onder die hashtag deelden duizenden mensen hun persoonlijke getuigenissen over hun dagelijkse ervaringen met discriminatie en racisme op social media. De initiatiefnemers, studente Mayada Srouji en mensenrechtenactiviste Sarah El Massaoudi, verduidelijkten: 'We dachten niet dat de actie veel zou uithalen. Voor ons is dit ontzettend belangrijk. Zodat mensen niet meer passief blijven wanneer ze racisme zien, maar er ook in tussenkomen.'

Precies daarom was mijn oproep tot rapportering van de onmiskenbaar haatdragende foto wél van belang. Omdat de honderden mensen die vervolgens die handeling ondernamen, aangeven dat ze bereid zijn om in actie te schieten bij de confrontatie met racisme. Dat gebeurt nog te weinig. De aantal keren dat ik of een medepassagier van kleur in het openbaar werd beledigd zijn legio. Dat geldt helaas ook voor het aantal keer dat een omstaander tussenkwam.

Maar actief antiracisme gaat over meer dan een incidentele tussenkomst of een enkele heldendaad: wie actief antiracistisch is of wenst te zijn, informeert zich over de verschillende gedaanten die racisme in onze samenleving aanneemt, leert haar herkennen in haar meest manifeste, expliciete individuele vormen alsook in haar meer verborgen, institutionele vormen, en draagt bij in de signalering daarvan. Hij of zij begrijpt daarom dat het niet rapporteren van de foto even problematisch is als het posten ervan. Dat het niet beschermen van het slachtoffer van de scheldpartij op de tram neerkomt op de actieve deelname aan die tirade.

En daarom zullen je tranen niet langer volstaan. De verkiezingsuitslagen tonen onweerlegbaar aan dat wie zich niet uitspreekt tegen racistische structuren en incidenten, daaraan medeplichtig is. 'All our silences in the face of racist assaults are acts of complicity', schreef deAfro-Amerikaanse feministe en activiste bell hooks dan ook terecht. Dat wie zijn privileges niet in vraag durft te stellen, ze mede in stand houdt. Dat wie vriendschappen met al dan niet openlijk racistische mensen niet verbreekt, op een zwarte zondag niet moet wenen. Die tranen worden pas betekenisvol wanneer ze de motor worden van een blijvende houding.

Nu begrijpt u waarom ik bij aanvang van mijn bijdrage aangaf dat ik het hoopvolle karakter van mijn tekst niet zelf kan bepalen, maar aan u overlaat: hoop zonder daad is niet meer dan een leeg begrip om je geweten aan te warmen. Maar buiten blijft het koud.

Deze bijdrage verscheen in de SamPol-zomerreeks Hoop 2019

• Hoop 2019