Men kan liefde verhinderen of stukmaken door mensen tegen elkaar op te zetten. Zeker wanneer mensen als elkaars concurrenten voorgesteld worden, en zo de gemeenschappelijke belangen naar de achtergrond geduwd worden, is dat een veel gekozen weg door rechtse heersers. Gelijkheid, of de belofte om solidair aan een gelijkere toekomst van de mensheid te kunnen werken, wordt dan als tegennatuurlijk, naïef, 'Gutmensch'-ideologie voorgesteld. Ook het geloof in gemeenschappelijke waarden kan worden onderuitgehaald. Van die negatieve mechanismen zien we elke dag voorbeelden, door kleine potentaten zoals Viktor Orbán, Thierry Baudet, of grotere zoals Donald Trump of Rodrigo Duterte. Typerend voor dat soort ideologen is dat zij in feite ook de hoop doden: in hun versie van de 'feiten' is het namelijk onveranderlijk zo dat er essenties zijn, die mensengroepen of culturele tradities ten gronde kenmerken. Je hebt dan zoiets als het 'echte Amerika', en dat is blank, mannelijk en grondig antisolidair. Of de 'echte Vlaming', die zich niet alleen in zijn maatschappelijke ordening zou onderscheiden van die 'andere cultuur' in België (de Franstalige), maar uiteraard ook van de niet-christelijke cultuurdragers die niet anders kunnen dan onze hard bevochten welvaart kapot te maken. Zelfs als het gaat over weeskinderen van enkele jaren oud valt daaraan geen opvoedingsgeld te verkwisten want 'in essentie' zijn die kinderen IS-mens. Wanneer je deze ideologische optie verdedigt, dan dood je de hoop. Want een essentie kan je niet veranderen door opvoeding of samenspraak. Essentie is afgeleid van 'esse', zijn, en dat is geenszins 'worden'. En dan zijn er de sociaaldemocratische en de christendemocratische alternatieven die, met lichte accentverschillen, wel altijd de hoop en dus de mogelijkheid om samen de wereld voor iedereen meer leefbaar en welvarend te maken als wervend en realistisch perspectief voorhouden. Door rechts worden zij vandaag afgeschilderd als naïef, of als leugenaars. Dat laatste vooral omdat zij de angst voor de ander geen ruimte willen geven.

En het socialisme vandaag dan? Of bescheidener de sociaaldemocratie? In zijn recente magistrale speech (12 juni 2019) roept Bernie Sanders op om F.D. Roosevelts New Deal eindelijk te voltooien. Die Deal was historisch. Na de onmenselijke ontberingen van het grootste deel van de Amerikaanse bevolking door de gokpraktijken van de elite die tot de crash van 1929-30 leidden, redde F.D. Roosevelt het land door een sociaaldemocratisch hervedelingsmodel voor te stellen dat bovendien essentiële wanpraktijken van de elite indijkte: zakenbanken van spaarbanken scheiden, ziekte- en sociale verzekering voor iedereen, enzovoort. Dat werd maar gedeeltelijk gerealiseerd en in de boomperiode na de Tweede Wereldoorlog zelfs vergeten. Bernie Sanders roept nu op om een hedendaagse versie van de New Deal op te zetten als hoopvol streefdoel ter linkerzijde. Tegelijk is er het recente boek van financieel econoom en Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz: People, Power & Profits. Progressive Capitalism for an age of Discontent (2019). Dat brengt een synthese met een actieplan voor de Amerikaanse Democraten. Net zoals Bernie Sanders 'antwoordt' hij niet aan Donald Trump en soortgenoten, maar presenteert een synthese die kan verenigen en een aantal ontsporingen sinds Ronald Reagan (deregulering, financialisering, monopolievorming door 'marktmacht' te ontwikkelen) door politieke keuzes in het belang van iedereen en van de aarde terug te draaien en in de toekomst streng te reguleren. Dit is ook een hedendaagse versie van de New Deal, bovendien met aandacht voor milieu en klimaat naast de vooroorlogse thema's.

Persoonlijk denk ik dat de nieuwe wereldsituatie, waarin we door een aantal onderling verbonden mondiale dreigingen (ongelijkheid, klimaat, uitputting van grondstoffen) en tegelijk een feitelijke interdependentie die overleving tot de noodzakelijke horizon maakt, eindelijk weer een sterk en wervend verhaal hebben voor de linkerzijde. Niet meer groei apart, ongebreidelde belastingvrije kansen voor de grootsten of onderdrukking van de kleine werknemer door flexibilisering van arbeid mondiaal, maar het fundamenteel besef dat politieke keuzes voor dwingende en eerlijke herverdeling (met onder andere de beteugeling van concentraties en het terugschroeven van de ongehinderde managementwaan die ook innovatie kapotmaakt) de enige politiek en ethisch verantwoorde weg is. Persoonlijk denk ik dat hier een schitterend veld openligt voor alle progressieve krachten, de meer economisch denkende klassiek linkse (type sociaal- en christendemocratie tot de iets radicalere PVDA) en de 'cultureel progressieven' van Groen en sommige themapartijen. Daarbij moeten de voorstellen rond dekolonisering (de ander oprecht als medemens beschouwen en behandelen) ook worden meegenomen; de mondiale interdependentie laat voor mij immers geen andere keuze toe. De hoop krijgt dan vorm in een nieuwe progressieve frontvorming, waaraan vanaf nu de volgende vijf jaar kan worden gewerkt. Ondertussen is het misschien zinvol om het grote belang van hoop terug te beklemtonen tegen de rechtse politiek in, zodat in feite verboden wordt dat de hoop door hen gedood wordt.

Deze bijdrage verscheen in de SamPol-zomerreeks Hoop 2019

• Hoop 2019