Er is hoop want we leven in een verandering van tijdperk.¹ Onze aandacht gaat naar opzichtige, vaak disruptieve veranderingen die sterk ingrijpen in onze dagelijkse gewoontepatronen. Zo handelen we steeds meer via apps, betalen straks misschien in cryptomunten of verplaatsen ons weldra met vliegende taxi's. Maar onder al deze zichtbare innovaties vindt een diepgaander proces plaats van onomkeerbare veranderingen die zich afspelen op tal van terreinen tegelijkertijd. En net dat is uniek. Want slechts één keer in de zoveel tijd verandert er zo veel fundamenteels in onze samenleving en economie, en op zoveel terreinen tegelijkertijd: energie, mobiliteit, democratie, arbeidsmarkt, technologie, artificiële intelligentie. Net daarom bevinden we ons in het begin van een uitzonderlijk tijdperk. Ook al is zo'n periode van ingrijpende transities geen gemakkelijke periode, uitdagend is ze wel. Zij biedt ongeziene kansen om de toekomst van onze planeet, van de ordeningsprincipes van onze samenleving en economie grondig om te denken. Van meer naar beter. En ook al kost zo'n denkomslag decennia om zich te zetten, wees vereerd! Want jij maakt deel uit van het kantelmoment van deze bijzondere periode.

Er is hoop want het oude zal stilaan plaatsmaken voor het nieuwe. We voelen met zijn allen dat het zo niet verder kan. Dat we in sneltempo de planetaire grenzen overschrijden, dat onze oude economie geen waarde meer creëert noch in staat is voldoende in te spelen op de basisbehoeften van mensen. Dat bestaande instituten, belangengroepen en de politiek het ontbreekt aan langetermijnvisie en flexibiliteit om systeemveranderingen op gang te brengen. Het vult ons met dat unheimisch gevoel dat er iets radicaals moet veranderen nu markt en politiek geen antwoord meer bieden. En tegelijkertijd voelen we onzekerheid en angst, omdat het ons ontbreekt aan een helder perspectief van het nieuwe.

Er is hoop omdat steeds meer bottom-updynamieken, nieuwe allianties en netwerken vormgeven aan het nieuwe. Een groeiende groep koplopers is actief bezig, langzaam en van onderuit om de samenleving en economie te laten kantelen en zo een stroom van gezond voedsel, hernieuwbare brandstof, productieve banen, duurzame gemeenschappen en een herwonnen democratisch model mee te realiseren. Het gaat om burgers, sociale en economische ondernemers en academici die bezig zijn met radicale vernieuwing. Denk in eigen land onder meer aan het experiment van David Van Reybrouck met het opzetten van een burgerraad in de Duitstalige gemeenschap, het pleidooi van de Vlaamse bouwmeester Leo Van Broeck voor ruimtelijke verdichting, de campagne Sign for my future waar een nieuwe alliantie groeide tussen CEO's en captains of society voor een doortastende klimaataanpak. Denk aan de vele lokale energie-initiatieven en commons die het publiek goed opnieuw omarmen en lokale besturen uitdagen om dit samen te beheren eerder dan uit te verkopen.

Het is eigen aan transities. Ze worden gevoed door steeds meer initiatieven van kleine groepen mensen die de oude denkkaders en structuren uitdagen. Bij deze vernieuwingsprojecten zijn nog eens duizenden mensen betrokken die de voorhoede vormen van een snel groeiende transitiebeweging.

Er is hoop omdat Anuna De Wever en Kyra Gantois dit jaar de Arkprijs voor het vrije woord in ontvangst mochten nemen omdat zij terecht opkwamen voor hun verdo(e)mde toekomst. Ze deden wat de politiek naliet en presenteerden samen met een klimaatpanel een rapport met geïntegreerde en structurele ingrepen als basis voor de noodzakelijke systeemverandering. Zij tonen de moed en de kracht om de eeuwige status quo in haar hemd te zetten. Gewoonweg met een beweging van onderuit. Door dit soort burgerschap, waarbij het algemeen belang voorrang verdient op het eigen, individueel belang, krijg je politieke macht. 'Die deugd en dat besef vormen de basis voor solidariteit', zo wist Tinneke Beeckman dit treffend te benoemen.²

Er is hoop omdat de roep om een langetermijnvisie aan draagvlak wint. Het is een kleine stap maar een wereld van verschil als straks die toekomstraad of wetenschappelijke raad voor het regeringsbeleid (WRR) er echt komt. Want het is zoals initiatiefnemer Guy Tegenbos het juist stelt: 'hoe meer er verandert op korte termijn, hoe meer een visie op lange termijn nodig is'.³ Naast de talrijke vernieuwingsinitiatieven kan dit orgaan mee als kompas functioneren, zodat er opnieuw kan worden geregeerd in functie van de lange termijn met het algemeen belang voorop. Politieke partijen zullen moeten loskomen uit hun 'verouderd' model. Politieke dossiers moeten niet langer eenzijdig door de studiediensten en kabinetten worden gemaakt maar samen met burgers. Zij die daar het best in slagen, zullen het nieuwe leiderschap kunnen claimen. Verfrissend was alvast de idee van Ecolo om het middenveld mee aan de onderhandelingstafel te zetten in Wallonië.

Er is hoop voor de sociaaldemocratie omdat de toekomst voor het 'grijpen' ligt. Steek over de Rubicon, verlaat het blok van de status quo en de oude orde, en kies resoluut voor de nieuwe toekomst. Kies resoluut voor een compleet nieuwe economie met vele gezichten (circulair, groen, digitaal, makerseconomie, bio-economie, deeleconomie), ga voor bruto nationaal welzijn, kies voor een 3D mobiliteitsverhaal (ook in de hoogte dus), maar zorg dat het goed is voor iedereen, ondersteun meer dan ooit de energiewende en omarm het gemeengoed, bouw mee aan het zorgsysteem 4.0. Deze transities zullen grillig zijn, radicaal van aard, vaak onvoorspelbaar ook. En waarbij het lang niet zeker is of iedereen bereid is om mee te kantelen; laat staan daartoe de motivatie en de moed vindt. Stel jullie daarom, samen met vakbonden en mutualiteiten, op als 'sociale kantelaars'.⁴ Claim nu en voor altijd het thema 'just transition' met de progressieve beweging, en zet het nog hoger op de politiek-economische agenda. Maak werk van gedurfde en radicale langetermijnvisies, maar werk er stapsgewijs naar toe. Zorg voor de noodzakelijke opschaling van de vele veranderingsprojecten en dien daartoe gedurfde wetsontwerpen en voorstellen van decreet als nieuw regelgevend kader. Het is tijd voor de sociaaldemocratie om deze transities waardengedreven vorm te geven waarbij het thema 'sociale gelijkheid' het kompas vormt. Stel je daarbij open voor nieuwe allianties van burgers, ondernemers en maatschappelijk middenveld. Investeer in netwerken van verandering en bottom-updynamieken, en werk samen aan een betere toekomst voor iedereen. Begin nu! Want transities ontwikkelen zich immers over enkele generaties.

Voetnoten

1. Jan Rotmans: Verandering van tijdperk - 2017 Aeneas Media.↑
2. Tinneke Beeckman: Hoe links de verkiezingen kan winnen, De Standaard, 13/06/2019.↑
3. Guy Tegenbos: Het venijn van de korte termijn, De Standaard, 02/03/2019.↑
4. Kantelaar (vanuit transitiedenken): slaat inhoudelijk een nieuwe weg in, is organisatorisch en strategisch sterk en heeft een groot bindend vermogen. Hij/zij weet een nieuwe orde te creëren en geeft daar richting aan.↑

Deze bijdrage verscheen in de SamPol-zomerreeks Hoop 2019

• Hoop 2019