Veel Vlamingen zullen pas echt Yasmien Naciri leren kennen hebben toen ze in De Afspraak op 6 juni 2018 Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken rustig het zwijgen oplegde. Van Grieken had haar proberen charmeren met: ‘Als alle allochtonen zoals u zouden zijn, denk ik niet dat er zo'n groot probleem is’, waarop hij van Naciri te horen kreeg dat haar boek er net over ging dat zij met wat geluk het wel kunnen maken heeft, maar dat voor het merendeel van de jongeren hun capaciteiten onbenut blijven omdat ze geen stimulerende omgeving, onderwijs, familie hadden. In haar boek Wij nemen het heft in handen behandelt ze hoe armen (met en zonder migratieachtergrond) op school, in de media, op straat haast systematisch telkens aan het kortste eind trekken. Al blijft dat volgens de heersende ideologie toch altijd wel hun eigen schuld, en kan dat veel beter als ze maar willen. Bij het armoedebeleid richt Naciri niet voor het eerst een verwijt aan onze politici dat ze op dat vlak zwaar tekortschieten. In een welvarend land als België hebben we nog steeds schrijnende armoedecijfers. En de laatste decennia zijn de armoedecijfers daar niet of nauwelijks op verbeterd.

Ook het grote symbool van de hoofddoek komt uiteraard aan bod. Op Twitter werd dat na het debat in De Afspraak door een aantal hardwerkende Vlamingen zoals te verwachten een ‘kopvod’ genoemd en was dat voldoende reden om de draagster ervan te verketteren. Het is leerrijk om in het boek te lezen hoe dat permanente offensief tegen moslima’s op dat punt telkens weer een steek in het hart moet zijn. Ik had er nog meer willen over leren. Is het dragen van een hoofddoek louter een teken van religiositeit, maar dan blijkbaar niet zo universeel? Of is het tegenwoordig ook een uiting van verzet uitgelokt door net al die onverdraagzame blanken die al lang vergeten zijn dat Vlaamse vrouwen een paar decennia geleden (en hun tante nonneke nog steeds) ook een hoofddoek droegen?

Het hoofdstuk over onderwijs is meer dan verplichte literatuur voor wie in een school werkt of het onderwijsbeleid uitstippelt. Ik merk nu zelf wel dat sinds een paar jaar het axioma ‘we hebben in Vlaanderen het beste onderwijs ter wereld’ zachtjes wordt gelost. Ik schrijf dit op de dag dat Vlaanderen ontdekt dat men op school nog nauwelijks voldoende Frans leert en zelfs de minister van Onderwijs daarvoor niet ten onrechte naar de kwaliteit van de leerkrachten verwijst. En die dalende kwaliteit geldt ook op vele andere vlakken. Van de prestigieuze job toen de hoofdonderwijzer één van de notabelen van het dorp was, is leerkracht verwaterd tot werknemer in een onderwijsfabriekje met meer administratieve procedures dan passie voor het vak. En dat vertaalt zich ook door hoe leerkrachten omgaan met om een of andere reden zwakkere leerlingen waar ze te veel tijd zouden moeten in steken om die vooruit te helpen. En dan schrijft Naciri bijvoorbeeld hoe sommige leerkrachten ‘van het ene stereotype in het andere vallen’ en ‘gewoonweg ongeletterd zijn op het gebied van diversiteitsgevoelige pedagogie’.

Naciri klaagt niet geheel ten onrechte aan dat in de film er vooral de nadruk wordt gelegd op blanke mannelijke hoofdrolspelers. Waardoor je ook via dat kanaal zelden nog respect krijgt voor de andere kant, laat staan veel inzicht in hun leven. Toch wel jammer dat je nergens die oude films met Sidney Poitier nog te zien krijgt, dacht ik…

In De Afspraak leken de politici ook wel blij dat ze het volgens de titel van haar boek het heft zelf in handen zal nemen, dat ontslaat de politiek precies net van enige verantwoordelijkheid. Je merkt dat veel partijen zo’n ‘zelfredzame’ allochtoon hoog op de lijst zetten om tegelijk hun eigen diversiteit in de verf te zetten en alle klagers duidelijk te maken dat ze maar zelf hun plan moeten leren trekken.

Het boek van Yasmien Naciri is zeker aanbevolen lectuur voor wie de andere kant van het verhaal zonder slogans wil leren kennen. Je zou haast hopen dat er nog een vervolg komt over een aantal thema’s die ze nu bewust of onbewust nauwelijks aanraakt maar waar onze kranten wel vol staan als het over de donkerhuidige medemens gaat. Hoe zit dat nu met de populariteit van de Islam die bijna zo sterk lijkt als die van de Rooms Katholieke Kerk tot voor 1960. En zal die ook evolueren omgekeerd evenredig met de welvaart van de gelovigen zoals dat bij de Katholieken het geval lijkt te zijn? Maar wat uit het boek zeker al duidelijk naar voor komt is welk effect de aanhoudend verbale agressiviteit tegen mensen met een migratieachtergrond op hun welbehagen heeft. Je hebt niet veel empathie nodig om je in te beelden hoe het aanvoelt om overal en altijd als de ‘andere’ of zelfs ‘mindere’ te worden behandeld. De Vlamingen mogen nog honderd keer uitroepen ‘wij zijn geen racisten’, dat zal pas geloofwaardig worden wanneer alle illustraties van het tegendeel uit het boek echt verleden tijd zijn. En tot dan is ‘het heft zelf in handen nemen’ door mensen met een migratieachtergrond ongetwijfeld nog de meest positieve reactie.