Na de politieke aardschok van 4 maart lijkt 'la sinistra', de Italiaanse linkerzijde, onder het puin bedolven. De verwachtingen werden peiling na peiling bijgestuurd, maar dat het zó erg zou worden? Centrumlinks, en links ruim genomen, haalden een kwart van de stemmen en een vijfde van de zetels. Deze keer niet omdat de achterban, zoals vorige keren, massaal is thuisgebleven. Nee, een flink deel van de achterban van de regerende Democratische Partij (PD) is gemigreerd naar de Vijfsterrenbeweging (M5S) en naar de uiterst rechtse Lega, dus zeker niet naar links.

De PD wist wel dat ze het exploot van vijf jaar eerder niet kon herhalen. Met de kieswet van toen haalde ze in 2013 onder leiding van Luigi Bersani met 29,5% een meerderheid in de Kamer. Het jaar daarop, bij de Europese verkiezingen, was dat met Matteo Renzi op kop zelfs 40% geworden. De euforie was groot, Renzi droomde luidop van een herhaling. De val komt des te harder aan. Meer dan de helft ging verloren.

Met Renzi als partijleider, en van februari 2014 tot eind 2016 ook als premier, schoof de PD de voorbije jaren verder op naar rechts. Renzi had in de Senaat, waar de PD geen meerderheid had, bondgenoten nodig en weekte die los bij het rechtse Forza Italia van ex-premier Silvio Berlusconi. Binnen de PD werden linksere tendensen aan de kant geschoven. Renzi vulde de beleidsorganen op met getrouwen. Hij drukte hervormingen door die links niet zinden, zoals de grondige herziening van de arbeidswet met de 'Jobs Act'. De vakbonden en de linkerzijde protesteerden, maar de mobilisaties bleven beperkt. Daarmee bleek meteen hoe zwak hun slagkracht nog was.

Uiteindelijk stapten enkele coryfeeën uit de PD. Ze gingen praten met groepen ter linkerzijde voor een alternatief, links van de PD. Na allerlei eerder verwarde pogingen kwam er dan Liberi e Uguali (LeU, Vrij en Gelijk) met onder andere ex-premier Massimo D'Alema. Die lijst kwam op 4 maart echter nauwelijks boven de kiesdrempel (3,4%). Ze miste dan ook elke geloofwaardigheid. D'Alema bakte eind vorige eeuw als premier maar al te graag zoete broodjes met Berlusconi, iets wat hij nu aan Renzi verweet. Potere al Popolo, een bundeling van een tiental uiterst linkse groepen waaronder Rifondazione Comunista, kwam maar net boven de 1% uit.

LeU beantwoordde niet aan de noden van miljoenen Italiaanse kiezers op zoek naar 'il nuovo', iets nieuws. Dit was geen alternatief voor een partij, de PD, die zeker voor jongere kiezers het zinnebeeld is van een 'systeempartij'. De PD was van bij haar start, in 2007, al een bundeling van resten van de zogenaamde Eerste Republiek die in 2004 ten onder ging bij de operatie-Mani pulite (Schone handen). De PD bestond uit de restanten van de vroegere communistische PCI – lang een lichtbaken voor veel Europese linksen - en van de Democrazia Cristiana.

Il nuovo, het nieuwe, dat was deze keer de Lega Nord en de Vijfsterrenbeweging (M5S). De Lega is niet nieuw maar hun leider, Matteo Salvini, heeft van de Lega een nationale partij gemaakt met één groot thema: migratie-veiligheid. Het incident op 3 februari in Macerata, een lief stadje in de prachtige regio Marken, waarbij een sympathisant van de Lega op Afrikaanse migranten schoot, heeft hij in een door en door racistische campagne volledig in zijn voordeel weten om te buigen. In het noorden krijgt de Lega meer en meer voet aan de grond in traditionele rode bolwerken. Links is er bijna volledig van de kaart geveegd.

In het zuiden en centrum gaat de Vijfsterrenbeweging dankzij massale overloop van linkse kiezers met de zetels lopen. Veel ex-kiezers van de PD en jongeren die voor de eerste keer stemmen, zien in M5S een uitlaat voor een proteststem. Protesteren doen die jongeren vooral omdat ze het erg moeilijk hebben. Velen zijn werkloos of hebben een precaire job. Precaire leefsituaties zijn al een generatie lang schering en inslag, maar geen enkele regering heeft perspectief geboden. De PD wordt ook daarom afgestraft.

Laten we M5S een kans geven, redeneren ook linkse jongeren. Het is nochtans allesbehalve een linkse groep: in het Europees parlement zit de M5S in één fractie met de Ukip van Nigel Farage en in Italië sluit M5S samenwerking met uiterst rechts niet uit en is het vaag over migratie. Stichter Beppe Grillo heeft daar vroeger zeer harde dingen over gezegd.

PD, en de rest van links, staan hoe dan ook wellicht voor jaren buitenspel. Links kon zich lang optrekken aan massale sociale miljoenenmobilisaties. De vakbonden hebben vandaag echter niet meer diezelfde slagkracht. Hopen dat wat vandaag 'nieuw' is ook snel zijn aantrekkingskracht zal verliezen, biedt geen enkele garantie. Links van de PD is men uitgeteld. Gewezen Senaat-voorzitter Pietro Grasso beweert wel dat LeU doorgaat, maar het is beter de doodstrijd niet lang te trekken.

Met de diepe val van de PD, zit de Europese linkerzijde in haar geheel nog dieper in de put. Nu al rijst de vraag wat er volgend jaar van de socialistische fractie in het Europees parlement zal overschieten.

Samenleving & Politiek, Jaargang 25, 2018, nr. 3 (maart), pagina 54 tot 55

• Partito Democratico
• Vijfsterrenbeweging
• Italië