Ontluisterend! Dat is het overheersend gevoel dat ik heb na het lezen van dit uitstekende boek van Ludo De Brabander. Samen met velen wil ik een klare kijk krijgen op het gewelddadig kluwen in het Midden-Oosten, de band met de aanslagen in het Westen, de radicalisering van moslimjongeren en het vluchtelingenthema. Dit boek biedt in elk geval een sterk onderbouwd en stevig gedocumenteerd antwoord op een aantal van de vragen die bewuste burgers zich vandaag moeten stellen.

‘Hoe is het zover kunnen komen?’, is een van die vragen. De auteur legt haarfijn uit dat de kiemen voor het huidige geweld al meer dan 100 jaar geleden werden gelegd toen de koloniale machten het Midden-Oosten onder elkaar verdeelden in het Sykes-Picotakkoord. Ook toen al speelden economische motieven een hoofdrol. Een andere constante is de woordbreuk die Frankrijk en Groot-Brittannië voortdurend pleegden en de verdeel- en heerspolitiek die ze toepasten op de plaatselijke leiders.

Na de Tweede Wereldoorlog nemen de VS de plaats in van de oude koloniale machten. Daarbij leggen ze drie prioriteiten vast: de strijd tegen het communisme en het Arabisch nationalisme, de controle over de olievoorraden, en de verdediging van Israël en de zionistische belangen. Door de jaren heen, van de inval in Iran in 1947, over de diverse Golfoorlogen tot de inval in Irak, is de VS militair aanwezig in de regio. Daarbij staan de oliebelangen (na WO II zijn 42% van olievoorraden in het Midden-Oosten in handen van Amerikaanse oliemultinationals) steeds vooraan. De beproefde verdeel- en heerspolitiek beoefenen zij ook als geen ander, waarbij een bondgenoot even later tot staatsvijand wordt verklaard. Het is o.m. het lot dat Sadam Hoessein heeft ondergaan. Blijkbaar stellen vele Amerikanen zich de vraag ‘Waarom haten ze ons [in het Midden-Oosten]?’ Als je de VS hebt leren kennen als een militair apparaat dat ingezet wordt om de toegang tot de oliebronnen te vrijwaren, die steun verleent aan Arabische dictaturen en het zionisme, ja waarom zou je die dan haten? In die beleving staat de Palestijnse kwestie centraal in de hoofden en harten van de bewoners van het Midden-Oosten.

Ook ontluisterend is de analyse die Ludo De Brabander maakt van wat hij noemt ‘De winter na de Arabische lente’. Wat eerst een golf van hoop en een nieuwe toekomst (een lente) voor de regio zou brengen, veranderde door de westerse reactie en het ontbreken van een duidelijk alternatief voor het bestuur na de opstanden in een hel. Ook daar hebben de westerse mogendheden en hun lucratieve wapenhandel boter op het hoofd.

Stilaan komt de auteur dan tot het gewelddadig jihadisme en de opkomst van IS. Het is verbijsterend hoe de VS (onder het bewind van Ronald Reagan) eerst de jihadistische strijd steunde tegen de Sovjet-Unie in Afghanistan en na de Sovjetoorlog de vele ‘werkloze’ jihadistische strijders, op zoek naar een nieuw doelwit, een internationale jihad uitbouwen tegen… de VS. Zo creëerde Amerika zijn eigen monster van Frankenstein. Uiteraard is er ook een voedingsbodem voor dit gewelddadig jihadisme, in Irak, in een aantal landen na de Arabische opstanden en uiteindelijk ook in Syrië. Twee elementen maken de situatie nog complexer: de soennitische en sjiitische as enerzijds en de kwestie van de Koerden anderzijds.

Ondertussen kent de jihad geen grenzen meer en volgden er aanslagen in Parijs en Brussel. Het antwoord van president François Hollande is eenvoudig: ‘We zijn in oorlog’. Meteen worden de bombardementen op IS-stellingen opgevoerd en worden de fundamentele democratische vrijheden in eigen land bedreigd. Ludo De Brabander toont aan dat militair geweld niet het gepaste antwoord is op deze cirkel van oorlog en terreur. Het is precies dit militair geweld dat veel (onschuldige) slachtoffers maakt onder de moslimbevolking, dat door IS handig wordt gebruikt om de haat tegenover het Westen aan te wakkeren en verder te kunnen rekruteren. In het gebeuren duikt er ook één constante factor op: de rol en vooral de immense financiering vanuit Saoedi-Arabië. Maar daarover zwijgen de westerse mogendheden zedig.

Wat is dan het alternatief? Uit de mond van secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Ban Ki-moon, luidt het als volgt: ‘De creatie van open, evenwichtige, inclusieve en pluralistische gemeenschappen gebaseerd op het volle respect van de mensenrechten en met economische kansen voor iedereen’.

Een laatste band die in het boek wordt gelegd, is die tussen de oorlogen en het vluchtelingenthema. Om te beginnen moet de toestroom van vluchtelingen in een duidelijker perspectief worden gezet. Twee derde van alle vluchtelingen wereldwijd zijn interne vluchtelingen, in eigen land. Het andere derde gaat naar het buitenland. De overgrote meerderheid komt in de buurlanden terecht. Oorlogsvluchtelingen moeten het recht op asiel blijven krijgen, stelt de auteur. Het is ook merkwaardig dat Belgische politici als antwoord op de vluchtelingenkwestie pleiten om militair geweld te gebruiken in het land dat deze mensen ontvlucht zijn voor het… oorlogsgeweld.

In een kort nawoord geeft dit boek ook de verklaring weer van 17 vredes- en mensenrechtenorganisaties uit Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten onder de titel: ‘Er is geen militaire oplossing voor gewelddadig extremisme’. Ik kan me niet direct herinneren dat deze verklaring veel aandacht kreeg in de media. Onterecht.

Oorlog zonder grenzen is geen pacifistisch pamflet, maar een zeer gedegen werkstuk met een massa aan boeiende noten en een stevige literatuurlijst. Aanbevelenswaard voor iedereen die de vicieuze cirkel van oorlog en terreur beter wil begrijpen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 23, 2016, nr. 8 (oktober), pagina 93 tot 95

• boekbespreking