Vind je ook dat de loonkost te hoog is, dat de loonlast voor werkgevers niet meer te dragen is en dat de loonkloof met onze voornaamste handelspartners groter wordt? Of ben je ook bezorgd over de vluchtelingenstroom, of beter gezegd de tsunami van vluchtelingen, de vluchtelingencrisis die onze sociale zekerheid bedreigt? Dag in dag uit communiceren we met elkaar met taal. De media gebruiken taal, de politici gebruiken hun eigen taal en de man/vrouw in de straat nemen, vaak onbewust, die taal over.

In dit (werk)boekje gaat taalkundig antropoloog Jan Blommaert in op de diepere betekenis van woorden die door de media, de beleidsmakers en door onszelf dagdagelijks gebruikt worden. Dekt de vlag nog de lading en beseffen we dat we door bepaalde woorden te gebruiken ook (ideologische) keuzes maken?

Jaren geleden was het publieke debat vrij eenvoudig stelt Blommaert: het werd gevoerd in de massamedia of live op diverse debatactiviteiten. Door de digitale revolutie is het aantal actoren in het publieke debat geëxplodeerd en is de controle op de kwaliteit op de geuite meningen zoek. Zijn stelling is dan ook dat wie de sociale strijd wil aanvatten ook een taalstrijd moet voeren.
Blommaert reikt ons een methodologie aan om die strijd te voeren. Uitgangspunten daarbij zijn: er bestaat niet zoiets als objectieve of neutrale taal, een onderzoek naar het gebruik is dan nodig, daarbij zijn de volgende vragen een hulp: wiens woord is dit? Voor welke concrete realiteit wordt dit woord gebruikt? Welke politieke positie dekt dit woord?

Het boek nodigt uit tot diepere analyse van het taalgebruik en verwijst naar de verschillende betekenissen van woorden (volgens het woordenboek, sociale betekenis…), framing en perceptie. Een handige oefening is het herformuleren van woorden vanuit een ander (ideologisch) gezichtspunt. Ik herinner me dat gewezen minister van Werk, Renaat Landuyt, ooit de term risicogroepen (mensen die zwak stonden in de arbeidsmarkt, langdurig en kort geschoolde werklozen) verving door kansengroepen.

Het boek wordt in een tweede deel erg concreet en past de methodologie toe op vier actuele thema’s: economie, vormen van arbeid, vakbonden en stakingen, migratie en veiligheid. Telkens worden het heersende discours en de daarbij horende woorden ontleed en stelt Blommaert via een herformulering een ander verwoording voor. Een boeiende oefening.

Het boek wordt afgesloten met enkele ruimere beschouwingen over communicatie en democratie.
Terwijl de klassieke massamedia meer en meer volgens vaste formats werken en meer geconcentreerd worden, ontstaat er een nieuwe informatiewereld, waar kennis en informatie doorgaans gratis zijn en waar er vanuit een crowdsourcing en peer-to-peermodel wordt gewerkt. Ook in deze wereld zijn er deskundige burgers (Kijk maar naar StRaten-generaal, Ademloos en Ringland). Die deskundigheid is nodig, want gevoelige politieke dossiers, met een klein maatschappelijk draagvlak, worden vaak technisch verpakt. Voor Blommaert was de G1000 als oefening in deliberatieve democratie dan weer geen goed voorbeeld.

De slotparagraaf van het boek vat het goed samen: als burgers even goed communiceren als politici dan communiceren we meer als gelijken, met aan de ene kant een lastigere en veeleisende burger en aan de andere kant de politici die het lastiger hebben om hun ‘slecht beleid’ of ‘slecht begrepen beleid’ te vergoelijken. Er is dan wel een winnaar: de democratie.

Er volgen dan nog enkele oefeningen als aanzet van een actief voeren van de taalstrijd. Het blijft tenslotte een werkboekje.

In de hele commotie over het zwangerschaps-/ouderschapsverlof die Gwendolyn Rutten onlangs veroorzaakte las ik een leuke herformulering in De Standaard. Daar stelde iemand voor om het woord ouderschapsverlof te veranderen in ouderschapsdienst. Het zit soms in kleine dingen, maar laat ons er voortdurend werk van maken.

Samenleving & Politiek, Jaargang 23, 2016, nr. 6 (juni), pagina 87 tot 88

• boekbespreking