De wissel van de macht is een geschiedenis van de politique politicienne van de voorbije 15 jaar. In de woorden van Van de Looverbosch: ‘In die periode zien we verschillende keren een serieuze wissel van de macht. De CVP belandt in de oppositie door de paars(-groene)regeringen van Verhofstadt, dan maakt het kartel CD&V/N-VA een einde aan het paarse avontuur, vervolgens begint de N-VA aan haar opmars, na de langste regeringscrisis komt de PS aan de leiding en daarna overklast de N-VA iedereen. (…) In dat tijdsgewricht zien we de christendemocraten, socialisten en liberalen verschrompelen tot kleine partijen die krampachtige pogingen ondernemen om zichzelf groter te maken dan ze in werkelijkheid zijn.’

De ondertitel luidt ‘Kroniek van een Wetstraatwatcher’. Van de Looverbosch kiest de invalshoek van het politieke spel en de spelers, met minder aandacht voor beleidsinhoud. Hij vertelt wat er is gebeurd, maar vooral hoe hij dit als radiojournalist heeft beleefd. Zo komt de lezer iets te weten over het (honden)leven van een Wetstraatjournalist. Dat bestaat vooral uit met koffie en boterhammen wachten aan de poorten van de macht, maar ook uit reizen en dineren met dezelfde politici die de vierde macht hoort te controleren. Dat verhindert Van de Looverbosch echter niet om kritische nieuwsberichten vanuit verre bestemmingen naar Vlaanderen te sturen, al moet hij vervolgens boze blikken van zijn fellow travelers ondergaan.

Verwacht geen theoretische beschouwingen over de relatie tussen pers en politici, Geschiedenis, Politiek of Macht. De onderwerpen zijn onder andere het ontslag van Sauwens, de splitsing van de Volksunie en het oprichten en splitsen van de kartels CD&V/N-VA en sp.a-Spirit. Vanzelfsprekend komt ook de langgerekte communautaire crisis aan bod. Bij elke verkiezing worden de resultaten weergegeven en geanalyseerd met een handig overzicht van de verdeling van de ministerposten. Achtergrond, zijsprongen en excerpten uit documenten zijn keurig afgezonderd in aparte kaders. In elke episode zitten enkele scherpe terugblikken van (voormalige) politici zoals Mieke Vogels, Bert Anciaux en Herman Van Rompuy. Het is verfrissend om getuigenissen met naam te zien. Meestal wordt een politieke geschiedenis geschreven door interviews te doen en daar een synthese van te maken. Van de Looverbosch maakte van de verschillende ingrediënten geen soep, maar presenteert ze afzonderlijk. De lezer ziet bijvoorbeeld Herman Van Rompuy beweren dat Yves Leterme een ministerschap aan zijn broer had beloofd, terwijl Yves Leterme dit ontkent.

Dankzij de vlotte pen van Van de Looverbosch leest het boek als een thriller. Een spannende roman zonder echte helden, maar met veel daders en slachtoffers. Het schandaal rond de contacten van het kabinet van Leterme met één van de rechters in het Fortis-proces wordt een meeslepend detectiveverhaal. Toch is het boek niet voor iedereen weggelegd. Net als bij een film is het enkel voor de echte fans leuk om een herhaling te zien of een blik achter de schermen te krijgen. Wie de wirwar van persoonlijk relaties en eindeloze onderhandelingen over regering, staatshervorming, etcetera koud laat, zal dit boek langdradig vinden. Het is echter gefundenes Fressen voor de liefhebber van het politieke steekspel.

Is het boek relevant voor de op inhoud gerichte Sampol-lezer? Ja, om twee redenen. Ten eerste is het een welkome opfrissing van de politieke hoogte- of liever dieptepunten van de laatste 15 jaar. Het contrast tussen toen en vandaag is groot. Vandaag is N-VA een leidende, staatsdragende partij met ministerposten als Defensie, Binnenlandse Zaken en Financiën. Toen was er de prille N-VA met ‘vijf man en een paardenkop’ (dixit kroongetuige Bart De Wever) verenigd door het verzet tegen het Lambermont-akkoord. Waar vandaag de N-VA akkoord is om het communautaire in de koelkast te zetten, weigerden Bourgeois en De Wever in eerste instantie het kartel met CD&V omdat de nochtans forse communautaire engagementen niet stevig genoeg waren gebetonneerd. Het is slechts in 2004 toen een peiling uitwees dat N-VA de kiesdrempel niet zou halen dat ze hun wagonnetje schoorvoetend aan de Thalys-Leterme hebben gehangen. Vandaag zit N-VA sterk in het zadel en houdt het de teugels van alle regeringen en vele stads- en gemeentebesturen strak in de hand. CD&V wordt achter het paard meegesleept, zet af en toe de hakken in het zand om vervolgens opnieuw plat op de buik te gaan.

Ten tweede, is het belangrijk dit recente en nog lang niet verwerkte verleden te kennen om de politiek vandaag te begrijpen. Deze recente geschiedenis geeft achtergrond en verdiept het begrip van hedendaagse politici en hun daden. Iedereen sleept een geschiedenis mee. Medestanders vandaag waren vaak tegenstanders gisteren. Politiek rust op menselijke relaties, samen- en tegenwerking. De wonden zijn zelden geheeld. Zoals Van de Looverbosch terecht stelt: ‘Onenigheid binnen partijen gaat nooit alleen over de ideologische koers. Het gaat altijd gepaard met onverwerkte trauma’s, gekrenkte ego’s en fout gelopen carrières’.

Van de Looverbosch ziet een journalist als doorgeefluik en neemt weinig positie in. Hij is wel duidelijk tegen kartels. Een plus één is twee en niet drie. Kartels werken volgens hem niet voor de grootste partij. Het kartel sp.a-Spirit leverde sp.a geen enkele extra zetel op, noch kon CD&V het kartel met N-VA in zetels omzetten. Beide kartels eindigden met tranen. Het kartel sp.a/CD&V voor de Antwerpse gemeenteraadsverkiezingen in 2012 leidde tot sp.a in de oppositie en CD&V op de schepenbank.

De lezer kan ook zelf conclusies trekken uit het relaas. De snelle opeenvolging van verkiezingen op allerlei niveaus (2003, 2004, 2006, 2007, 2009, 2010) houdt politici onder spanning waardoor een korte termijn, electoraal perspectief nog sterker doorweegt in hun besluitvorming. Het is niet slecht dat sinds 2014 de federale en regionale verkiezingen samenvallen. Een beetje rust is nodig om op een doordachte manier hervormingen te kunnen voorbereiden, implementeren en bijsturen. Naast conclusies roept de opeenvolging van petites histoires ook vragen op. Waarom gaan mensen nog in de politiek? Waarom overleven sommigen en gaan anderen schreeuwend en trappend of geruisloos ten onder?

Men zou kunnen opwerpen dat het te vroeg is om het doek dat net is gevallen al op te lichten. Meer tijd brengt echter niet altijd meer waarheid. Biografieën zijn niet waarachtiger, al proberen ze aan de hand van zogenaamde openhartigheid vaak deze schijn te wekken. Zelfs geschiedschrijving baseert zich op subjectieve schriftelijke bronnen die dikwijls even dicht bij de gebeurtenissen werden geschreven als De wissel van de macht.

Een tikkeltje meer analyse in plaats van doorgeefluik had het boek rijker gemaakt. Toch is het een fijn boek waarin de liefhebber door het politiek spookhuis rijdt. Vanuit het karretje ziet hij of zij griezelige drama’s, persoonlijke vetes, en voormalige politici uit de nevelen der tijd opduiken. Het is een leuke gruwelrit over het hobbelig en bochtig parcours dat de politiek van de laatste 15 jaar volgde. Het insider perspectief en de vlotte schrijfstijl doen denken aan Hugo De Ridder. Heeft deze peetvader van de Belgische politieke geschiedschrijving eindelijk een waardige opvolger gevonden?

Samenleving & Politiek, Jaargang 23, 2016, nr. 3 (maart), pagina 83 tot 85

• boekbespreking