Sinds eerste minister Papandreou in oktober 2009 toegaf dat het Griekse begrotingstekort dubbel zo groot was dan gedacht, bevindt Griekenland zich op een achtbaan die enkel overkop en steil naar beneden gaat. De opeenvolgende deadlines en de beperkingen van een krantenartikel of nieuws-item lieten weinig ruimte om deze crisis te kaderen. Hoe is deze crisis ontstaan? Waarom eerst in Griekenland? Wat is de impact op de samenleving? Antwoorden op politieke, economische en historische vragen staan in Modern Greece. What Everyone Needs to Know van Prof. Stathis Kalyvas, dat beknopt de recente geschiedenis van Griekenland behandelt. De sociale context leest men in Groeten uit Griekenland van VRT-correspondent Bruno Tersago die inzicht geeft in de sociale impact van de crisis op de Griekse samenleving. Deze twee boeken contrasteren in toon (optimistisch versus pessimistisch), stijl (analytisch versus populistisch) en ideologische invalshoek (centrumrechts versus links).

Groeten uit Griekenland is een populistisch boek, geboren uit oprechte verontwaardiging. De inhoudstafel introduceert deze stijl. De verschillende hoofdstukken luiden ‘Wij’, ‘Zij’, ‘De bezetting’, ‘Het verzet’. Als correspondent van de VRT in Griekenland - waar hij al 10 jaar woont - vertelt hij verhalen over het dagelijkse leven om hem heen. Een inzicht of trend gevolgd door enkele voorbeelden en verhalen uit eerste hand bieden een broodnodige kennismaking met de mensen achter de cijfers en nieuwsberichten. De kwaliteit van de hoofdstukken is echter wisselend, met een sterk eerste en laatste hoofdstuk en een minder goed tweede en derde hoofdstuk.

‘Wij’ verwijst naar Tersago, zijn buren, kennissen en collega’s, die sinds de crisis de welvaart om zich heen zagen verkruimelen. ‘Zij’ zijn de Griekse politieke en economische elite die het land door hun corruptie en cliëntelisme ten gronde hebben gericht. In het eerste hoofdstuk komen getuigenissen boven: bejaarden die in het vuilnis naar eten zoeken, kinderen die in de les flauwvallen van de honger, huishoudens waarvan de elektriciteit wordt afgesloten, miserie van de talloze daklozen. De lezer vindt niet enkel portretten en verhalen, Tersago presenteert ook schokkende cijfers: "Werkloosheidsuitkeringen zijn in Griekenland beperkt in de tijd: na twaalf maanden dalen ze van 360 euro naar niks. Alsof dat nog niet erg genoeg is, kun je na twee jaar fluiten naar je ziekteverzekering." Herlees dit citaat en laat even bezinken wat dit concreet betekent in een land met een werkloosheid van 26%. Hij laat verschillende betrokkenen aan het woord en haalt tal van cijfers aan om bijvoorbeeld de dramatische achteruitgang in de gezondheidszorg te tonen en te verklaren. Daarnaast geeft Tersago de verhalen achter stijgende werkloosheidscijfers, zelfmoordcijfers en emigratie naar het buitenland.

Hoofdstuk twee (‘Zij’) leest als een opeenvolging van anekdotes en speculaties over de belangenvermenging tussen politiek, media en ‘oligarchen’. Het geeft vermoedelijk weer hoe een deel van de Grieken deze onderdelen van de samenleving ziet. De inhoud en stijl lijken op het hoofdstuk over Griekenland in Hoe durven ze? van Peter Mertens - zo duikt dhr. Latsis in beide boeken op - maar Hoe durven ze? kiest een beter gestoffeerde, analytische invalshoek met voetnoten, die ontbreken in Groeten uit Griekenland. Het hoofdstuk had sterker geweest, indien Tersago zich had beperkt tot verifieerbare feiten.

In het derde hoofdstuk getiteld ‘De bezetting’ rekent Tersago af met de trojka en de woede zit diep. Het hoofdstuk opent met een gedicht over de ruiters van de Apocalyps en zet de toon voor wat volgt. Hij beschrijft hoe de besparingen de Griekse middenklasse hebben ‘uitgehold als een mergpijp’. Zo goed als alle belastingen - met name de btw - stegen, terwijl alle uitkeringen - waaronder pensioenen - sterk verminderden. De regering privatiseert en bedrijven, maar ook scholen en ziekenhuizen moeten de deuren sluiten. Tersago klaagt terecht de uitwassen van het antwoord op de schuldencrisis aan, zoals bijvoorbeeld het afschaffen van Cao’s, maar doet dit aan de hand van een overdreven retoriek. Niet één van de hervormingen vindt genade in de ogen van Tersago, wat een gebrek aan nuance illustreert.

De titel van hoofdstuk vier luidt ‘Het verzet’. Tersago vertelt over de evolutie van het protest tegen de besparingen met onder meer manifestaties, stakingen, en de onderdrukking van beide. Hij verhaalt met warme sympathie over hoopvolle solidariteitsinitiatieven en coöperatieven. Ten slotte waarschuwt hij voor de opkomst van de fascistische ‘Gouden Dageraad’. Wanneer hij achtergrond meegeeft of op een onderwerp dieper ingaat, tilt hij het boek naar een hoger niveau, bijvoorbeeld wanneer hij de sluiting en heropening van de openbare omroep ERT bespreekt.

Tersago leidt de lezer door de straten van Athene en vertelt verhalen die hij uit eerste hand kent of heeft horen zeggen, waarbij de eerste veruit het meest beklijven.

Modern Greece is een kort en toegankelijk boek over de recente geschiedenis van Griekenland en de crisis. Stathis Kalyvas is professor politieke wetenschappen aan de Yale Universiteit in de Verenigde Staten en columnist voor de centrumrechtse krant Kathimerini. De opzet is te begrijpen hoe de crisis in de Griekse geschiedenis past. De rode draad is een interessante theorie die stelt dat de Griekse geschiedenis wordt gekenmerkt door een bepaalde cyclus: een ambitieus project dat grandioos faalt, redding door het buitenland en een positieve eindbalans. De verwachting van een positieve eindbalans zorgt voor een optimistische ondertoon doorheen het boek. Hij schrijft in een recht-door-zee, Amerikaanse stijl zonder literaire franjes.

Het boek omvat zeven delen. Elk deel bestaat uit vragen waarop een kort antwoord volgt. Hierdoor ligt het tempo in het boek hoog en leest het vlot. Kalyvas serveert inzichten in hapklare, kleine brokken waardoor ze langer in het geheugen blijven gepreserveerd. Het boek is sterk onderbouwd met voetnoten die verwijzen naar boeken, wetenschappelijke tijdschriften, dagbladen en beleidsdocumenten.

Kalyvas stelt zelf dat hij een historisch essay wilde schrijven en geen historisch overzichtswerk. Dat is een accurate beschrijving. Hij beschrijft gebeurtenissen of periodes niet in detail, maar legt eerder hun oorzaak en impact uit. Deze geschiedenis met enkele opvallende succesverhalen en periodes van stabiele economische groei toont dat Griekenland niet gedoemd is om te falen, al duiken verschillende kwalen reeds sinds de onafhankelijkheid regelmatig op, zoals een hoge overheidsschuld, te grote en inefficiënte publieke sector en hoge militaire uitgaven.

Modern Greece biedt een vogelperspectief doorheen de moderne Griekse geschiedenis waarin Kalyvas dalen en pieken belicht, maar veel ertussen in de schaduw blijft, bijvoorbeeld de relaties tussen Griekenland en z’n buurlanden. Hij galoppeert door de moderne geschiedenis waardoor bepaalde aspecten iets te eenzijdig positief of negatief worden weergegeven. Voor een uitgebreider historisch overzicht kan de lezer bijvoorbeeld terecht bij A Concise History of Greece van Richard Clogg.

Modern Greece leert dat Griekenland op lange termijn er beter voor zal staan dan voor het toetrad tot de EMU. Hoewel de hervormingen Griekenland eindelijk een primair overschot op de begroting bezorgden, betaalde het hiervoor een zware prijs die in Modern Greece te weinig aan bod komt. Tersago verhaalt in Groeten uit Griekenland het dramatische effect van deze crisis op sociaal vlak. Beide boeken zijn verschillend, maar complementair en belangrijk om een goed begrip te krijgen van de huidige situatie in Griekenland.

Samenleving & Politiek, Jaargang 22, 2015, nr. 8 (oktober), pagina 86 tot 88

• boekbespreking