WEINIG CENTEN

Ondertussen weten we wie de nieuwe Labour-voorzitter is in Groot-Brittannië. Op het moment van schrijven, lijkt het de linkse backbencher Jeremy Corbyn te worden (tenzij Yvette Cooper het alsnog gehaald heeft). Tot ontzetting van de gevestigde Labour-orde. Zijn scherper discours is nochtans logisch; zeker als je het boek Chavs. De demonisering van de arbeidersklasse (2011, epo) van Owen Jones hebt gelezen: de Britse lagere middenklasse geraakte verpauperd, het establishment werd onwaarschijnlijk machtig. Toch wordt Corbyn door zijn tegenstanders, binnen en buiten de eigen partij, weggezet als een linkse fundi. Opmerkelijk: uit academische hoek krijgt hij wel steun. Tijdens de voorzittersrace steunden 41 vooraanstaande economen zijn economische plannen.

Dat linkse politici de meerderheid van de academici aan hun kant hebben, is relatief nieuw. Ook Griekenland kreeg deze zomer in haar (verloren) krachtmeting met Europa de steun van zowat alle gerenommeerde economen: James K. Galbraith, Paul Krugman, Paul De Grauwe en anderen spraken zich uit voor een soepelere schuldregeling en tegen verdere besparingen. Zelfs de studiediensten van internationale organisaties als IMF en OESO traden hen daarin bij (al bleek de sprong van theorie naar praktijk nog te groot voor Christine Lagarde).

Ziehier de paradox waar vooral sociaaldemocraten mee worstelen: hoewel steeds meer economen stellen dat het besparingsbeleid niet loont en dat als persoonlijke uitgaven stilvallen de overheidsuitgaven dat zeker niet mogen doen, lijkt de voorkeur van de kiezer vooralsnog uit te gaan naar partijen die louter de boel onder controle houden, ja zelfs de teugels wat strakker aanhalen als het economisch moeilijk gaat. Dan mogen 41 economen nog zeggen dat enkel een investeringsbeleid ons uit het moeras kan trekken, de buik van de kiezer zegt: voorzichtig, geen avonturen.

In tijden van weinig centen viert het solidariteitspessimisme hoogtij. Mensen zijn bang dat ze zelf de dupe zullen zijn. Ze zijn vatbaar voor de idee dat men het systeem moet beschermen tegen misbruik om het in stand te houden en om er zelf van te kunnen genieten. De knip op de beurs dus. Dat de publieke dienstverlening door het snoeien in de uitgaven van de sociale zekerheid in het gedrang komt, en dat we daardoor ‘minder waar voor ons geld’ krijgen op een moment dat alles duurder wordt, lijkt daarbij van geen tel.

VEEL VLUCHTELINGEN

Mensen zijn minder solidair als er minder geld is. Rechts-conservatieve partijen zetten daarom sterk in op het feit dat sommigen meer uit de sociale zekerheid halen dan ze erin steken. Dat is handig gezien. Onderzoek toont aan dat de bereidheid tot solidariteit het grootst is wanneer het gaat om mensen die buiten hun schuld behoeftig worden en dat die het kleinst is wanneer het gaat om mensen die in culturele zin het verst van ons af staan. In die zin betekent de huidige vluchtelingencrisis voor sociaaldemocraten dubbel pech: net nu onze sociale zekerheid zo onder druk staat door de naweeën van de economische crisis, komt deze ongeziene asielcrisis ertussen gefietst.

De voorbije weken entte het politieke debat zich al snel op een ‘rechten en plichten-verhaal’: vluchtelingen kunnen toch een aantal uren gemeenschapsdienst verrichten in ruil voor onze steun?; moeten we niet minder snel kindergeld geven aan vluchtelingen?; we kunnen toch niet aan elke vluchteling zomaar OCMW-steun uitkeren? Enzovoort. Erg zuur allemaal, gezien de hartverscheurende taferelen en de dramatische foto’s die we dagdagelijks te zien krijgen.

Parallel met het dominante discours in de politiek, groeit evenwel de bereidheid in de samenleving om de handen uit de mouwen te steken. Overal zien we ophaalpunten verschijnen, gemeenten springen in de bres, Vluchtelingenwerk Vlaanderen krijgt de vragen amper verwerkt.

Toch loert ook hier een paradox om de hoek die vooral sociaaldemocraten treft: de interpersoonlijke solidariteit mag op dit moment dan wel erg groot zijn en de medemenselijkheid hartverwarmend, niets zegt dat dit zich zal vertalen in een electorale keuze voor structurele solidariteit. Opnieuw: op het moment dat er wordt gestemd, overheerst de buik. Dan worden de vele gulle gevers die we nu zien plots bange bevers. Dan is de kans reëel dat ze eerder kiezen voor het veilig stellen van het eigen pensioen dan voor meer middelen om een grote groep in nood op te vangen én te integreren. Het valt te begrijpen: migratie zet ons toekomstbeeld onder druk. Het maakt ons irrationeel.

POLITIEK = VERHAALLIJNEN CONSTRUEREN

Een onzekere economie en een bang makende asielcrisis: het is een dodelijke cocktail voor de behoeders van de welvaartsstaat. Uit bovenstaande zal menig lezer vermoedelijk concluderen dat de politieke vooruitzichten voor sociaaldemocraten hopeloos zijn, dat de strijd op dit moment niet te winnen valt. Maar dat hoeft zo niet te zijn.

Vorig jaar verscheen het uitstekend boek The Storytelling Animal. How Stories Make Us Human (2014) van de Amerikaan Jonathan Gottschall, met als centrale stelling: het zijn verhalen, met haar helden en schurken, met haar personages en twisten, die mensen in beweging brengen. Dat geldt zeker ook voor de politiek. Wie het best verhaallijnen construeert, gebaseerd op zijn idealen, wint verkiezingen. Met droge analyses lukt dat niet; en met abstracte begrippen nog minder: ‘solidariteit’ betekent niets als je de huur niet kan betalen; ‘vrijheid’ betekent niets als je ’s nachts niet zonder schrik in je eigen buurt kan lopen.

Geert Janssens, hoofdeconoom van VKW Metena, noemt in zijn boek De muizenval (2014) Alan Greenspan, jarenlang voorzitter van de Amerikaanse Centrale Bank en neoliberale goeroe, de grootste verhalenverteller van de voorbije decennia. Hij heeft gelijk. Luc Vanneste betoogt verderop in dit nummer dat het economische systeem gebouwd is op irrationele drijfveren en wordt voortgeholpen door sprookjes.

Sprookjes moeten sociaaldemocraten natuurlijk niet vertellen. Maar verhalen des te meer. De mosterd valt vreemd genoeg te halen bij politieke tegenstanders. De voorbije weken horen we vooral bij Open VLD en N-VA bijna elke dag uitspraken ‘voor de galerij’: politiek valt er niets mee te doen, reële beleidsgevolgen hebben ze niet, maar het is wel een superieure manipulatie van de perceptie.

Vooral over de betaalbaarheid van onze sociale zekerheid en van de opvang van vluchtelingen zetten deze partijen sterke beelden neer die appelleren aan onderbuikgevoelens: elke dag horen we wel een variant op het argument over ‘de hangmat van de sociale zekerheid’ (een krenkende metafoor) of ‘de achterdeur die dicht moet’ (bemerk de hint van ongewenste bezoeker). Vuile beelden, but they do the job.

Hetzelfde geldt voor het voorstel van Gwendolyn Rutten om minder snel kindergeld te geven aan vluchtelingen. De fact check van de VRT bracht duidelijkheid: in 2013 bedroegen de kinderbijslagen voor vluchtelingen slechts 0,1% (6 miljoen euro) van het totale kinderbijslagbudget (6 miljard euro). Financieel geen enkel probleem dus. Maar de misleidende beeldvorming was een feit.

Ondanks het slechte gesternte van de politieke actualiteit biedt deze vluchtelingencrisis dus ook kansen voor sociaaldemocraten. Vertel dag in dag uit een andere variant van steeds hetzelfde Linkse verhaal, met als mogelijke richtassen: selectief maar open voor economische migranten, streng maar rechtvaardig voor huwelijks- en volgmigratie, en onvoorwaardelijk (!) medemenselijk met deze enorme stroom Syrische vluchtelingen. Daar valt zeker een aantrekkelijk discours rond op te bouwen. Een Rechtse Bondskanselier geeft alvast het goede voorbeeld. Ze heeft zelfs ‘de buik van Duitsland’ mee: Bild.

Wim Vermeersch
Hoofdredacteur Samenleving en politiek

edito - redactioneel - vluchtelingencrisis - sociale zekerheid

Samenleving & Politiek, Jaargang 22, 2015, nr. 7 (september), pagina 1 tot 3

• edito
• redactioneel
• sociale zekerheid
• vluchtelingencrisis