Wetenschappelijk onderzoek is hierover nochtans duidelijk. Volgens een recent OESO-rapport vertragen grote inkomens- en vermogensongelijkheden wel degelijk de groei. Ook bij het IMF rijpen de geesten; daar schreven vier van hun belangrijkste economen in een recente discussienota dat herverdeling groei nét ondersteunt. Na ondertussen zes jaar crisis komt de traditionele visie van economen, dat groei en gelijkheid niét samengaan, onder druk te staan.

België doet het dus globaal goed inzake inkomensongelijkheid, minder inzake kansen- en vermogensongelijkheid. Uit ‘De Kloof’ komen belangrijke elementen naar voor, die onze beleidsmakers dringend moeten aanpakken. Dinsdag lazen we dat de efficiëntie van de herverdeling in vergelijking met 1983 fel is gedaald; woensdag dat ons onderwijs de ongelijkheid bestendigt; en gisteren kopte de krant dat de middenklasse wegsmelt door een gestegen loonspanning.

Wat dat laatste betreft, lijkt ons land niet te ontsnappen aan een internationale trend die zich met name in de VS en andere sterk geliberaliseerde landen reeds een tijd voordoet: de banen van de grote middengroepen komen onder druk. Technopessimisten spreken van een robotisering van de arbeidsmarkt. We zien dat vooral low service jobs aan de onderkant en hoge, symbolische banen aan de bovenkant overblijven.

Dat is problematisch. Economisch, omdat enkel jobs (en dus niet: ongelijkheid) zorgen voor echte groei. Maar ook politiek heeft dat haar impact. Middenin onze samenleving loopt vandaag een scherpe scheidingslijn tussen de winnaars en de verliezers van de globalisering, tussen de mensen die zich prettig en zij die zich ongemakkelijk voelen bij de huidige ‘high risk, high opportunity’-samenleving. De eersten hebben het steeds beter (en scheiden zich af, zo lazen we in de maandagkrant); de laatsten kwijnen weg en hebben geen zin meer diegenen die het moeilijk hebben te verheffen. Het legt een bom onder onze toekomstige herverdeling(en de bereidheid daartoe).

Ook uit de opinie van Caroline Ven (DS 10/09) spreekt een zekere herverdelingsmoeheid. Ze verwoordt de oprukkende gedachte dat we in tijden van crisis niet willen horen over een gedeeld belang (hoewel haar belangen als gedelegeerd bestuurder van een ondernemersplatform natuurlijk anders zijn de burger die op het einde van de maand elke euro twee keer moet omdraaien - maar dit terzijde). Belastingen worden in eerste instantie gezien als een noodzakelijk kwaad, eerder dan een herverdelingsinstrument. Onderzoek na onderzoek geeft de tendens bloot dat we enkel nog sociale bescherming willen verlenen aan diegenen die het ‘echt nodig hebben’.

De genoemde problemen uit ‘De kloof’ kennen geen quick fix. Maar de nieuwe Vlaamse Regering kan alvast beginnen wat ambitieuzer te zijn inzake jeugdwerkloosheid, kinderarmoede, onderwijskansen en sociaal wonen. Breder, is het hoog tijd de traditionele herverdelingskanalen aan te passen aan de nieuwe maatschappelijke realiteit (bijvoorbeeld aan de steeds grotere groep alleenstaanden; daar zit veel verdoken armoede). Ook moeten we, parallel aan de vernieuwing van onze sociale bescherming, intensiever inzetten op doorgedreven vormen van economische democratie als methode voor meer gelijkheid. Meer werknemerseigendom, betere vertegenwoordiging in raden van bestuur, mutualiteiten, coöperatieven,... het zijn meer algemene mechanismen van herverdeling, die de wegkwijnende middenklassen beter zullen beschermen én die - mooi meegenomen - een breder draagvlak hebben.

Ook voor Richard Wilkinson, auteur van het gehypte boek ‘The Spirit Level’ (2009) maar ondertussen door Thomas Piketty van de troon gestoten als ongelijkheidsgoeroe, ligt daar de sleutel. Het is dan ook jammer dat het Vlaamse regeerakkoord vooral de macht van ondernemersorganisaties verhoogt en op federaal niveau het belang van de sociale partners in vraag wordt gesteld door de grootste onderhandelingspartner. Want, en ook dat blijkt onderzoek na onderzoek, het is de sterkte van uw collectief overleg dat bepaalt hoe gelijk de samenleving uiteindelijk is.

(deze tekst verscheen in de rubriek OPINIE & ANALYSE in _De Standaard - _12 september 2014)